دو میلیون توریست در ترکیه، بحران در ایران

زیتون- پریامنظرزاده: عرفان و صوفی‌گری در حالی در ایران تبدیل به یک بحران شده که کشور همسایه، ترکیه، از طریق شهر قونیه و آئین‌های صوفیان سالانه میلیون‌ها گردش‌گر جذب می‌کند.

بر اساس آماری که اکتبر ۲۰۱۶ منتشر شده، قونیه، شهری که مقبره مولانا در آن واقع است، سالانه میزبان دو میلیون گردش‌گر است. این شهر به دلیل ویژگی‌های معماری و مهم‌تر از همه، سنت صوفیانه و رقص سمای دراویش شهرت دارد.

مقام‌های ترکیه، در جذب گردش‌گر به قونیه، محل درگذشت مولانا، بر اسلام صوفیانه‌ای که مولوی معرفی کرده تاکید می‌کنند و امکان تجربه مدیتیشن را برای گردش‌گران فراهم می‌آورند.

 قونیه، شهری که مقبره مولانا در آن واقع است، سالانه میزبان دو میلیون گردش‌گر است. این شهر به دلیل ویژگی‌های معماری و مهم‌تر از همه، سنت صوفیانه و رقص سماع دراویش شهرت دارد.

در قونیه هفت موزه وجود دارد و مراکز اقامتی این شهر ظرفیت ۱۱ هزار گردش‌گر را دارند. گردش‌گران غربی مراسم قونیه را «گنج فرهنگی» می‌خوانند.

استفاده ترکیه از منابع عرفانی، در حالی صورت می‌گیرد که در آن کشور نیز مخالفت‌هایی با این موضوع وجود داشته و دارد. در سال ۱۹۲۵ که قوانین سکولار شدیدی بر ترکیه حاکم بود، مراکز صوفیان بسته شدند و رقص سماع غیرقانونی اعلام شد.

از دهه ۱۹۵۰ صوفی‌گری، به‌خصوص با هدف جذب گردش‌گر در ترکیه بازیابی شد. حتی تغییراتی در آیین‌های صوفیان بوجود آمد تا مناسب حوصله و وقت گردش‌گران شود. ضمن کوتاه‌شدن زمان رقص سماع، برخی سنت‌های لازم، از جمله سالیان دراز تحصیل در قونیه برای درویش شدن کنار گذاشته شد.

از حسن ابطحی تا دراویش گنابادی

گلستانی که آتش شد

امروز نیز پیروان مولانا بر رویکرد تجاری که به اندیشه‌های این صوفی حاکم شده ابراز نارضایتی می‌کنند.

فرخ حمدان سلبی، بیست و دومین نواده مولانا و رییس بنیاد بین‌المللی مولانا، در گفتگو با Huffpost ابراز تاسف می‌کند که از مناسک رومی به اشتباه برای کسب سود استفاده می‌شود.

برخی از شهرهای ایران از جمله شاهرود و کرمان پتانسیل تبدیل شدن به قطب‌های گردش‌گری صوفیانه را دارند.

با وجود دو آرام‌گاه که در نزدیکی شاهرود واقع است، این شهر می‌تواند به یکی از قطب‌های گردش‌گری صوفی تبدیل شود.

از بایزید بسطامی ملقب به سلطان‌العارفین، از عرفای قرن سوم هجری که بیشتر عمر خود را در بسطام شاهرود گذرانده مقبره ارزش‌مندی در این شهر به جا مانده است.

هرچند تزئییاتی در این بنا که در شش کیلومتری شاهرود واقع است دیده نمی‌شود. در این مجموعهِ آرامگاهی، یک مسجد، چند مزار و بنا واقع است.

از دهه ۱۹۵۰ صوفی‌گری، به‌خصوص با هدف جذب گردش‌گر در ترکیه بازیابی شد. حتی تغییراتی در آیین‌های صوفیان به‌وجود آمد تا مناسب حوصله و وقت گردش‌گران شود.

در ۲۴ کیلومتری شاهرود نیز آرامگاه ابوالحسن علی خرقانی عارف و صوفی نامدار ایرانی بر فراز یک تپه واقع شده است. این عارف به آزاداندیشی و دیدگاه‌های انسان‌گرایانه‌اش مشهور است.

مجموعه این آرامگاه، که بنای آن به دوره ایلخانی برمی‌گردد، در یک باغ ایرانی واقع است و فضای مناسبی برای استراحت گردش‌گران فراهم آورده است.

آرامگاه‌های شیخ عمادالدین و شیخ جلال‌الدین نیز دو آرامگاه دیگر در شاهرود هستند که این شهرستان را به «مهد عرفان» ایران تبدیل کرده است.

از قم تا گلستان هفتم

آب روانی که سنگ خارا شد

در استان کرمان نیز غیر از آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان، از دیگر مراکز صوفی که می‌تواند گردش‌گران زیادی را جذب کند، آرامگاه سه گنبدی چند صوفی معروف به «مشتاقیه» است.

میرزا محمد تربتی معروف به مشتاق علیشاه از صوفیان نامی قرن سیزدهم هجری قمری، یکی از صوفیان دفن شده در این محل است.

حاج ملا محمدرضا همدانی، معروف به کوثر علی‌شاه از صوفیان قرن سیزدهم هجری، صوفی دیگری است که بعد از مشتاق علی شاه در این مکان به خاک سپرده شد.

گنبد آجری این مجموعه متعلق به شیخ اسماعیل هراتی است. او پیرمردی روحانی و درویش بود که در کنار مقبره مشتاق علی‌شاه زندگی می کرد.

با توجه به علاقه‌ای که میرزا محمد تربتی به موسیقی ایرانی و دستگاه‌های آن داشت، و فعالیت‌هایی که در سایر رشته‌های از جمله کشتی پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای داشت، آرامگاه او می‌تواند به یکی از مراکز موسیقی و هم‌چنین ورزش زورخانه‌ای تبدیل شود. سیم چهارم سه‌تار که اکنون به سیم مشتاق مشهور است از ابتکارات میرزامحمد تربتی است.

برخی از شهرهای ایران از جمله شاهرود و کرمان پتانسیل تبدیل شدن به قطب‌های گردش‌گری صوفیانه را دارند. با وجود دو آرامگاه که در نزدیکی شاهرود واقع است، این شهر می‌تواند به یکی از قطب‌های گردش‌گری صوفی تبدیل شود.

گفته می‌شود مخالفان تصوف که رونق گرفتن کار مشتاق در کرمان را به ضرر خود می‌دیدند علیه او توطئه کردند و شایعه انداختند که مشتاق قرآن را با نوای سهتار تلاوت کرده و به مقدسات بی‌احترامی می‌کند.

سرانجام مجتهدی به نام ملاعبدالله مجتهد کرمانی تحت تاثیر همین شایعات دستور سنگسار کردن مشتاق را اعلام کرد و مردم مشتاق را به هنگام خروج از مسجد در چاله‌ای انداخته و سنگسارش کردند. این داستان آشنا، نمونه دیگری از بی‌مهری به دراویش در طول تاریخ ایران است.

یکی دیگر از مراکزی که پتانسیل گردش‌گری صوفیانه را دارد، مزار سلطانی بیدخت گناباد در شهر بیدُختِ گناباد است.

بیدخت شهری کوچکی واقع در ۵ کیلومتری شهر گناباد است. در این مزار، چهار نفر از اقطاب سلسله نعمت‌اللهی سلطان علی‌شاهی گنابادی به خاک سپرده شده‌اند.

ملا سلطان محمد گنابادی ملقّب به سلطان‌علی‌شاه صاحب تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، محمّدحسن بیدختی گنابادی ملقب به صالح‌علی‌شاه، حاج سلطان‌حسین تابنده گنابادی ملقب به رضاعلی‌شاه و علی تابنده ملقب به محبوب‌علی‌شاه در این محل مدفون هستند.

مقبره پیر بکران که در ۳۰ کیلومتری جنوب اصفهان و در روستایی به همین نام واقع است، یکی دیگر از این مراکز است. این بنا از شاهکارهای معماری دوره ایلخانان در استان اصفهان است.

محمد بن بکران، یکی از عرفا و مدرسین نامی نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم است. این بقعه پس از وفات وی در سال ۷۱۲ هجری قمری هم‌زمان با دوران حکومت سلطان محمد خدابنده ، حاکم ایلخانی اولجایتو، ساخته شده است.

بقعه درویش فخرالدین بابل در شهرستان بابل و مقابر عرفای اردستان از دیگر مراکزی هستند که پتانسیل گردش‌گری صوفیانه را دارند.

درحالی‌که سنت‌های دراویش و صوفی‌گری در ایران می‌تواند به یکی از زمینه‌های گردش‌گری داخلی و خارجی در ایران تبدیل شود، تنها روش مواجهه حکومت با دراویش و عرفان‌های دیگر بحران‌زایی است.