تقویت نظام یا تهدید برجام

زیتون- سینا پاکزاد: آزمایش‌های موشکی ایران که با هیاهوی رسانه‌ای فراوان در هفته گذشته انجام شد علاوه بر همراه داشتن واکنش‌های بین‌المللی٬ نمایانگر یک نزاع درونی مهم بود. نزاعی که یک سوی آن دولت حسن روحانی با استراتژی تنش‌زادیی از روابط خارجی قرار دارد و سوی دیگر آن نهادهای نظامی و امنیتی هستند که همچنان از تنش در سیاست‌خارجی و مقابله با غرب استقبال می‌کنند.

تحریک با رنگ و لعاب ملی

آزمایش موشک با برد ۲ هزار کیلومتر٬ حک کردن شعار به زبان عبری مبنی بر هدف قرار دادن اسراییل و اذغان فرمانده سپاه درباره طراحی این موشک برای مقابله با اسراییل از یک سناریوی واحد حکایت دارد که در اتاق‌ فکرهای سپاه برای آن برنامه‌ریزی شده است. به رخ کشیدن توان نظامی ایران و نمایش صحنه‌هایی سینمایی از انبارهای زیرزمینی موشک‌ها بخشی از این سناریو است. در روزهایی که حسن روحانی در پی گرم‌تر کردن روابط تهران با قدرت‌های غربی و جلب اعتماد آنان برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و زیرساختی در ایران است٬ انجام آزمایش‌های موشکی و تهدید اسراییل یک نوع دهن‌کجی آشکار به سیاستی است که دولت دنبال می‌کند. مانورهایی که در هفته گذشته انجام شد در پوششی از غرور ملی و همراه با شعارهای میهنی صورت گرفت تا اعتراض یا حتی انتقاد به آن با هزینه‌های فراوانی توام شود. استقبال هماهنگ رسانه‌های اصولگرا از این آزمایش‌ها هم نشان می‌دهد که آنها از گوشه رینگ بردن سیاست‌خارجی دولت خوشحال هستند. نگرانی اصلی مقام‌های دولت این است که انجام چنین آزمایش‌های تحریک آمیزی آن هم به فاصله اندکی از اجرایی شدن توافق هسته‌ای٬ باعث ضربه به این توافق شود و اعتماد شکننده‌ای که بعد از ماه‌ها مذاکره فشرده و طاقت‌فرسا به دست آمده را بر باد دهد.

نتایج به دست آمده در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان باعث ناراحتی اصولگرایان و نظامیان حامی آنها بود. پیش‌بینی هم می‌شد که آنها در صورت شکست انتخاباتی از تمام راه‌های ممکن برای تحت فشار گذاشتن دولت استفاده کنند. قدرت‌نمایی نظامی یکی از سهل‌الوصول‌ترین راه‌ها برای این نوع اعمال فشار است.

استقبال از تنش‌زایی

مقام‌های دولت ناگزیرند که از انجام این آزمایش‌ها حمایت کنند تا در معرض فشارها و انتقادهای خرد کننده رسانه‌های اصولگرا قرار نگیرند و مهم‌تر از آن نشان دهند که سیاست‌خارجی ایران یکدست است و بین دیپلمات‌ها و نظامیان درباره شیوه مدیریت روابط خارجی اختلافی وجود ندارد. کاری که عباس عراقچی مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای هم آن را انجام داده و  گفته: « کشورهای بزرگ اگر می‌توانستند تأسیسات هسته‌ای ایران را از بین ببرند مذاکره نمی‌کردند و باوجود موشک‌های ما بود که مجبور به برگزاری چندین رزمایش برای نشان دادن قدرت خود شدند.» چنین سخنانی می‌تواند موضع نهادهای نظامی در استمرار جنگ‌ روانی و برهم زدن استراتژی سیاست خارجی دولت را تقویت کند. آقای خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی هم بنابر اظهاراتی که بعد از به دست آمدن توافق اتمی داشته است از این اتفاق‌های تنش‌زا استقبال می‌کند. او بارها گفته که به غرب بدبین است و حالا هم که توافق به دست آمده٬ مدام نسبت به نقوذ غرب در ایران هشدار می‌دهد. تازه‌ترین سخنرانی وی که در جمع اعضای مجلس خبرگان انجام شد حاوی این عبارت بود که « رفت و آمد غربی‌ها هیچ اثر مثبتی نداشته است.» چنین سخنانی از جانب رهبر جمهوری اسلامی به حامیان او در نهادهای نظامی و سایر نهادهای قدرت این فرصت و جسارت را می‌دهد که با توان بیشتری علیه سیاست خارجی دولت بیاستند. آقای خامنه‌ای در  دی ماه٬ زمانی که گروهی از دریانوردان آمریکایی توسط سپاه پاسداران بابت ورود غیرقانونی به آبهای ایران دستگیر شدند نیز به اندازه‌ای از این ماجرا خوشحال شد که آن را لطف خداوند دانست. حالا هم تقریبا مسجل است که آزمایش‌های موشکی انجام شده با میل و خوشحالی وی همراه بوده است.

تلافی در دو جبهه

نتایج به دست آمده در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان باعث ناراحتی اصولگرایان و نظامیان حامی آنها بود. پیش‌بینی هم می‌شد که آنها در صورت شکست انتخاباتی از تمام راه‌های ممکن برای تحت فشار گذاشتن دولت استفاده کنند. قدرت‌نمایی نظامی یکی از سهل‌الوصول‌ترین راه‌ها برای این نوع اعمال فشار است. اگر تا پیش از توافق هسته ای این امکان برای نظامیان وجود داشت که جاه‌طلبی‌های سیاسی خود را پشت ایده دفاع از حقوق هسته‌ای پنهان کنند اکنون با اجرایی شدن توافق٬ زمین بازی عوض شده و ابزارهای دیگر روی میز قرار گرفته است. موشک‌ها از این جهت نه فقط بردی ۲ هزار کیلومتری تا عمق خاک اسراییل دارند بلکه به زمین سیاست داخلی ایران هم اصابت کرده‌اند. در دوران تحریم‌ها این امکان برای سپاه فراهم بود که هم در نقش پیمانکار انحصاری بسیاری از پروژه‌های بزرگ اقتصادی ظاهر شود و هم با دور زدن تحریم‌ها سودی کلان به جیب بزند. آنها حالا نگران از دست رفتن موقعیت ویژه و منحصر به فردشان هستند و از ابزارهایی که دست دارند برای احیای وضعیت پیشین استفاده می‌کنند.آزمایش‌های موشکی تنها برگ برنده نظامیان نیست و آنها به ابزارهای دیگری برای تحمیل موقعیت خود مجهر هستند اما این آزمایش‌ها یکی از مهم‌ترین برگ‌هاست و قابلیت این را دارد که اعتماد لرزان به دست آمده میان ایران و جامعه جهانی را با زلزله‌ای ویران کننده روبرو سازد.