ماموریت غیرممکن

زیتون-پریا منظر زاده: جایگزینی پیام‌رسان‌های داخلی با  تلگرام از  آغاز سال ۹۷ به صورت جدی‌تر از سوی رهبر و مقامات جمهوری اسلامی مطرح شده اما حکومت هنوز نتوانسته افکار عمومی را نسبت به حفظ حریم خصوصی و امن بودن این پیام‌رسان‌ها قانع کند.

مدیر پیام‌رسان «سروش» نیز در آخرین سخنان خود اذعان کرده که نهادهای امنیتی درخواست هایی از این پیام رسان برای ارائه اطلاعات داشته‌اند.

پیام‌رسان سروش  شبیه به تلگرام طراحی شده تا فضای آن برای کاربران ایرانی آشناتر باشد، اما نگرانی عمده کاربران درز اطلاعات و کنترل آن است.

میثم سید صالحی گفته است: «از یک هفته پیش که با تصمیم قوه قضاییه حریم شخصی در فضای مجازی ذیل ماده ۲۵ قانون اساسی قرار گرفت و رهبری نیز فتوا دادند که تعرض به حریم شخصی در فضای مجازی حرام است دیگر با خیال راحت به هیچ یک از درخواست‌های امنیتی پاسخ نداده‌ایم اما پیش از این درخواست‌هایی آمده بود که پاسخ داده نشده و به دلیل پاسخ ندادن نیز تحت فشار بودیم».

جمهوری اسلامی همواره نسبت به فعالیت پیام‌رسان‌های خارجی در حوزه مجازی نگران بوده و برای جایگزین کردن آنها با نرم‌افزار داخلی از جمله ایتا، بله و آیگپ تلاش کرده است. اما این اقدام دشوارتر از آن است که در نگاه اول به نظر می‌رسد.

چنان‌چه نتیجه تلاش‌های چندین ساله به ایجاد مهمترین پیام‌رسان داخلی یعنی «سروش» منجر شده که در ابتدای فعالیتش مشکلاتی که پیام‌رسان‌های مشابه خارجی سال‌ها قبل داشته‌اند را تجربه می‌کند.

بیشتر بخوانید

عیدی آیت‌الله خامنه‌ای به فعالانِ فضای مجازی

در حالی‌که پیام‌رسان سروش خدماتی اضافه‌ای همچون اوقات شرعی، پرداخت ساده قبوض و خرید شارژ آسان، خارج از عرف اپلیکیشن‌های پیام‌رسان ارائه داده تا بتواند مخاطب جذب کند، در این امر موفق نبوده است.

این نرم‌افزار شبیه به تلگرام طراحی شده تا فضای آن برای کاربران ایرانی آشناتر باشد. نگرانی عمده کاربران ایرانی در استفاده از این اپلیکیشن، درز اطلاعات و کنترل آن است.

چند روز پیش خبری مبنی بر حذف کانال طرفداران احمدی‌نژاد با ۳۵۰۰ عضو توسط پیام‌رسان سروش منتشر شد. در پی این خبر، سروش طی اطلاعیه‌ای توضیح داد که این کانال حدود ۲۹ دقیقه بعد از ایجاد، و پس از دریافت شش عضو، حذف شده است. تیم سروش هیچ دخالتی در حذف این کانال نداشته است.

به گفته میثم صالحی، مدیر پیام‌رسان سروش، این اپلیکیشن پنج میلیون کاربر دارد. درحالی که سروش از گوگل‌پلی تنها ۱۰۰ هزار بار و از کافه بازار یک میلیون بار دانلود شده است.

هرچند نمی‌توان درباره صحت گفته‌های طرفین قضاوت کرد اما مساله اینجاست که هنوز پیام‌رسان سروش چندان جدی گرفته نشده تا میزان تحمل و مدارای مقام‌های ایرانی نسبت به محتوای آن سنجیده شود.

با پیشرفت اپلیکیشن سروش و افزایش کاربران، زمزمه فیلتر شدن تلگرام نیز بلندتر می‌شود.

فیلترشدن تلگرام بعد از درگیری‌های دی ماه، هزینه مالی و اعتباری سنگینی برای دولت داشت. حالا شاید حکومت ایران می‌داند که حضور چنین اپلیکیشن پیام‌رسانی در فضای مجازی یک ضرورت است و به همین دلیل، تا از کارایی سروش اطمینان پیدا نکرده، تلگرام را فیلتر نمی کن‌.

بیستم فروردین ماه ۹۷ کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و دبیر شورای فضای مجازی را فراخواند تا درباره فیلترینگ تلگرام و اطلاع‌رسانی درباره پیام‌رسان‌های داخلی گفتگو کنند.

در این جلسه محمد جواد آذری جهرمی اطمینان داد، پیام رسان داخلی امن است و هرگز اطلاعات خصوصی افراد را در اختیار کسی قرار نمی‌دهد و بر لزوم فراهم آوردن بستر قانونی برای فعالیت پیام‌رسان های داخلی از جمله سروش تاکید کرد.

به گفته میثم صالحی، مدیر پیام رسان سروش، این اپلیکیشن پنج میلیون کاربر دارد. این ادعا درحالی بیان شده  که سروش از گوگل‌پلی تنها ۱۰۰ هزار بار و از کافه بازار یک میلیون بار دانلود شده است.

کانال‌های سروش نیز تعداد زیادی عضو ندارند. پرتعدادترین کانال‌های سروش حدود ۵۰ هزار عضو دارند.

سروش هنوز در گوشی‌های ایفون در دسترس نیست. گوشی اپل با پیامی به کاربران یادآور می‌شود که این اپلیکیشن ناامن است و امکان نصب آن در آیفون وجود ندارد.

سایت «شبکه» در مطلبی به قلم مصطفا پورمحمدی به این نکته اشاره می‌کند که سروش دو کانال غیرقابل ترک دارد که کانال‌های رسمی این اپ هستند. یکی از آن‌ها به سوالات کاربران پاسخ می‌دهد و دیگری برای اطلاع‌رسانی‌های مختلف کانال است.

هر کس اپ سروش را روی گوشی، دسکتاپ یا تبلت خود نصب کند، به اجبار به عضویت این کانال‌ها درمی‌آید و نمی‌تواند آن‌ها را ترک کند؛ پس اعضای این کانال‌ها برابر است با تعداد کل کسانی که اپ سروش را نصب کرده‌اند.

آماری که پورمحمدی در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۹۶ ارایه داده، یک میلیون و هفتصد و سی هزار نفر بوده است.

مدیر پیام‌رسان سروش ۲۴ فروردین ماه اعلام کرد که نسخه به‌روز شده اپلیکیشن سروش برای دستکتاپ و ios نیز تهیه شده؛ در حالی که هنوز سروش هنوز در گوشی‌های ایفون در دسترس نیست.

گوشی اپل با پیامی به کاربران یادآور می‌شود که این اپلیکیشن ناامن است و امکان نصب آن در آیفون وجود ندارد.

ناسازگاری سروش و اپل به حدی است که برخی منابع به مشکل امنیتی «سروش» اشاره‌ای نمی کنند و سروش را اپلیکیشنی مخصوص دستگاه‌های اندرویدی معرفی می‌کنند.

مساله اصلی اینجاست که پیام‌رسان سروش مشکلات امنیتی نیز دارد. این اپلیکیشن از شماره تلفن افراد به عنوان آدرس حساب کاربری استفاده می‌کند.

یک کارشناس فناوری اطلاعات، از محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات، به عنوان یکی از قربانیان این مشکل امنیتی پیام‌رسان سروش یاد کرد، چون در کانالی که برای «بیان نقطه نظرات و تبادل نظر با کاربران» در سروش به راه انداخته بود، شماره تلفن همراهش، به عنوان آدرس حساب کاربری دیده می‌شد.

پیام‌رسان سروش از سوی سازمان صدا و سیمای ایران توسعه یافته است. در آخرین روزهای سال ۱۳۹۶، غلامرضا نوری، مدیرعامل جام جم از واگذاری مدیریت پیام‌رسان سروش خبر داد.

البته سروش مدتی بعد اعلام کرد که این مشکل امنیتی را برطرف کرده است. علاوه بر این، گفته می‌شود که رمزنگاری های اپلیکیشن سروش پیشرفته نیست. این به معنای امکان دسترسی به پیام‌های مخاطبان است.

«مهدی واعظی»، کارشناس امنیت اطلاعات در گفتگو با دیجیاتو ضمن تایید باگ موجود در این برنامه آن را فاجعه‌بار خواند و اعتقاد دارد که درست شدن این باگ صرفا حل کردن بخشی از مشکلات موجود در برنامه است و باید نقص‌های داخل برنامه‌نویسی این پیام‌رسان کامل‌تر بررسی شوند.

او گفته است: «برنامه‌نویسی این پیام‌رسان ضعیف است و مشخص است که افراد با تجربه نه‌چندان بالایی این کار را انجام داده‌اند که خود این مساله عجیب است چرا که بارها از دست‌اندرکاران این برنامه شنیدیم که به دنبال بهترین تیم‌ها و قوی‌ترین‌ها هستند. نشتی‌هایی که در برنامه وجود دارد اصلا کم نیستند و این موضوع افشا شدن شماره تلفن هرچند برخلاف تصور برخی عموم هک شدن به حساب نمی‌آید اما باگ بزرگیست.»

پیام‌رسان سروش از سوی سازمان صدا و سیمای ایران توسعه یافته است و در آخرین روزهای سال ۱۳۹۶، غلامرضا نوری، مدیرعامل جام جم از واگذاری مدیریت پیام‌رسان سروش خبر داد.

این پیام‌رسان از «معاونت فضای مجازی صدا و سیما» به «منظومه فرهنگی-رسانه ای» انتقال یافت.

مدیرعامل جام جم از این پیام‌رسان به عنوان «نهضت پایه» یاد کرده است که هم‌افزایی آن با «نهضت توسعه محتوای فضای مجازی» می‌تواند فرصت بزرگی برای تحقق ماموریت‌های سازمان صدا و سیما باشد.

غلامرضا نوری از سوی دیگر وزارت ارتباطات را مورد انتقاد قرار می‌دهد و می‌گوید: «توقع این بود که این وزارت‌خانه متناسب با ابعاد این پروژه ملی حمایت‌های بزرگی از پیام‌رسان‌های بومی انجام دهد. اما متاسفانه حتی وعده‌های حداقلی اعلام شده هم به طور کامل محقق نشده است».

با وجود همه این مشکلات، از سروش به عنوان نمونه‌ای از تلاش مهندسان ایرانی یاد می‌شود؛ «تلاشی» که نتوانسته اشتباهات نرم‌افزارهای قدیمی را برطرف کند و همان راه اشتباه را رفته است.