زیتون-سینا پاکزاد: نگرانی مشترک تهران و آنکارا از تحولات کردستان عراق بعد از رفراندومی که تمایل عمومی در این منطقه برای استقلال را آشکار ساخت٬ به رجب طیب اردوغان این انگیزه را داد که رهسپار ایران شود و با مقام‌های جمهوری اسلامی برای چاره‌اندیشی مشترک گفتگو کند. او در سفر فشرده‌اش به تهران ابتدا با حسن روحانی همتای ایرانی‌اش گفتگو کرد و سپس به دیدار آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی رفت.
زبان تهدید و هشدار
اظهارات اردوغان و روحانی در نشست خبری پس از مذاکرات دو جانبه روز چهارشنبه(۱۲مهر) بیانگر آن است که دو طرف درباره یک استراتژی مشترک برای مقابله با استقلال‌طلبی کردستان عراق توافق دارند. اردوغان در گفتگو با خبرنگاران از سخت‌تر کردن شرایط برای کردستان عراق سخن گفت و اشاره کرد که «هم ایران و هم دولت مرکزی عراق و هم ترکیه در قبال اقدامات اقلیم کردستان عراق برخی تدابیر را به اجرا گذاشتند و از این به بعد تدابیر شدیدتر در راه خواهد بود.»
ترکیه به دلیل سالها تنش توام با خشونت که شهرهای شرقی این کشور را به صحنه نبرد ارتش و شبه‌نظامیان کرد تبدیل کرده است بیش از ایران نگرانی دارد
او با متهم کردن رهبران کردستان عراق به همدستی با اسراییل٬ از بی‌اعتبار بودن نتیجه رفراندوم اخیر در این منطقه سخن گفت و اظهار داشت که «از نظر ما تصمیمی که با موساد (سازمان اطلاعات خارجی اسرائیل) گرفته شده باشد، مورد پذیرش نیست، مدیریت اقلیم کردستان با قرار دادن افراد معلوم در سمت راست و چپ خود تصمیماتی نامعلوم می‌گیرد.»
آیت‌الله خامنه‌ای نیز در جریان دیدارش با اردوغان بر نگرانی مشترک با ترکیه پیرامون نقش اسراییل در همه‌پرسی کردستان عراق انگشت تاکید گذاشت و گفت:«آمریکا و قدرت‌های خارجی، غیرقابل اعتماد و به دنبال ایجاد یک اسرائیل جدید در منطقه هستند.»
او رفراندوم کردستان را «خیانت به منطقه و موجب تهدید آینده آن» خواند و خواهان آن شد که ایران و ترکیه در مقابله با این حادثه، هر اقدام ممکن را انجام دهند». وی از دولت عراق نیز خواست که «در این قضیه به صورت جدی، تصمیم‌گیری و اقدام کند.»
حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران نیز در نشست خبری پس از مذاکره با اردوغان از اعمال فشار ناگزیر بر کردستان عراق سخن گفت و اعلام کرد:«ما نمی خواهیم فشاری را به مردم کردستان عراق وارد کنیم اما تصمیمات اشتباهی که بعضی از سران این اقلیم اتخاذ کردند باید جبران شود.»
به گفته او «سه کشور ترکیه عراق و ایران ناچار هستند تا با اقدام‌های ضروری و جدی خود اهداف راهبردی‌شان را در منطقه دنبال کنند.»
ترس از دومینوی استقلال
اهداف راهبردی که روحانی پس از نشست خبری با اردوغان از آن سخن گفته است بیش از هر چیز به تلاش برای حفظ تمامیت ارضی عراق برمی‌گردد. هدفی که ترکیه و دولت مرکزی عراق نیز کاملا با آن همسو هستند و دل‌مشغولی سه‌جانبه‌ای را روایت می‌کند.
نگرانی مقام‌های تهران و آنکارا از این است که اگر کردستان عراق بتواند تصمیم خود برای جدایی از عراق را عملی کند و تبدیل به کشوری مستقل بشود این اتفاق می‌تواند به دومینوی جدایی‌طلبی در منطقه منجر شود و ثبات سیاسی کشورهایی با پتانسیل ناآ‌رامی‌های قومی را به طور جدی دستخوش تهدید کند.
اگر دو کشور بتوانند راهبردهای مشترک امنیتی خود در قبال کردستان عراق را با موفقیت جلو ببرد آن وقت چندان بعید نخواهد بود که مذاکرات برای رسیدن به راهی مشترک در قبال وضعیت سوریه را هم سامان دهند
ترکیه به دلیل سالها تنش توام با خشونت که شهرهای شرقی این کشور را به صحنه نبرد ارتش و شبه‌نظامیان کرد تبدیل کرده است بیش از ایران نگرانی دارد. اردوغان به ویژه بعد از کودتای ناکام سال ۲۰۱۶ به طوری اساسی در صدد تصفیه نیروهای ارتش و پلیس و سایر ارکان‌های دولتی برآمد و در این تصفیه‌ها بسیاری از چهره‌های موثر کرد در صحنه سیاسی کشور را هم مورد سرکوب قرار داد.
او اکنون نگران است که انرژی آزاد شده از رفراندوم استقلال کردستان عراق چنان تاثیری بر کردهای ترکیه بگذارد که موج تازه‌ای از شورش‌ها و نبردها با هدف مبارزه با دولت مرکزی ترکیه را به پا کند. در سوی دیگر ماجرا اما ایران گرچه با گروه‌های شبه‌نظامی کرد برخوردهای مسلحانه گاه و بی‌گاهی را طی سالهای اخیر تجربه کرده است اما هیچ‌گاه وضعیت به مانند ترکیه حاد نبوده است.
بنابراین سطح نگرانی مقام‌های ایران نسبت به شکل‌گیری یک جنبش مشابه استقلال‌طلبی در مناطق کرد‌نشین ایران نیز به مراتب کمتر از ترکیه است.
شانسی برای مذاکره درباره سوریه
شاید دلیل اصلی شدت عملی که تهران و آنکار مصمم به اعمال آن در قبال کردستان عراق هستند را بتوان ناشی از محکم برداشتن قدم اول دانست.
اقلیم کردستان حتی پس از رفراندومی که به گفته مقام‌های آن رای موافق بیش از ۹۲ درصد مردم را برای استقلال کسب کرد هنوز راه درازی تا رسیدن به خواسته خود یعنی جدایی کامل از عراق و تشکیل کشور مستقل دارد اما ایران و ترکیه بر این باورند که اگر در این مقطع واکنشی شدید نشان ندهند احتمالا به عنوان ضعف یا بی‌برنامگی‌شان در قبال این اتفاق تعبیر خواهد شد.
آنها از این مزیت هم برخوردارند که ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی نیز روی خوشی به رفراندوم استقلال کردستان نشان نداده‌اند و بنابراین جبهه جنگ خود را محدود و شانس برنده شدن کارت‌هایشان را در این بازی بالا می‌بینند.
نزدیکی مواضع تهران و آنکارا بعد از سالها جنگ لفظی درباره جنگ سوریه و سرنوشت بشار اسد هم در نوع خود یک رویداد قابل توجه است و می‌تواند در آینده به عاملی برای تعیین تکلیف جنگ سوریه هم تبدیل شود.
ترکیه ابتدا به طوری جدی خواهان سقوط اسد به هر ترتیب ممکن بود اما حالا مدتهاست که دیگر بر این گزینه اصراری ندارد و بنابراین می‌تواند با خط قرمز جمهوری اسلامی که حفظ اسد در قدرت به هر ترتیب ممکن است همراه شود. اگر دو کشور بتوانند راهبردهای مشترک امنیتی خود در قبال کردستان عراق را با موفقیت جلو ببرد آن وقت چندان بعید نخواهد بود که مذاکرات برای رسیدن به راهی مشترک در قبال وضعیت سوریه را هم سامان دهند.
در صحنه سیاسی سوریه با وجودی که قدرت‌های زیادی از جمله ایالات متحده٬ روسیه٬ عربستان و قطر نیز دخالت دارند ولی نقش ترکیه و ایران در این صحنه کلیدی و تصمیم‌های آنها بر این کشور تاثیری تعیین کننده خواهد داشت.
