آینده‌ای تاریک در انتظار امنیت و اقتصاد لبنان است

زیتون: سخنان اخیر سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله درباره نقش و تأثیر جمهوری اسلامی در معادلات داخلی لبنان٬ بر علامت سوال‌ها درباره آینده سیاسی این کشور افزود.
این رهبر سیاسی و مذهبی نزدیک به جمهوری اسلامی در سخنان خود ضمن پذیرش نفوذ ایران در لبنان، مداخله تهران در مسائل داخلی کشورش را رد کرد.
مقام‌های جمهوری اسلامی که به نظر هنوز در شوک تحولات برق آسای داخلی لبنان به سر می‌برد، فعلا واکنش مشخصی به این روند نشان نداده اند.
تأثیر واقعی دولت عربستان سعودی در زلزله سیاسی دولت لبنان چقدر است و کجا می‌تواند تداوم یابد؟
در صورت ادامه این روند و با توجه به معادلات کلی منطقه، برنده دوئل جمهوری اسلامی و رژیم سعودی کدام طرف خواهد بود و البته نقش دیگر دولت‌های مهم خاورمیانه از جمله اسراییل در این تحولات چقدر است؟

در این باره با محمد جواد اکبرین پژوهشگر مطالعات خاورمیانه که مطالب تحلیلی زیادی را درباره مسائل داخلی لبنان در رسانه های این کشور به چاپ رسانده٬ گفتگو کردیم.

آقای اکبرین٬ ایا نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی در معادلات داخلی لبنان٬ همان اندازه که سعد حریری در نطق استعفای خود مدعی شد٬ پررنگ است؟ اصولا چه عواملی را در استعفای او موثر می‌دانید؟

استعفای حریری یک عامل ندارد. هم آنان که ایران را علت استعفا می‌دانند اشتباه می‌کنند و هم آنان که سعودی را علت می‌دانند و حتی بیانیه‌اش را مکتوبِ سعودی می‌دانند.
نخست‌وزیر لبنان را یک آدم بی‌اختیار دانستن واقع‌بینانه نیست. بله حریری و جریان سیاسی‌اش با ایران و حزب‌الله مشکل جدی دارد و حتی این مشکلات به درگیری‌های خونینی منجر شده است.

نه عربستان و نه هیچ طرف خارجی دیگری نمی‌تواند در درازمدت بازی را به نفع خود تمام کند و برای همین هم سیاست‌ورزی و اداره کشور در لبنان از هر کشور دیگری به مراتب دشوارتر و پیچیده‌تر است

سفر دکتر ولایتی هم حامل پیام‌هایی و جواب‌هایی بوده که به این مشکلات دامن زده است. در مقابل، سعودی هم مطالبات و توقعاتی دارد که جمع بین خواسته‌های ایران و سعودی برای نخست‌وزیر قابل تحمل نبوده و این را هم نخست‌وزیر پیشین لبنان فؤاد السنیوره و هم مُفتی اهل سنت لبنان به صراحت گفته‌اند.
فکت‌ها و خبرها نشان می‌دهد که سعودی فشارهایی بر حریری وارد کرده و این فشارها هم تاثیر جدی بر این استعفا داشته است.

اگرچه تا این لحظه فرضیه حصر حریری اثبات نشده و نزدیکان حریری مثل «فارس خشان» می‌پرسند اگر سعودی او را در حصر نگهداشته و تمام این رفتارها حاصل اجبار سعودی است٬ چرا او را مجبور نمی‌کند که به صراحت بگوید من در حصر نیستم.

سکوت حریری در تکذیب حصر و اجبار سعودی چه معنایی دارد؟ اما به هر حال اینکه او در حصر نیست معنایش این نیست که تحت فشار جدی نیست. در نتیجه مجموعه‌ای از عوامل باعث استعفای حریری شده نه یک عامل.

برخی تحلیل‌ها حتی از نقش اسراییل در تحولات اخیر لبنان سخن گفته اند. برای منافع اسراییل چه تفاوتی ایجاد می کند استعفای سعد حریری؟

بله من با این موافقم. اسراییل از هر فرصتی برای آشوب در لبنان و منطقه استقبال می‌کند؛ از این جهت بدترین اتفاقی که افتاده همین است که شرایط به سمتی رفته که کشورهای حاشیه خلیج فارس و عربستان هم‌پیمان اسراییل شده‌اند.
این روند اولا به اسراییل اجازه می‌دهد که هر کاری بخواهد در فلسطین دنبال کند؛ به ویژه در این روزها که گروه‌های فلسطینی به هم نزدیک شده‌اند و پس از عمری اختلاف خونین به توافق‌های مهمی رسیده‌اند.
همین که فلسطین از صدر اخبار بیرون برود و دیگر مساله اختلاف میان اسراییل و اعراب نباشد و شهرک‌سازی‌ها ادامه پیدا کند٬ بیشترین سود را برای اسراییل دارد. استعفای حریری هم یکی از همین فرصت‌هاست.
قبلا حضور گروه‌های تندرو مثل داعش در محاسبات منطقه هم به نفع اسراییل بود. در نهایت اسراییل با روسیه کنار می‌آید و دیگر طرف‌ها قربانی می‌شوند؛ چنانکه پوتین درگذشته به نتانیاهو قول داده بود که خطری در سوریه اسراییل را تهدید نمی‌کند.

آیا احتمال بروز جنگ نیابتی میان ایران و عربستان در لبنان هست؟
احتمالش هست اما برخی تحلیلگران می‌گویند راه‌های دیگری وجود دارد برای اداره این جنگ نیابتی در ادامه ماجرای سوریه بدون اینکه نوبت به لبنان برسد. یعنی با روسیه کنار بیایند و در عین حفظ موقعیت روسیه، دستاوردهای ایران را هدف قرار دهند.
برخی دیگر هم می‌گویند سقوط دولت لبنان و بیرون کشیدن پول‌های عربستان از بانک‌های لبنان که بیشترین قدرت اقتصادی لبنان به خاطر همین پول‌های سعودی است٬ بلایی به سر اقتصاد این کشور خواهد آورد که به تضعیف موقعیت حزب‌الله و فشارها بر او و توقعاتی از این گروه می‌انجامد که در نهایت ایران را زمین‌گیر می‌کند و نفوذش را مهار می‌کند.
به هر حال این تحلیل‌ها وجود دارد و نشان می‌دهد که اگرچه احتمال جنگ رسمی منتفی نیست ولی راههایی کم‌هزینه‌تر وجود دارد برای این جنگ نیابتی.

در عین حال آیا ریاض می تواند بازی را به نفع خود در لبنان تمام کند و دولتی را روی کار بیاورد که با منافع جمهوری اسلامی در تضاد باشد؟

با توجه به سالها زندگی‌ام در لبنان و آشنایی با بافت آن جامعه می‌گویم که لبنان تحمل دولتی یکجانبه و قدرتی تمام عیار را ندارد. جامعه‌ای به شدت متکثر و متنوع است که دولت باید رضایت همه آنها را تامین کند. نه عربستان و نه هیچ طرف خارجی دیگری نمی‌تواند در درازمدت بازی را به نفع خود تمام کند و برای همین هم سیاست‌ورزی و اداره کشور در لبنان از هر کشور دیگری به مراتب دشوارتر و پیچیده‌تر است.

با توجه به سخنان اخیر سید حسن نصرالله دبیر کل حزب‌الله لبنان ٬ چشم‌انداز شرایط این کشور را چگونه می‌بینید؟

ببینید نصرالله امروز به نکته‌ای درست اشاره کرد؛ به دشمنانش و به طور مشخص به عربستان گفت حتی در انتقام از ما هم واقع‌بین باشید. او دریافته که رفتار عربستان در نسبت با لبنان خشمگین است و رفتار خشمگین حتی در زندگی شخصی آدمها هم توان واقع‌بینی را می‌گیرد و به رفتار عجولانه ختم می‌شود٬ چه رسد به تصمیم‌های بزرگ سیاسی.
اما فراموش نکنیم که نتیجه هرچه باشد ضررش را لبنان می‌بیند و این نشان‌دهنده چشم‌اندازی تاریک در امنیت و اقتصاد لبنان است؛ شرایط هر چه تاریک‌تر شود نارضایتی‌ها و خشم‌ها متراکم می‌شود و حتی اگر حمله خارجی اتفاق نیفتد نزاع‌های خونین داخلی این کشور را تهدید می‌کند؛ نظیر آنچه که به صورت خرد و کلان در دهه‌های گذشته اتفاق افتاد.

قدرت یابی بیش از پیش محمد بن سلمان ولیعهد عربستان چه تاثیری بر سیاست منطقه ای عربستان خواهد داشت؟

به نظرم وضعیت منطقه را بی‌ثبات‌تر می‌کند و تجربه‌های سیاست خارجی‌اش در این مدت نشان داده که هر جا پا گذاشته ضررش بیشتر از سودش بوده است. هر قدر که افزایش قدرت ولیعهد عربستان به سود شرایط اجتماعی داخل عربستان و افزایش رضایت داخلی می‌شود و جمعیت آن کشور که اکثریت آن امروز جوانان و از طبقه متوسط هستند و خواهان تغییرند را راضی می‌کند٬ به همان اندازه به ضرر منطقه است.
یعنی اگرچه باید سیاست‌های محمد بن سلمان را یک مجموعه‌ی به هم پیوسته دید ولی باید بین تاثیرات داخلی و خارجی‌اش تفکیک کرد

دبیر کل حزب‌الله در سخنان تازه خود٬ درباره نقش و نفوذ ایران هم نظرش را گفت؛ در حالی که برخی منتقدان و مخالفانش نقشی بیش از نفوذ برای ایران قائلند و ادعا می‌کنند تمام فعالیتهای حزب‌الله به صورت مستقیم تحت تاثیر اراده ایران است؟ نظر شما چیست؟

به همین اکتفا می‌کنم که نصرالله در ۲۵ژوییه ۲۰۱۶ به صراحت اعلام کرد که تمام دارایی‌های حزب‌الله حتی خوردنی و آشامیدنی‌هایش از ایران تامین می‌شود. افکار عمومی این برداشت را داشت و دارد که این کمک‌ها بدون توقع نیست و حزب‌الله مجری سیاست‌های ایران در لبنان است. البته امروز نصرالله گفت ایران علیرغم نفوذش در لبنان مطلقا در امور داخلی لبنان دخالت نمی‌کند؛ باور این سخن برای افکار عمومی را دشوار می‌بینم و نوعی تناقض در این دو موضع وجود دارد.