کارون؛ شور از گتوند و شوریده از سیاست

زیتون-فرزانه بذرپور: رودخانه کارون در خوزستان جریان دارد اما از زردکوه بختیاری در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد و طولانی‌ترین رودخانه‌ی ایران به طول ۹۵۰ کیلومتر است. مسیر رودخانه به سه بخش تقسیم می‌شود. از سرچشمه به گتوند، از گتوند به بندقیر، جایی که به رود دز می‌پیوندد و از بندقیر و میانه‌ی اهواز به شط‌العرب می‌ریزد.

کارون منبع اصلی آب شرب شهر اهواز است و سد گتوند بزرگترین سد روی این رودخانه که با صرف چهارهزار میلیارد تومان در زمان احمدی‌نژاد احداث و آب‌گیری شده است؛ سدی که به دلیل مهندسی غلط و بدون کارشناسی درستِ محل احداث هیچ دستاوردی جز تخریب محیط زیست و شورکردن آب کارون نداشته است. مطالعات کارشناسان اثرات زیست‌محیطی را پیش‌بینی کرده بود اما نه در کابینه احمدی‌نژاد و نه در دولت اول روحانی این مسئله جدی گرفته نشد.

درجه‌ی شوری احتمالی سد گتوند در منبع حدود هشت میلیون تن تخمین زده می‌شود. مکان‌یابی اشتباه سد در سرازیری کوهه‌های نمکی عنبل، دلیل انباشت نمک در پشت سد گتوند معرفی شده است. هم‌اینک به طور متوسط ۳۵۰ واحد نمک وارد رودخانه می‌شود که اگر این آب شور هم‌چنان جاری باشد، دیگر کارون منبع آب شیرین نخواهد بود و اکوسیستم و زندگی و سلامت میلیون‌ها نفر از اهالی خوزستان به مخاطره خواهد افتاد..

مجری و کارفرمای پروژه‌ی سدگتوند «سپاسد» شرکت مهندسی وابسته به قرارگاه خاتم الانبیا و شرکت «مهاب قدس»، مهندس مشاور سد گتوند بوده‌اند. بخشی از سهام شرکت مهاب قدس نیز متعلق به آستان قدس رضوی است. عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی و دبیر کنونی کارگروه احیای دریاچه ارومیه زمانی سد گتوند را جنایتی در حق سرزمین ایران خواند و خواستار محاکمه مجریان آن شد اما مجریان طرح، این سد عظیم را دستاورد نظام می‌دانند و همه مدیران جمهوری اسلامی را از پنج دولت پیشین و کنونی در آن مسئول می‌شناسند.

در سال ۸۱ که هنوز سد گتوند وجود نداشت، مطالعات سازمان محیط زیست خوزستان نشان می‌داد که کشاورزی و کشت نیشکر با ۵۰ درصد، پساب‌های صنعتی با ۲۵ درصد و فاضلاب خانگی نیز با ۲۵ درصد ، در آلودگی آب کارون سهم دارند. و اینک با افزایش حدود سه برابری میزان شوری در پایین سد گتوند، شوری در امتداد رود کارون افزایش چشمگیر خواهد یافت و آبیاری با آب شور سد گتوند، تولید و عملکرد کشاورزی منطقه را نابود خواهد کرد و به مرور زمان زمین‌های زراعی پایین دست شور و لم یزرع می‌شوند.

پیامد دیگر زیست‌محیطی سد گتوند بر آبزیان منطقه است. ماهی‌های قزل‌آلا در اثر شوری بیش از حد آب تلف شدند و پرورش ماهیان شوشتر که هم‌اینک ۶ درصد ماهی کل کشور را تامین می‌کند، از این جهت تلفات زیادی داشته است.

درعین حال عمر این سدعظیم خاکی کوتاه است، دلیلش رسوب‌گذاری حاصل از فرسایش نمک‌زارهاست که باعث خوردگی فلزات و تاسیسات سد می‌شود و این افتخار مهندسی جمهوری اسلامی را در آینده به تلی از خاک تبدیل خواهد کرد.