ترس از سرکوب به بهانه تامین امنیت

زیتون-‌سینا پاکزاد: تنها یک روز پس از آن که فرمانده سپاه تهران بزرگ خبر از راه‌اندازی گشت‌هایی برای مبارزه با «‌اراذل و اوباش» داد٬ این تصمیم با موضع منتقدانه وزارت کشور مواجه شد.

سید سلمان سامانی سخنگوی وزارت کشور در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایلنا از هماهنگ نبودن اقدام سپاه با نیروی انتظامی به عنوان متولی اصلی تامین امنیت خبر داده و گفته:«تاکنون نیروی انتظامی تهران بزرگ از هیچ دستگاهی درخواست کمک و یا مشارکت برای مبارزه با این موضوع را نداشته است.»

محمدرضا یزدی فرمانده سپاه تهران بزرگ در توجیه اقدام سپاه برای راه‌اندازی گشت‌های خیابانی به برخی آسیب‌های اجتماعی اشاره کرده و گفته بود:«زلزله اعتیاد در تهران بیداد می کند، این سیاه نمایی نیست بلکه وجود یک معتاد در خانواده کیان آن خانواده را از هم می‌پاشد.»

راه‌اندازی گشت‌های خیابانی سپاه در شرایط کنونی باعث خواهد شد که تردیدها درباره توان یا اراده دولت به تحقق مطالبات رای‌دهندگان باز هم پررنگ‌تر شود

او همچنین از شناسایی ۲۳ آسیب اجتماعی توسط بسیج و سپاه خبر داده بود و مسائلی مانند «مشکل اراذل و اوباش و سرقت» را از جمله این آسیب‌ها عنوان کرده بود.

فرمانده سپاه بر همین اساس گفته بود که گشت‌های خیابانی با همکاری پلیس به عنوان «گشت جلوگیری از سرقت و مبارزه با اراذل و اوباش» تشکیل شده است. هنوز نیروی انتظامی واکنشی به طرح سپاه نشان نداده است اما اگر آن‌طور که سخنگوی وزارت کشور گفته است این گشت‌ها بدون هماهنگی راه‌اندازی شده باشد نشان از دخالت علنی سپاه در اختیارات دولت دارد.

رضا ویسی روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل سیاسی ایران در توییتی به فرضیه دور زدن دولت توسط سپاه پرداخته و نوشته که:«با انتقاد سخنگوی وزارت کشور از راه اندازی گشت‌های سپاه در تهران معلوم شد که نه وزارت کشور،نه نیروی انتظامی،نه شورای امنیت کشور و احتمالا نه شورای عالی امنیت ملی در جریان نیستند. ظاهرا قرارگاه ثارالله سپاه راسا تصمیم گرفته. هماهنگی مستقیم با رهبری و دور زدن دولت و ناجا در پایتخت؟»

بهانه‌ای برای سرکوب؟

کاربران شبکه‌های اجتماعی هم عمدتا با نگرانی نسبت به اقدام سپاه برای راه‌اندازی گشت‌های خیابانی واکنش نشان داده‌اند. بسیاری از کاربران این اقدام را یادآور گشت‌های کمیته در دهه ۶۰ دانسته‌اند و آن را یک عقب‌گرد واضح در عرصه آزادی‌های اجتماعی می‌دانند.

گرچه سپاه در توجیه طرح خود اعلام کرده که هدف‌اش مبارزه با اراذل و اوباش است اما این نگرانی وجود دارد که عنوان طرح صرفا سرپوشی بر سایر دخالت‌های سپاه درباره آزادی‌های مدنی باشد و به تنگ‌تر شدن عرصه این آزادی‌های بیانجامد.

تجربه سرکوب‌ اعتراض‌های مدنی توسط سپاه و احضار و بازداشت بسیاری از فعالان سیاسی و اجتماعی این فرضیه را برجسته‌تر کرده است که هدف سپاه از راه‌اندازی گشت‌های خیابانی به مراتب فراتر از آن چیزی است که در عنوان طرح آمده است.

حتی همان مقابله با «ارذل و اوباش» به عنوان بهانه اصلی راه‌اندازی گشت‌های خیابانی سپاه نیز در تجربه‌های قبلی با واکنش‌های منفی زیادی روبرو بوده است.

نیروی انتظامی در دوره فرماندهی اسماعیل احمدی‌مقدم در سال ۱۳۸۶ اقدام به مقابله با «‌اراذل و اوباش» کرد و تصاویری از آن برخوردها منتشر شد که نشان می‌داد متهمان به قصد تحقیر شدن در سطح شهر گردانده شده و آفتابه به گردنشان انداخته شده بود.

احمدی‌مقدم بعد از بالا گرفتن واکنش‌ها گفته بود:«گرداندن اراذل و اوباش در محل با نظر دادستان تهران و برای شناسایی و اعلام شکایت از این افراد انجام گرفت.»

نیروی انتظامی در سال‌های بعد هم همین رویه را ادامه داد و نه فقط در تهران بلکه در برخی دیگر از شهرستان‌ها از جمله کرمانشاه اقدام به تحقیر بازداشت‌شدگان از طریق گرداندن آنها در شهر کرد.

گزارش‌های متعددی از بدرفتاری با بازداشت‌شدگان نیز در رسانه‌ها انعکاس یافت. برخی خانواده‌های متهمان اعلام کرده بودند که بازداشت‌شدگان بدون طی کردن کامل مراحل قانونی دادرسی، زندانی و شکنجه شدند.

در انتظار تصمیم دولت

سلب حقوق قانونی متهمان در برخوردهای گذشته که تحت عنوان مبارزه با «‌اراذل و اوباش»‌انجام شده و سابقه سپاه در سرکوب آزادی‌های مدنی در واقع دو نگرانی عمده‌ای است که نسبت به راه‌اندازی گشت‌های خیابانی سپاه وجود دارد.

اجرای این طرح در شرایط کنونی همچنین می‌تواند به معنای تضعیف جایگاه دولت حسن روحانی در ذهن طبقه متوسطی باشد که به گسترش آزادی‌های مدنی در دوره ریاست‌جمهوری او امید بسته بودند.

روحانی هنوز نتوانسته‌ است مطالباتی مانند جمع‌کردن گشت‌های ارشاد٬ ورود زنان به استادیوم‌های ورزشی و آزادی برگزاری کنسرت‌های موسیقی در برخی از شهرهای مذهبی مانند مشهد را برآورده کند.

راه‌اندازی گشت‌های خیابانی سپاه در شرایط کنونی باعث خواهد شد که تردیدها درباره توان یا اراده دولت به تحقق مطالبات رای‌دهندگان باز هم پررنگ‌تر شود. مشخص نیست که آیا روحانی با آگاهی نسبت به تبعات اجرای طرح سپاه در مقابل آن ایستادگی خواهد کرد یا این که به شیوه چند ماه اخیر از در مصالحه‌ با سپاه برمی‌‌آید.