پیام‌های تاریخی کروبی و رهنورد

اخبار مهم و رویدادهای گوناگون در ایران (از نرخ ارز و آسیب‌های اجتماعی گرفته تا مناسبات تهران با غرب، و از تظاهرات مختلف و اعتراض‌های کارگری گرفته تا سرکوب دراویش و کنشگران محیط زیست و زنان مخالف حجاب اجباری) چنان پرشمارند که گاه مجال مکث را بر برخی رخدادهای ویژه از شهروند پیگیر می‌ستاند.
نامه‌ی تاریخی جناب کروبی به رهبر جمهوری اسلامی (در بهمن‌ماه گذشته) و پیام مهم ایشان از حصر به بهانه انتشار کتابی با عنوان «نامه‌ها» (مجموعه نامه‌های آقای کروبی که در خارج از کشور منتشر شده)، و نیز پیام‌های مختصر ولی بسیارمهم خانم رهنورد درباره حجاب اجباری و حقوق زنان، ازجمله این رخدادهای بسیارمهم در هفته‌های اخیر بوده‌اند.
اظهارنظرهای ماندگار و بسیار مهم کروبی و رهنورد وقتی اهمیت مضاعف می‌یابد که ناظر، حصر خانگی پاگذاشته به هشتمین سال را از یاد نبرد.

پیامی که منتشر نشد!
یک پیام خواندنی و مهم شیخ صبور و سبز از درون زندان خانگی، چند ماه پیش به‌عنوان مقدمه‌ای در ابتدای کتاب «نامه‌ها»ی ایشان منتشر شد. متأسفانه متن کامل این پیام در هیچ‌کدام از پایگاه‌های اطلاع‌رسانی همدل با محصوران بازنشر نشده؛ درحالی‌که نکته‌های قابل‌تأمل و مهمی در این مکتوب کوتاه وجود دارد.
متن کامل این پیام (مقدمه کتاب یادشده) که در مهرماه ۱۳۹۵ نگاشته شده، در انتهای این یادداشت آمده؛ برخی از نکته‌های مهم آن چنین است:
ـ «متأسفانه این روزها حاکمیت با استخدام دین مفاهیم را معنای متفاوتی داده و همه‌چیز را وارونه گردانده؛ حمایت از ظلم را به‌نام حفظ نظام و دین واجب شرعی کرده و دم از عدالت‌طلبی و ظلم‌ستیزی می‌زند، لیکن مردم عزیز ما نباید نگرش‌های مستبدانه جمعی تشنه قدرت را به پای دین و تمام روحانیت بنویسند. انسان فراموش‌کار است و طغیان‌گر.»
ـ «بدون تردید همه‌ی گروه‌ها و جریان‌های سیاسی از بدو انقلاب تاکنون در به‌وجود آمدن چنین وضعیتی سهیم و مسئول‌اند و به تبع نقش و سهم‌شان باید مسئولیت خود را در به‌وجود آمدن چنین وضعی پذیرا باشند.
شرط اول برای اصلاح، پذیرش مسئولیت رفتارهاست. من نیز با قبول مسئولیت‌ام درجهت اصلاح نظام مطابق آرمان‌های انقلاب و حقوق ملت مندرج در فصل سوم قانون اساسی تلاش کرده و می‌کنم.
طبیعی و قطعی است که تقصیر و قصور فراوان داشته‌ام و دارم که از محضر عموم مردم معذرت و از خداوند منان طلب عفو و بخشش دارم.»
ـ «من برای تحقق شعارها و وعده‌های داده شده در انقلاب اسلامی مسیر رایزنی، گفت‌وگو و مقاومت را برگزیدم… قضاوت در باب توفیق و یا عدم‌توفیق این روش، رایزنی، تعامل و گفت‌وگو و درصورت نیاز استقامت و پایداری برعهده مردم و صاحبان قلم و اندیشه است. اگر با مطالعه و بررسی شرایط کشور و منطقه مصلحت را در این روش می‌بینید پس در بسط چنین تفکری بکوشید، و اگر آن را قبول ندارید و بی‌نتیجه می‌دانید پس به نقد آن بپردازید.»

نامه‌ای که گم شد!
مکتوب بسیار مهم دیگر کروبی در چند ماه گذشته، نامه‌ی تاریخی و سرگشاده‌ی وی به رهبر جمهوری اسلامی بود. این نامه پس از اعتراض‌های دی‌ماه ۱۳۹۶، و در نیمه نخست بهمن‌ماه منتشر شد. متأسفانه برخی رخدادهای مهم و غریب هم‌زمان با این مکتوب (ازجمله بازداشت کنشگران محیط زیست و خبر قتل دکتر کاووس سیدامامی در بازداشتگاه، سرکوب دراویش گنابادی و حوادث مرتبط با آن، اعتراض «دختران خیابان انقلاب» و زنان به حجاب اجباری، و نیز انتشار نامه ۱۵ فعال سیاسی داخل و خارج از ایران با مضمون رفراندوم) باعث گم‌شدن نامه‌ی ارزشمند مزبور شد.
کروبی در این نامه ـ و درحالی‌که شایعه‌ها درباره رفع حصر افزایش یافته بود ـ با صراحت و شجاعتی مختص به خود، به انتقاد از شخص اول نظام و سیاست‌های غالب پرداخته و خطاب به وی نوشته بود: «باتوجه به میزان حضور و نفوذ‌تان در بالاترین لایه قدرت نظام باید بپذیرید که وضعیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی امروز کشور نتیجه مستقیم سیاست‌های راهبردی و اجرایی شماست.»
وی از رهبر جمهوری اسلامی خواسته بود که «درجهت پالایش و اصلاح ساختار به انحراف رفته نظام اقدامی عاجل» در پیش گیرد.
کروبی همچنین در انتقاد صریح از سیاست‌ها و رویکردهای مدیریتی رأس هرم نظام سیاسی نوشته بود که «برخلاف نص صریح قانون اساسی و نظر صریح امام، سپاه و بسیج در دوران رهبری شما وارد فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی شدند که نتیجه‌ی فاجعه‌آمیز آن این روزها برکسی پوشیده نیست.»
وی افزوده بود: «آیا این روش کشور را به سراشیبی سقوط و انحطاط و بحران‌های داخلی و بین‌المللی رهنمون نکرده است؟ آیا زمان بررسی نتایج آن فرانرسیده است و آیا حضرتعالی نباید در قبال خروجی تأسف‌انگیز آن که بارها نسبت به آن هشدار داده بودیم پاسخگو باشید؟»
وی همچنین با اشاره به «تقلب و دخالت سپاه و بسیج در مرحله اول انتخابات سال۸۴» به نفع احمدی‌نژاد و «به محوریت» مجتبی (فرزند رهبری) به نفع احمدی‌نژاد و نیز با اشاره به «کودتای انتخاباتی ۸۸» و نیز دخالت رهبری در انتخابات مجلس خبرگان و مخدوش ساختن استقلال حوزه‌ها و دیگر دخالت‌های فراقانونی شخص اول نظام افزوده بود: «سه دهه است که شما در رأس نظام قرار دارید و هنوز هم از جایگاه یک اپوزسیون سخن می‌گویید. در این سه دهه بخش مهمی از نیروهای اصیل انقلاب را کنار گذاشتید تا سیاست‌های مورد نظرتان را اجرا کنید و امروز با نتایج همان سیاست‌ها مواجه هستید. پاسخگویی وظیفه همه مقامات نظام است و جنابعالی که کارکرد نهادها و سازمان‌هایی مانند سپاه، بسیج، شورای نگهبان، نهادهای انقلابی، ائمه جمعه، صداو سیما و .. را مطابق نگرش و سیاست‌های مورد نظرتان تغییر داده‌اید باید بیش از دیگران به این مهم توجه کنید.»
کروبی از خامنه‌ای خواسته بود که با «بازخوانی‌سیاست‌های چند دهه‌ی گذشته»‌، «تا دیر نشده، زمینه‌ی اصلاح ساختاری نظام» را فراهم آورد به نحوی که «مردم در عمل حاکم بر سرنوشت خویش گردند.»
وی درانتهای مکتوب خود بار دیگر خواستار فراهم‌آوردن فرصت طرح دیدگاه‌ها و پاسخ به اتهام‌ها در صداوسیما شده، و برای مناظره با مدعیان اعلام آمادگی کرده بود.
هرچند این نامه تاریخی از درون حصر خانگی در همان مقطع زمانی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، و بعدتر نیز توسط برخی کنشگران سیاسی (ازجمله و به‌ویژه ابوالفضل قدیانی) بازخوانی شد، اما ـ همچنان‌که در بالا آمد ـ متأسفانه زیر سایه‌ی ایران پرحادثه و پیوستگی رخدادهای مهم، به‌ نوعی گم شد. گو این‌که تأثیر و اهمیت آن، چنان بود که برخی از تریبون‌های راست افراطی و وابستگان به هسته اصلی قدرت، آن‌را موجبی جدید برای تداوم حصر ارزیابی کردند.
کروبی اما به نوعی نشان داد که سر سکوت و مماشات با کانون مرکزی قدرت در قبال وضع نابسامان کشور و حکومت ندارد، و در صورت رفع حصر نیز رویکرد سیاسی و انتقادی خود را به کنار نخواهد گذاشت.

رهنورد؛ سبز از درون حصر
اما افزون بر کنشگری فعال کروبی از درون حصر و به‌قدر امکان، نمی‌توان به چند اعلام موضع صریح و ستایش‌برانگیز زهرا رهنورد ـ به‌ویژه در موضوع حجاب اجباری ـ در هفته‌های گذشته اشاره نکرد.​ بانوی سبز و محصور در طرحی همدلانه با «دختران خیابان انقلاب» و زنان پیگیر آزادی پوشش، تأکید کرد و نوشت: «با حجاب اجباری مخالفم». این سخن درحالی به صراحت از درون حصر بیان شد که شمار خاموشان نسبت به این موضوع کم نبود، و نیست.
رهنورد همچنین با انتقاد از کیفیت قوانین موجود در حوزه حمایت از حقوق زنان گفته بود: «بسیاری از اعتراضات زنان و دختران ازجمله انتقاد نسبت به حجاب اجباری ناشی از عدم حمایت قوانین از زنان و دختران ایرانی است.»
بانوی محصور و سبز با استفاده از اندک گشایشی که در وضع حبس غیرقانونی وی و همسر صبورش رخ داده، و بی‌اعتنا به پیامدهای منفی آن در رفع‌حصر، چند روز پیش نیز نسبت به چگونگی برخوردهای گشت ارشاد با بانوان واکنش نشان داد و گفت: «هرگز و حالا به گشت ارشاد احتیاجی نبوده است. کشورمان هزینه بسیار برای نتایج منفی آن داده است. چهل سال ناموفق، گویای آن است که با زور و اجبار نمی‌توان کسی را پایبند قوانین توجیه‌ناپذیر نمود، و نمی‌توان زنان را وادار کرد که به منویات قوانین قدرت حاکم تمکین کنند.»
رهنورد ـ همچون کروبی ـ با اعلام صریح این دیدگاه‌های انتقادی نشان می‌دهد حصری که از ۲۶۲۸ روز گذشته و به ۸۸ ماه رسیده، تأثیری در رویکرد وی نداشته است.
او، موسوی و کروبی، گامی از مواضع اصولی خود پا پس نگذاشته‌اند. هرچند که در شکل مواجهه با رخدادها و تحولات سیاسی ـ اجتماعی، تمایز شکلی در رفتار محصوران وجود داشته است؛ تفاوتی که بی‌گمان به برخی مؤلفه‌ها (ازجمله ویژگی‌های شخصی و تحلیل و راهبرد آنان در مورد چگونگی مواجهه با وضع غیرقانونی و ستم تحمیلی و بانیان آن) مربوط است.
از درون حصر هشت ساله، کروبی، رهنورد و موسوی همچنان به همدلان خود و دغدغه‌داران گذار به دموکراسی، پیام صبوری و امیدواری و کنشگری فعال و خلاق می‌دهند.

*پی‌نوشت:
متن کامل پیام آقای کروبی که به‌عنوان مقدمه کتاب «نامه‌ها» منتشر شده است:

بسم الله الرحمن الرحیم
آزادی موهبتی است الهی که خداوند متعال همان حاکم مطلق، با قراردادن نعمت اختیار و انتخاب انسان را لایق مقام خلیفه‌اللهی دانست تا او با بهره‌گیری از خلاقیت‌ها و استعدادهایش منشأ خیر و برکت برای خود و جامعه‌اش شود. پروردگار عالم با خلیفه خواندن انسان بر روی زمین او را بر سرنوشت خویش حاکم کرد اما در طول تاریخ این حق به بهانه‌های مختلف از توده‌ها ستانده شده و می‌شود. دعوت به دین دعوت به بندگی خدا بوده و همه‌ی پیامبران الهی سعی کردند تا مردم را از بندگی و اطاعت غیرخدا برهانند و با زدودن زنگارهای طاغوتی فکر و اراده مردم را از قیود باطل آزاد کنند.
«وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ».
متأسفانه این روزها حاکمیت با استخدام دین مفاهیم را معنای متفاوتی داده و همه‌چیز را وارونه گردانده؛ حمایت از ظلم را به‌نام حفظ نظام و دین واجب شرعی کرده و دم از عدالت‌طلبی و ظلم‌ستیزی می‌زند، لیکن مردم عزیز ما نباید نگرش‌های مستبدانه جمعی تشنه قدرت را به پای دین و تمام روحانیت بنویسند. انسان فراموش‌کار است و طغیان‌گر. «إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَىٰ».
اگر ارمغان مبارزه، مقاومت و ایستادگی زمین‌زدن مستبد یا مستبدان است اما این دستاورد پایان راه نیست. فقدان بلوغ سیاسی در کنار تشنگی قدرت، بستر بروز مستبد یا مستبدان جدیدی را فراهم می‌سازد. نگاهی به بخش مهمی از جنبش‌های آزادی‌بخش قرن بیستم در آسیا و آفریقا نشان از این واقعیت تلخ دارد. در ایران نیز از مشروطه تاکنون همگام با خروج و زمین‌زدن استبداد، همواره بستر دیگری برای ظهور استبداد نوینی فراهم شده است.
انقلاب اسلامی به برکت خون شهدا، ایثار و فداکاری کم‌نظیر بهترین فرزندان این کشور در دوران جنگ تحمیلی نوید روزهای روشنی را می‌داد که متأسفانه چنین نشد و چه غم‌انگیز است که چنین نشد.
چرایی آن باید به دور از حب و بغض‌ها مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. بدون تردید همه‌ی گروه‌ها و جریان‌های سیاسی از بدو انقلاب تاکنون در به‌وجود آمدن چنین وضعیتی سهیم و مسئول‌اند و به تبع نقش و سهم‌شان باید مسئولیت خود را در به‌وجود آمدن چنین وضعی پذیرا باشند.
شرط اول برای اصلاح، پذیرش مسئولیت رفتارهاست. من نیز با قبول مسئولیت‌ام درجهت اصلاح نظام مطابق آرمان‌های انقلاب و حقوق ملت مندرج در فصل سوم قانون اساسی تلاش کرده و می‌کنم.
خدا را گواه می‌گیرم که دفاع از حقوق آحاد مردم را نه در زبان بلکه در عمل وظیفه شرعی و ملی خود می‌دانم، ایران را متعلق به همه‌ی ایرانیان می‌دانم و در پیگیری حقوق و آزادی‌های یکایک مردم، خودی و غیرخودی قائل نبوده و نیستم. عقاید و باورهای خود را از ابتدا تاکنون صریح گفته و می‌گویم. سعی کرده و می‌کنم که مردم را با خود همراه کنم اما درنهایت به انتخاب آنان هر چه باشد احترام می‌گذارم.
خدا را شاکرم که به نزدیکان و مشاورانم هم اجازه ندادم به‌ نام مصلحت و یا حفظ جایگاه و شأن مسئولیت‌هایم مرا از پیگیری امور کسانی که به آنها ظلم شده بود دور نگه دارند. همواره از افراط و تفریط پرهیز کردم و آنچه را که مصلحت مردم و کشور می‌دانسته و می‌دانم بدون درنظرگرفتن وابستگی‌های حزبی و جناحی بیان کرده و می‌کنم.
طبیعی و قطعی است که تقصیر و قصور فراوان داشته‌ام و دارم که از محضر عموم مردم معذرت و از خداوند منان طلب عفو و بخشش دارم.
شنیدم که بخش زیادی از نامه‌ها و بیانیه‌های چند دهه گذشته‌ام به همت همسر و فرزندم محمدتقی کروبی و برخی نزدیکان تجمیع و منتشر خواهد شد. من برای تحقق شعارها و وعده‌های داده شده در انقلاب اسلامی مسیر رایزنی، گفت‌وگو و مقاومت را برگزیدم که بخشی از آن در قالب نامه‌ها و یا بیانیه‌هایی تنظیم شد. خرسندم که بخش اعظم آن در یک مجموعه در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
قضاوت در باب توفیق و یا عدم‌توفیق این روش، رایزنی، تعامل و گفت‌وگو و درصورت نیاز استقامت و پایداری برعهده مردم و صاحبان قلم و اندیشه است. اگر با مطالعه و بررسی شرایط کشور و منطقه مصلحت را در این روش می‌بینید پس در بسط چنین تفکری بکوشید، و اگر آن را قبول ندارید و بی‌نتیجه می‌دانید پس به نقد آن بپردازید.
مهدی کروبی خود را مدیون شهدای انقلاب و جنگ و مردم سرافراز ایران می‌داند و تا پایان عمر لحظه‌ای در دفاع از آرمان‌های شهدا و حقوق و آزادی مردم تردید نخواهد کرد.
والسلام
جماران ـ ۴ مهر ۱۳۹۵