مغالطه ی «دلیل نامربوط» یا « گم کردن موضوع» (۱)، سه حالت کلی دارد. حالت اول – که مورد نظر این یادداشت است-حالتی است که مقدمات و ادله ی ارائه شده در استدلال، نمی تواند نتیجه مورد نظر را به طور کامل اثبات کند و حداکثر موید بخشی از آن است. می شود گفت: دلیل، اخص از مدعاست. مثلاً:

«در سال گذشته، تنها از طریق صدور دانه های روغنی و خشکبار به کشورهای عربی و چند کشور اروپایی، میلیون ها دلار عاید کشور شد. به نظر می رسد بهترین راه اصولی برای تنظیم اقتصاد کشور، سرمایه گذاری جدی برای صادرات محصولات کشاورزی است.»

در استدلال فوق، دلیل ارائه شده حداکثر نشان می دهد که احتمالا صادرات دانه های روغنی و خشکبار در سال های آینده نیز سودآور است، اما از این دلیل نمی توان نتیجه گرفت که صدور محصولات مذکور، «بهترین و سودآورترین» نوع صادرات است. اما گوینده ی مطلب فوق، مدعی است که «بهترین راه اصولی» برای تنظیم اقتصاد کشور، صادرات محصولات کشاورزی است. یعنی نتیجه ی استدلال، مدعای کلی تری است که مقدمات و ادله ی ارائه شده نمی توانند آنرا به تمامی ثابت کنند. (۲)

نمونه ی روزمره ی این مغالطه، بخشی از اظهارات اخیر صادق آملی لاریجانی، در جلسه مسئولان عالی قضایی است:

«برخی از وزاری محترم از دسترسی اینترنت در روستاهای مختلف کشور سخن گفته‌اند. اما نکته اصلی در این است که گرچه پوشش اینترنتی کشور حتی در روستاها خوب است اما بهتر است مسئولان پیش از آن، نیازهای اولیه روستائیان از جمله کمبود آب آشامیدنی را رفع نمایند». (۳)

صادق لاریجانی در این استدلال مرتکب مغالطه «دلیل نامربوط» شده است: از این مقدمه که «دولت توانسته است/می تواند در روستاها امکان دسترسی به اینترنت را فراهم سازد»، نمی توان نتیجه ای کلی گرفت که دولت قادر به انجام هر کاری در روستاهاست  و یا امکانات و بودجه ی دولت کفاف انجام هر کاری را، من جمله رفع مشکلات آب آشامیدنی روستاها را می دهد. یعنی نتیجه ی استدلال، مدعایی کلی تر و متفاوت از مقدمات و ادله ی ارائه شده است.

برای رفع سوء تفاهم احتمالی، یادآوری می شود که اینترنت مانند آب آشامیدنی «انرژی» و «ماده» نیست و با حداقلی از تجهیزات و با استفاده از همان بستر ارتباطی و مخابراتی موجود، قابل انتقال است و با هزینه ای نسبتا اندک، می توان منطقه وسیعی را همزمان از اینترنت برخوردار کرد. حال آنکه تامین آب آشامیدنی یک روستا یا یک منطقه، نیازمند تامین منابع آبی و تاسیس کانال های ارتباطی است که گاه ممکن است هزینه ی آن بیشتر از کل بودجه ی مخابراتی یک استان و یا در مواردی ناممکن باشد.

آیت الله خامنه ای و مغالطه «پهلوان پنبه»

مصباح یزدی و مغالطه «اهمال سور»

——————————————-
منابع و پانوشت ها
(۱) به لاتین ignoratio elenchi ، به انگلیسی irrelevant conclusion
(۲) در این سلسله مطالب، یکی از منابع اصلی مورد استفاده کتاب مغالطات،ترجمه و تالیف علی اصغر خندان است که عمدتا اقتباسی از کتاب مغالطات ( The Book of The Fallacy ) اثر مادسن پیری ( Madsen Pirie)است. نگارنده در موارد متعددی از عین عبارات، توضیحات و مثال های این کتاب استفاده خواهد کرد و در مواردی می کوشد برداشتی امانت دارانه و ساده تری را به مخاطب ارائه دهد. مورد اخیر: (خندان ،علی اصغر ،۱۳۸۰، مغالطات (چاپ سوم)، ص ۳۴۰)
(۳) پرتال جامع قوه قضائیه ایران، ۲۴ اسفند ۱۳۹۴، در این آدرس :
http://www.dadiran.ir/Default.aspx?tabid=2351&articleType=ArticleView&articleId=79001