زمانی برای سهم‌خواهی

زیتون-‌سینا پاکزاد: مقام‌های عالی رتبه تهران٬ آنکارا و مسکو در شهر سوچی روسیه جمع‌ شده‌اند تا درباره آینده سوریه تصمیم‌گیری کنند.

حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران که در این نشست شرکت کرده‌ است در سخنانی گفته که «آینده سوریه به دست نیروهای خارجی نخواهد بود».

اظهارنظر او بیش از آن که نمایانگر خط‌مشی جمهوری اسلامی و سایر قدرت‌های خارجی برای کاهش دخالت در سوریه باشد بیانگر نگاهی است که دخالت خارجی را در اعمال نفوذ قدرت‌های غربی و عربی منطقه محدود می‌بیند.

تعیین نقشه راه

سوریه در طی سالهای گذشته به صحنه نبردهای نیابتی بدل شده بود و تهران٬ ریاض‌٬ آنکارا٬ مسکو و واشنگتن هر یک به سهم خود در این زمین به میدان رقیبان می‌رفتند. حالا با یک توافق ضمنی برای شکست دادن داعش در سوریه به نظر می‌رسد که نیروهای مداخله‌گر خارجی در حال محکم‌کردن طیف‌بندی‌های خود هستند.

ایران و ترکیه و روسیه در یک سمت ایستاده‌اند و آمریکا به همراه متحدان عرب‌اش در سوی دیگر میدان.

اکنون با شکست داعش نوبت به تقسیم منافع رسیده‌ است و قدرت‌هایی که در سال‌های اخیر حضور نظامی و مستشاری در سوریه داشته‌اند٬ فرصت را برای نقد کردن چک‌های خود فراهم می‌بینند.

آنچه چشم‌انداز آینده سیاسی سوریه را مه‌آلود و غیرقابل پیش بینی می‌کند به تنوع بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی برمی‌گردد و سهمی که هر کشور برای خود در آینده این کشور جستجو می‌کند

بنابراین بنیان استدلال حسن روحانی درباره این که آینده سوریه به دست نیروهای خارجی نخواهد بود یک بنیان رتوریک و غیر واقعی به نظر می‌رسد.

نشانه‌ها درباره درازمدت بودن دخالت‌های خارجی در سوریه بسیار است و جبهه حامیان بشار اسد دستکم از ژانویه سال ۲۰۱۷ رایزنی‌های خود را برای آینده این کشور آغاز کرده‌اند. در آستانه نشست سوچی نیز وزیران امور خارجه ایران٬ ترکیه و روسیه در شهر آنتالیای ترکیه گردهم آمدند و گفتگوهایی را پشت درهای بسته پیرامون آینده سوریه آغاز کردند.
وزیر امور خارجه ترکیه گفته بود که در این نشست پیرامون استقرار هرچه سریع‌تر نیروهای روسیه و ایران در نزدیکی استان ادلب سوریه برای تأمین امنیت «منطقه کاهش تنش» بحث خواهد شد.

ترکیه گرچه در سالهای نخست جنگ سوریه از مخالفان سرسخت بشار اسد به شمار می‌رفت و در جبهه عربستان و قطر و قدرت‌های غربی قرار داشت اما به تدریج تغییر جهت داد و خود را در زمین سوریه به تهران و مسکو نزدیک کرد.

مخالفان بشار هم به صف شدند 

مخالفان بشار اسد که سوی دیگر میدان نبردهای سوریه را تشکیل می‌دهند هم در شرایط پساداعش بیکار ننشسته‌اند و ترتیب برگزاری نشستی را در شهر ریاض داده‌اند. هدف نشست این است که حاضران درباره افراد شرکت‌کننده در گفت‌وگوهای صلح به رایزنی بپردازند.

مخالفان بشار اسد می‌گویند که دسترسی به صلح پایدار در سوریه با وجود ادامه حکومت بشار اسد غیرممکن خواهد بود و کناره‌گیری او در هر مذاکره‌ای برای آینده سوریه باید از اولویت‌ها باشد.

موضع ایران و روسیه اما در حمایت از تداوم حضور بشار اسد است و مقام‌های بلندپایه جمهوری اسلامی بارها گفته‌‌اند که ماندن بشار اسد در قدرت تا پایان دوره ریاست جمهوری‌اش در سال ۲۰۲۱ میلادی را «خط قرمز» خود می‌دانند.

جنگ روایت‌ها

سهم‌خواهی درباره آینده سوریه با عناصر پروپاگاندایی درباره میزان تاثیر هر یک از قدرت‌ها در شکست داعش ترکیب شده است.

ایران مدعی است که نیروهای نظامی و مستشاری‌اش در سوریه که به عنوان «مدافعان حرم» شناخته می‌شوند٬ نقش و سهمی تعیین‌کننده در شکست داعش داشته‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در همین رابطه روز چهارشنبه ( اول آذرماه) در دیدار با بسیجیان گفت:«شما دیدید این چند توطئه‌ پی‌در‌پی که آمریکا و صهیونیسم و ارتجاع عرب و دیگران در این منطقه به‌وجود آورده بودند، همه با اقتدار جمهوری اسلامی نابود شد و از بین رفت.»

او به افرادی که آنها را ناامید خواند٬ توصیه کرد که آیه یاس نخوانند و «خود را در مقابل دشمن ضعیف ندانند چرا که «شکست داعش نشان داد که ایران می‌تواند کار خود را در منطقه پیش ببرد.»

اظهارات رهبر جمهوری اسلامی درباره نقش ایران در شکست داعش در شرایطی انجام می‌شود که گروه حکومت اسلامی (داعش) به ویژه در ماه‌های اخیر در معرض بمباران سنگین نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا بوده و گروه‌های مسلح مورد حمایت واشنگتن به تازگی توانستند که شهر رقه را از نیروهای داعش بازپس بگیرند و این گروه را در بخش‌های وسیعی از شمال و شرق سوریه ناگزیر به عقب‌نشینی کنند.

چشم‌انداز تیره و تار

آنچه چشم‌انداز آینده سیاسی سوریه را مه‌آلود و غیرقابل پیش بینی می‌کند به همین تنوع بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی برمی‌گردد و سهمی که هر کشور برای خود در آینده این کشور جستجو می‌کند.

هم ایران و ترکیه و روسیه خود را مدعی میدان می‌دانند و هم قدرت‌های غربی و عربی درباره آینده این کشور نقشه و برنامه دارند.

دو طیف از قدرت‌ها به دلیل تضاد منافع در سوریه عملا امکان هم‌گرایی و رسیدن به استراتژی واحد برای پیگیری یک روند صلح را از دست داده‌اند. بنابراین قابل‌پیش‌بینی‌ترین فرضیه این است که تعیین مسیر آینده دمشق با دست‌اندازهایی جدی همراه شود که عملا اجازه ثبات سیاسی را در کوتاه مدت از این کشور سلب کند.