پیاده کردن سیاست با پیاده‌روی نمادین

زیتون-‌سینا پاکزاد: راهپیمایی اربعین حالا ۷ سالی است که از یک مراسم صرفا مذهبی به عنوان نمادی از قدرت‌نمایی شیعیان تبدیل شده و مقام‌های جمهوری اسلامی به عنوان بزرگ‌ترین مشوق این راهپیمایی هر سال امکانات بیشتری را فراهم می‌کنند تا در نهایت آمار راهپیمایان بالاتر برود.

پیامی فراتر از عزاداری

طبق آمارها در سال ۱۳۸۹ تقریبا حدود ۴۰ هزار نفر از ایران در راهپیمایی اربعین شرکت کرده بودند اما در سالهای بعد تعداد راهپیمایان رشدی خیره‌کننده داشته و برآورد سال ۱۳۹۵ این بود که حدود ۲ و نیم میلیون ایرانی در این مراسم شرکت کرده‌اند.

بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امورخارجه ایران درباره آمار تقریبی راهپیمایان امسال هم گفته که تاکنون «تعداد ۲ میلیون و ۱۸۰ هزار روادید برای زورا ایرانی اربعین آن هم به صورت انفرادی صادر شده است.»

خبرگزاری تسنیم از رسانه‌های اصلی اصول‌گرایان نیز اعلام کرده:«هنوز یک هفته به اربعین حسینی باقی مانده که آمار زائران گذر کرده از مرزهای سه گانه و هوایی کشور به بیش از یک میلیون نفر رسید.» بنابراین انتظار می‌رود که مجموع ایرانی‌های شرکت‌کننده در مراسم اربعین امسال نیز دستکم به رقم سال گذشته یعنی حدود ۲ و نیم میلیون نفر برسد.

هزینه‌های میلیاردی از جیب شهرداری تهران

برگزاری راهپیمایی در ابعاد و وسعت راهپیمایی اربعین نیازمند صرف هزینه‌ها و تدارکاتی است که بودجه‌هایی را به دستگاه‌هایی اجرایی تحمیل می‌کند.

شهرداری تهران در سالهای گذشته یکی از متولیان مراسم بوده و نیروهای خدماتی‌اش در مسیر راهپیمایی برای نظافت و سرویس دهی به راهپیمایان حضور داشتند. تصدی محمد علی نجفی در مقام شهردار تهران که یک چهره نزدیک به اصلاح‌طلبان محسوب می‌شود این سوال را پیش آورده بود که رویکرد او در قبال اعمال هزینه از جیب شهرداری تهران برای مراسم در عراق چه خواهد بود.

تدابیری که او درباره راهپیمایی اربعین تاکنون انتخاد کرده است٬ تفاوت معناداری را با دوره شهرداری محمدباقر قالیباف نشان نمی‌دهد. علیرضا شریفی مدیر کل فرهنگی شهرداری تهران روز ۲۵ مهر ماه در تشریح فعالیت‌های شهرداری گفته بود که «شهرداری تهران با ایجاد ۵ قرارگاه خدماتی و فرهنگی، خدمات مطلوب و مناسبی را به زایران اربعین حسینی در مبادی مرزی ایران و عراق ارائه می‌کند.»

به گفته وی «همچون سال گذشته ۵۰۰ دستگاه اتوبوس شهرداری تهران کار انتقال زایران اربعین حسینی از مرز مهران به شهر کوت عراق را انجام خواهند داد.»
هزینه‌های شهرداری تهران برای راهپیمایی اربعین طی سالهای گذشته بیش از رقم برآوردهایی بوده که از سوی شهرداری برای ستاد برگزاری اربعین مصوب شده است. برای مثال رقم مصوب سال گذشته ۵ میلیارد تومان بوده اما شهرداری تهران در مجموع بیش از ۱۵ میلیارد تومان در جریان راهپیمایی اربعین هزینه کرده است.

برخی از نمایندگان شورای شهر تهران در روز ۱۹ شهریور طی جلسه‌ای با مجتبی عبداللهی، معاون فرهنگی و اجتماعی از او درباره مابه تفاوت این دو برآورد سوال کردند و او در پاسخ گفته بود که قبول دارم رقم هزینه‌ کرد «بیش از اعتبار مصوب برای این ستاد است.» او توضیح داده بود ستاد برگزاری اربعین شهرداری از این بودجه برای ساخت و سازی استفاده نکرده اما برخی مدارس برای اقامت زائران آماده‌‎سازی شدند.

با توجه به این که خدمات شهرداری تهران برای زائران اربعین همچون سال گذشته خواهد بود قاعدتا هزینه این خدمات با در نظر گرفتن نرخ تورم بیش از ۱۵ میلیارد خواهد شد. هزینه‌ای که گرچه در نگاه اول شاید چندان چشم‌گیر نباشد اما با در نظر گرفتن این که شهرداری تهران با بحران عظیم کسری بودجه و بدهی روبروست این رقم هم بار مالی مضاعفی را بر دوش آن قرار خواهد داد.

نمادی از نفوذ منطقه‌ای

مقام‌های ایران از منظر سیاسی و ژئوپولتیک تمام هزینه‌هایی را که برای مراسم نمادینی مانند راهپیمایی اربعین می‌شود توجیه می‌کنند. رسانه‌های نزدیک به حکومت هم با تبلیغ وسیع درباره این مراسم و تحریک شهروندان مذهبی به شرکت در مراسم٬ به دنبال پیش‌برد این راهبرد سیاسی هستند.

خبرگزاری فارس سال گذشته در آستانه برگزاری راهپیمایی اربعین با انتشار یادداشتی درباره اهمیت این مراسم از منظر ژئوپولتیک آورده بود که این مراسم «از نمودهای بارز تحرک شیعه از جغرافیای سخت سرزمینی به جغرافیای نرم باورهای شیعیان و پیوند این دو مهم است. این ترجمان قدرت ژئوکالچر شیعه است. این موضوع نشان می‌دهد شیعیان از بازیگران متفرق جداشده با مرزهای دولت‌ملت، در حال تبدیل شدن به یک واحد فرهنگی هستند.»
مرکز ثقل و کانون محوری تمام تحلیل‌هایی که در آن بر اهمیت راهپیمایی اربعین تاکید می‌شود همین نقش نمادین آن برای نشان دادن نفوذ رو به گسترش شیعیان است.

در اربعین سال گذشته برخی تخمین‌ها حاکی از حضور ۲۰ میلیون زائر از شرکت‌های مختلف در این مراسم بود. رقمی که حدود ۱۰ برابر شرکت‌کنندگان در مراسم حج است و در بحران سیاسی موجود میان ایران و عربستان به عنوان دو قطب اصلی شیعه و سنی در منطقه٬ این رقم‌ها معنی‌دار خواهد بود.

آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در سخنان خود پس از راهپیمایی اربعین سال گذشته بر تاثیر نمادین آن تاکید کرده و گفته بود این حرکت:«در دنیا انعکاس پیدا کرد، تعظیم کردند؛ تجلیل کردند و آن را بزرگ‌ترین گردهمایی عالم به حساب آوردند.»

با توجه به این که سایه سنگین اختلاف‌ها میان تهران و اغلب حکومت‌های سنی در منطقه همچنان دیده می‌شود امسال نیز راهپیمایی اربعین برای همان پیام نمادین خود با تبلیغ و تشویق بسیار از سوی مقام‌های ایرانی همراه خواهد شد.