جاده پر دست‌انداز برای رسیدن به برجام داخلی

زیتون-پوریا رشیدی: پس از روشن شدن نتایج انتخابات مجلس و خبرگان، موضع گیرهای پی در پی و صریح‌تر حسن روحانی نیز بیش از گذشته هدفگذاری دولت یازدهم در سیاست داخلی را روشن‌تر می‌کند. آنچنان که از بیان رسمی او برمی آید، وحدت و به حاشیه راندن تندرو‌ها جزو آمال سیاسی هفتمین رئیس جمهور ایران است. پیگیری مدلی از «آشتی ملی» در دستور کار دولت قرار گرفته است اما در این مسیر موانع جدی نیز پیش‌رو خود دارد.
اکنون پس از اجرای توافق هسته‌ای و برگزاری آرام انتخابات در ایران حامیان دولت مصرانه‌تر از مقامات اجرایی می‌خواهند فکری برای گشایش در سیاست داخلی داشته باشند. سید محمد خاتمی، رئیس جمهور اسبق می‌گوید: «تا به امروز اولویت نخست دولت در حوزه سیاست خارجى و در جهت رفع تحریم‌ها و فشارهای بین المللی بود و اکنون که بخش بزرگى از تحریم‌ها برداشته شده و خواهد شد، دولت باید در پى محقق کردن دیگر وعده‌ها و شعارهاى خود باشد… جو امنیتى و فضایی که هم‌اکنون در داخل وجود دارد شایسته مردم ایران نیست. نیروهای امنیتى هم دلسوز نظام هستند، اما دلسوزی تنها کافی نیست.»
بسیاری از کار‌شناسان در حال حاضر معتقدند فصل خرید زمان از سوی دولت برای ورود جدی به عرصه سیاست داخلی به پایان رسیده است. حسین مرعشی، سخنگوی حزب کارگزاران در گفت‌و‌گوی هفته پیش خود با روزنامه «دنیای اقتصاد» گفته است: «می‌خواهم خدمت آقای روحانی و دوستانشان در دولت عرض کنم که بعد از استقرار مجلس دهم دیگر هیچ عذر و بهانه‌ای وجود نخواهد داشت و بهانه‌ای هم پذیرفته نخواهد شد. آقای روحانی باید در زمان باقی مانده در دولت اولشان دست به اقدامات عاجل و فوری برای تامین خواسته‌های مردم بزند… باید مدیران جسور و مسئولیت‌پذیر و با نشاط را جایگزین برخی از مدیران کند… من معتقدم دولت هم درسطح کابینه و هم در سطح استانداران نیاز به ترمیم دارد.»

نگرانی از خدشه به «برجام۱» عامل محرکه «برجام۲»
روحانی پس از موضع گیری در قبال ممنوعیت رسانه‌ای سیدمحمد خاتمی و تاکید بر عدم وجود مصوبه‌ای در این ارتباط در شورای عالی امنیت ملی حالا از کسانی سخن می‌گوید که مردم ایران از «توهین» ‌های آن‌ها ناراضی‌اند. او در کنگره ملی بزرگداشت روز شهید گفته است: «ببنید در جامعه ما چه خبر است؟ چرا به هم تهمت می‌زنیم و دروغ می‌گوییم؟ چرا به یکدیگر توهین می‌کنیم؟ چرا فضای وحدت و برادری در جامعه بوجود نمی‌آوریم؟… برخی می‌خواهند لب باز کنند یک عده‌ای می‌ترسند که چه می‌خواهند بگویند. نکند به من یا به خانواده من و یا طایفه من می‌خواهند توهین کنند. متاسفانه برخی از روزنامه‌ها، بخشی از آنان فحش نامه است و از‌‌ همان اول آدم با ترس و لرز باز می‌کند که مبادا به ما فحش داده و یا تهمت زده است. این شد اسلام! این شد جامعه اسلامی!»
او مدام از فرا رسیدن زمان اجرای «برجام۲» سخن می‌گوید. حسن روحانی بسته به ویژگی‌های شخصیتی‌اش هیچ‌گاه خواهان تحولات پرسرعت و انی نبوده است. حتی از ابتدای دولت نیز عمده دغدغه وی این بود که اقدامات اصلاحی دولت به مرحله‌ای از بلوغ برسند تا به‌راحتی قابل بازگشت به شرایط پیش از آن نباشد.
دولت او به مدد نیاز فوری کشور به گشایش در دیپلماسی هسته‌ای و برخورداری از دیپلمات‌های کارآزموده توانست تا حد زیادی به این ایده در توافق هسته‌ای دست یابد. اکنون حتی در صورت روی کار آمدن یک دولت تندرو در ایران و یا ایالات متحده بازگشت به شرایط پیش از برجام دشوار خواهد بود و تندروهای هر دو طرف بایستی طرحی نو علیه کشورهای یکدیگر در اندازند.
با این وجود قائلان به دیپلماسی و استراتژی «تعامل با دنیا» نگران در خطر قرار گرفتن دستاوردهای سیاست‌های خارجی خود در نتیجه چالش‌ها و اصطکاک‌های داخلی هستند. اقداماتی که از سوی سپاه بعد از انتخابات ۷ اسفند صورت گرفت بر این نگرانی دامن زده است. این انتخابات توانسته بود آرامش را تا حدی در اردوگاه اعتدالیون و اصلاح طلبان برقرار کند و دارای پیام آرام بخشی در فضای بین الملل نیز بود اما به یکباره یک آزمایش موشکی موجب تغییر جهت تحلیل شد.
نشریه «فارین پالیسی» در شماره اخیر خود در این ارتباط نوشته است: «شاید رئیس جمهور ایران از حمایت مردمی برخوردار باشد، اما سپاه اسلحه و موشک دارد. طرفی که در این درگیری پیروز شود، آینده ایران را برای سال‌ها رقم می‌زند… سپاه اخیرا یک آزمایش موشکی انجام داده است. این آزمایش یادآوری می‌کند که باوجود توانایی اثبات شده روحانی او در کنترل سپاه ناتوان است… نتیجه انتخابات مجلس برای جهان پیام مثبتی داشت. اینکه بیشتر می‌توان به تجارت با ایران اعتماد کرد و سیاست تعامل روحانی با جامعه بین المللی پیشرفت خوبی داشته است. اما واکنش سپاه به این موفقیت روحانی این است که شما می‌توانید مجلس خودتان را داشته باشید اما قدرت اصلی در دست ما است.»
بر این اساس این نگرانی‌ها باعث شده دولت روحانی بیش از همیشه به فکر ایجاد تحول در سیاست داخلی بیافتد. یکی از نشانه‌های آغاز این تحول برگزاری انتخاباتی در فضای غیرامنیتی بود. زمانی که اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه تلگرام بدون اختلال در دسترس ایرانیان بودند. اما آیا دولت می‌خواهد پس از این قدم‌های کوچک، قدم‌های بلندتری نیز بردارد؟

استمرار حضور جریان دولت یازدهم در پاستور پس از خرداد۹۶ به‌‌ همان میزان که بستگی به پاسداری‌اش از توافق هسته‌ای و بهبود اوضاع اقتصادی دارد، به‌‌ گره گشایی در مسائل مورد توجه افکار عمومی در سیاست داخلی نیز وابسته است

تحول در ویترین رسانه‌ای
یک هفته پس از انتخابات اخیر مدیران دولت اقدام به تغییر مدیر مسئول روزنامه ایران کردند. در دو سال و نیم گذشته عملکرد رسانه‌ای دولت از جمله روزنامه ایران به مدیر مسئولی محمدتقی روغنی‌ها انتقادات بیشماری را در داخل و بیرون دولت برانگیخته بود. حالا پس از آنکه مدت‌ها زمزمه تغییرات در روزنامه ایران به گوش می‌رسید روغنی‌ها از این سمت کنار گذاشته شد و محمد فاضلی از مدیران پیشین «خبرگزاری جمهوری اسلامی» جای وی را گرفته است. همچنین رایزنی‌ها به‌منظور تغییر سردبیر این روزنامه ادامه دارد و به احتمال بسیار در هفته‌های آینده شاهد تغییر سردبیر و برخی دیگر از گردانندگان تحریریه ایران خواهیم بود.

کاهش شمار تندروهای مجلس٬ پیش زمینه تغییر مدیران غیرهمسوی استانی
در این بین هرچند هنوز هم بخش قابل توجهی از بدنه مدیریتی دولت را افرادی با تفکر غیرهمسو با دولت و حتی نیروهای مشهور به تندروی تشکیل می‌دهند، شنیده‌ها حاکی از آن است که با کاهش فشار بر دولت با عدم رای آوری برخی نمایندگان افراطی مجلس که در انتصاب مدیران به دولت فشار می‌آوردند پایان کار برخی از این مدیران نیز در سال آینده رقم خواهد خورد.

سرنوشت حصر در ابهام
در بهمن ماه امسال، محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت در زمینه رفع حصر در پاسخ به خبرنگاران گفته بود: «اگر منظور از پیگیری چیزی است که به رفع حصر منتهی شود، ما نیز معترفیم این اتفاق نیفتاده. ولی بنده شاهد تلاش‌ها بوده‌ام. لایُکلّف الله نفساً الا وُسعَ‌ها. ما بیش از وُسعمان در این زمینه تلاش کردیم ولی ما تصمیم گیرنده نهایی نیستیم.» در واقع این موضع سخنگوی دولت حاکی از واقعیتی بود که به شکلی صریح پش از دو سال و نیم توسط یک مقام دولتی بیان شد.
چندی پیش نیز نوشته‌ای از اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور منتشر شد که برداشت رسانه‌ها از آن رایزنی وی با آیت الله واعظ طبسی به‌منظور استفاده‌اش از روابط حسنه با آیت الله خامنه‌ای برای پادرمیانی درخصوص رفع حصر بود.
او نوشت که در زمان حضور چند ماه پیش واعظ طبسی در تهران برای جراحی چشم به او گفته است: «ضمن برشمردن جایگاه ویژه ایشان نزد مقام معظم رهبری، مصلحت کشور را بیان داشتم و اشاره نمودم که پس از مدت‌ها بررسی، به دلیل توانمندی‌های منحصر بفرد جنابعالی به این نتیجه رسیدم که قطعاً شما می‌توانید گره‌گشایی کنید و با پادرمیانی یکی از اتفاقات خوب کشور را رقم زنید و مطمئنم اگر به جمع‌بندی برسید، از عهده جنابعالی برمی‌آید.
پس از مکث کوتاهی با تواضع مثال‌زدنی پذیرفتند و با اطمینان فرمودند که بیاری خدا پس از ماه صفر دنبال می‌کنم و چند روز بعد در تماس تلفنی، ضمن یادآوری قولی که داده بودند فرمودند که اقداماتی شده است و بزودی آثارش را خواهید دید.»
حال باید دید دولت با وجود ناتوانی‌اش در اقناع تصمیم گیرندگان در این باره می‌تواند فضا را برای تغییر در وضعیت حصر سوق دهد یا خیر؟
شاید بتوان گفت استمرار حضور جریان دولت یازدهم در پاستور پس از خرداد۹۶ به‌‌ همان میزان که بستگی به پاسداری‌اش از توافق هسته‌ای و بهبود اوضاع اقتصادی دارد، به‌‌ گره گشایی در مسائل مورد توجه افکار عمومی در سیاست داخلی نیز وابسته است. گروههای مخالف دولت جلسات و همفکری‌های خود را از همین حالا آغاز کرده‌اند تا شانس خود را در انتخابات آینده ریاست جمهوری امتحان کنند و به نظر می‌رسد دولت یازدهم نیز از این بابت احساس نگرانی می‌کند.