عرصه‌ای برای رویارویی تازه تهران و ریاض

زیتون-‌نازنین نامدار: مقام‌های نظامی و سیاسی ایران در نخستین واکنش به استعفای سعد حریری از سمت نخست وزیری لبنان اعلام کردند که او دست نشانده عربستان است و به دستور ریاض تصمیم به استعفا گرفته است. سعد حریری در نطق استعفای خود به شدت ایران را بابت آنچه «‌مداخله‌گویی منطقه‌ای» خواند مورد سرزش قرار داد و گفت که «‌ایران در چنگ لبنان است.»

انگشت اتهام تهران به سوی ریاض

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نخستین فردی بود که موضع رسمی جمهوری اسلامی در قبال استعفای سعد حریری را بازتاب می‌داد. بهرام قاسمی در بیانیه‌ای ضمن رد موضع سعد حریری علیه ایران گفت که استعفای وی بخشی از «سناریوی جدیدی برای تنش‌آفرینی» در لبنان و منطقه است.
محمدعلی جعفری فرمانده کل سپاه پاسداران اما با لحنی تندتر نسبت به سعد حریری و دلایل استعفایش موضع‌گیری کرده و گفته:« استعفای ایشان وقتی در ریاض انجام می‌شود معلوم است به سفارش صهیونیست‌ها و سعودی‌ها همچین کاری را کرده تا لبنان را بهم بریزد.» او همچنین گفته که حریری با بیانیه استعفایش نشان داد «‌نوکر عربستان» است.

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی هم مسوولیت اصلی استعفای سعد حریری را متوجه حکومت عربستان کرد و گفت:«آنچه که ریاض با بیروت کرد همان کاری است که واشنگتن با ریاض می‌کند و همان‌گونه که واشنگتن دستور می‌دهد و ریاض عمل می‌کند، ریاض هم به بیروت دستور می‌دهد و سعد حریری عمل می‌کند.

بالا گرفتن بحران منطقه‌ای و احتمال بروز تنش‌های نظامی بیشتر یک پیامد قابل انتظار در ایران خواهد داشت و آن قدرت‌یابی روز افزون نظامیان است

سرلشکر حسن فیروزابادی رییس سابق ستاد کل نیروهای مسلح نیز در واکنشی مشابه گفته که «پس از شکست توطئه های عربستان در لبنان، سعد حریری تلاش کرد فتنه جدیدی در لبنان ایجاد کند، اما موفق نشد و نتوانست از شرایط لبنان به نفع عربستان بهره برداری کند، بنابراین عربستان او را خواست تا استعفا دهد.»
در همین حال خبرگزاری تسنیم از رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرده که «پاسخ منفی دکتر ولایتی به درخواست های دیکته شده سعودی ها به حریری در خصوص حمایت ایران از یمن علت استعفای نخست وزیر لبنان بود.»

حریری یک روز قبل از اعلام استعفای خود دیداری با علی‌اکبر ولایتی مشاور امور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی در بیروت داشت و بر همین اساس برخی از تحلیل‌گران ارتباط این دیدار و استعفای او را مهم می‌دانند. خبرگزاری تسنیم در تشریح جزییات از مذاکرات حریری و ولایتی مدعی شده که:«درخواست نابجای حریری و سعودی ها این بود که جمهوری اسلامی ایران در موضوع یمن، جانب حق را رها کند اما چون ناامید شدند بلافاصله سعد حریری را به ریاض فراخواندند تا وی استعفای خود را در خارج از خاک لبنان اعلام کند.»

چشم انداز پر غبار بیروت

در لبنان قاعده بر این است که وقتی یک دولت اعلام استعفا می‌کند تا زمان تشکیل دولت بعدی به کار خود ادامه دهد اما حالا نامعلوم بودن وضعیت سعد حریری به نگرانی‌ها درباره آینده سیاسی این کشور دامن زده است. دولتی که تا پیش از اعلام استعفای حریری بر سر قدرت بود از توافق نانوشته و ضمنی تهران و ریاض ناشی می‌شد.

سعد حریری گزینه مورد حمایت ریاض بود که در مقام نخست وزیری قرار گرفت و میشل عون هم چهره نزدیک به ایران و حزب‌الله لبنان به عنوان رییس‌جمهوری انتخاب شد. حالا با کناره‌گیری حریری از قدرت به نظر می‌رسد که موازنه قوا در لبنان بیش از گذشته دستخوش تغییر شده است.

نگرانی اصلی این است که بالا گرفتن تنش‌ها به بروز یک جنگ نیابتی در لبنان منجر شود که در دو سوی آن تهران و ریاض قرار دارند. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از این است که حزب‌الله لبنان در مرکز این برخوردها قرار خواهد داشت و بعید نیست که اتحادی میان عربستان و ایالات متحده در جهت محدود کردن حزب‌الله شکل بگیرد.

نزدیکی ریاض و واشنگتن در ماه‌های گذشته باعث تقویت این شائبه شده است و بعید نیست که حتی اسراییل نیز به صورت علنی با ریاض در جهت محدود کردن حزب الله قدم بردارد. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل در واکنش به استعفای حریری گفته بود که این استعفا «لزوم مقابله با ایران» را نشان می دهد. او ادعا کرده بود که ایرانی‌ها می‌خواهند لبنان را به سوریه دوم تبدیل کنند.

دست سپاه بازتر می‌شود
بالا گرفتن بحران منطقه‌ای و احتمال بروز تنش‌های نظامی بیشتر یک پیامد قابل انتظار در ایران خواهد داشت و آن قدرت‌یابی روز افزون نظامیان است. سپاه پاسداران که در ماه‌های اخیر آماج تهدیدهای ایالات متحده بوده است در داخل از نفوذ بیشتری بهره‌مند شده و عملا سکان هدایت سیاست‌خارجی منطقه‌ای جمهوری اسلامی را به عهده گرفته است.

انتظار می‌رود که اگر جبهه جدیدی علیه ایران در منطقه باز شود بر قدرت سپاه باز هم اضافه خواهد شد و این برای دولت حسن روحانی که با وعده تنش‌زدایی با جهان بر سر کار آمده بود معنایی جز شکست نخواهد داشت.

روحانی گرچه سعی می‌کند دولت خود را متحد و همسو با سیاست‌های سپاه نشان دهد اما هنوز فریاد از سر نارضایتی او در مناظره‌های انتخاباتی از یاد نرفته که مانورهای سپاه و اقدام‌هایی تحریک آمیز نظیر حک کردن شعار نابودی اسراییل بر روی موشک‌ها را به باد انتقاد می‌گرفت.