ما بسته تو هستیم!

حسن یوسفی‌اشکوری

دوست دیرین و یار همیشه همراه محمد بسته‌نگار درگذشت. مرگی دیگر از مرگ‌های اندوه‌بار در این سال‌های غربت و دور از وطن در وطن. در این ده سال خبر مرگ‌های زیادی از بستگان و دوستان و همراهان زیادی مرا آزرده کرده است. مرگ عزیزانی که حتی نتوانی بر بازماندگش از نزدیک تسلیت بگویی! اما چه می‌شود کرد، همین است که هست! به تعبیر رایج «مرگ حق است» و روزی دامن همه را در هر کجای زمین و زمان خواهد گرفت. اما نیکو آدمیانی که با نام نیک می‌روند و خاطره‌ای خوش و انسانی و مردمی از خود به یادگار می‌گذارند. محمد بسته‌نگار یکی از این نیک‌نامان بود. خدایش رحمت کند!

درگذشت بسته‌نگار عزیز را به همسرش و یار و همراه وفادارش بانو طاهره طالقانی (بسته نگار) و به فرزندان و عموم اعضای خانواده سببی و نسبی‌اش و به یاران و هم‌فکران و هم‌رزمان دیروز و امروزش و در نهایت به مردم ایران تعزیت و تسلیت می‌گویم. برای روان آن شادروان آمرزش و رحمت الهی و برای بازماندگان شکیبایی و پاداش صابران مسئلت می‌کنم.

*
من با بسته‌نگار در سال ۵۹ آشنا شدم. همکارم در مجلس خانم اعظم طالقانی، نماینده تهران، از من برای همکاری در نشریه «پیام هاجر» دعوت کرد و من پذیرفتم. در آن زمان جز اعظم خانم به عنوان مدیر مسئول، چند تن دیگر در تحریریه نشریه حضور داشتند و یکی از اینان بسته‌نگار بود که داماد (شوهر خواهر) ایشان نیز به حساب می آمد.

پس از پایان مجلس از سال ۱۳۶۳ برگزاری مراسم های سالانه شریعتی (در خرداد ماه) و طالقانی (در شهریور ماه) آغاز شد که در منزلی در تهران انجام می شد. این مراسم ها تا سال ۷۶ یا ۷۷ در همان محل برگزار می شد و پس از آن به حسینیه ارشاد منتقل شد. در این ارتباط جمعیتی شکل گرفت که بعدها به «شط» (شریعتی – طالقانی) شهرت یافت؛ نهادی که در چند سال بعد به عنوان یک نهاد فرهنگی و آموزشی به ثبت رسید. زنده یاد محمد بسته‌نگار از بانیان و فعالان شط بود و از سخنرانان مراسم ها نیز به شمار می آمد.

زمانی که در اوایل دهه هفتاد ماهنامه «ایران فردا» به مدیریت زنده یاد مهندس عزت الله سحابی تأسیس شد، بسته‌نگار از مؤسسان اولیه و از همکاران اجرایی و قلمی ایران فردا بود. همان گونه که در دوران جدید ایران فردا نیز بسته‌نگار از معدود بازماندگان ایران فردای اول (نشریه ای که در تندباد علیه مطبوعات در بهار سال ۷۹ به توقیف رفت) بود که با این نشریه همکاری داشت.

پس از دوم خرداد و در فضای باز و مناسب دوران نخست دولت اصلاحات، زمانی که جریان فکری – سیاسی و شبه تشکیلاتی «ملی – مذهبی» حول مهندس سحابی شکل گرفت، محمد بسته‌نگار نیز از بنیان‌گذاران و از چهره های شاخص و فعال آن بود. او در طیف ملی – مذهبی، از این امتیاز برخوردار بود که، هم در عرصه سخنوری و فرهنگ شفاهی فعال بود و هم در قلمرو قلم و نوشتار پر تلاش و هم اهل اقدامات اجرایی و عملی شمرده می شد. این سومی از امتیازات مهم او بود.

در فضای پس از انتخابات مجلس ششم، دورانی که ملی – مذهبی ها در اوج فعالیت بوده و در انتخابات مجلس ششم (البته بی مزد و منت) نقش مهمی ایفا کردند، تقریبا تمام چهره های شاخص این طیف به طور فله ای بازداشت شدند، بسته‌نگار نیز دستگیر و مدتها در زندان انفرادی و سخت ۵۹ (زندان سپاه در عشرت آباد) محبوس بود. در آن روز طبق معمول جلسه این گروه در منزل بسته‌نگار برگزار شده بود. در دوران فعالیت جدی ملی – مذهبی، بسته نگار هم در «ائتلاف ملی – مذهبی» عضویت داشت و هم در «شورای فعالان ملی – مذهبی» این طیف عضوی اثرگذار شمرده می شد.

پس از آن که جنبش مردمی سبز در سال ۸۸ پدید آمد، بسته‌نگار نیز در کنار مهندس سحابی و در طیف ملی – مذهبی با تمام توانش از این جنبش و رهبرانش حمایت کرد و در این راه از هیچ گونه اقدامی خودداری نکرد. وی در این مسیر با انواع فشارهای روانی در اشکال مختلف از جمله احضارهای پیاپی و بازجویی های طاقت فرسا به وسیله نهادهای امنیتی و نظامی مواجه بوده است.

*

بسته‌نگار شخصیتی جالب و از جهاتی جامعی داشت. وی در واقع خصایل مختلفی را با هم جمع کرده بود؛ خصایلی که در کمتر کسی جمع می شود. از جوانی با مبارزات سیاسی پیوند خورده و این مبارزه بر ضد استبداد و در چهل اخیر با استبداد دینی را تا پایان عمر ادامه داد. اصولا در چهل سال اخیر در هرجا اندک امکانی برای فعالیت های فکری و سیاسی در طیف ملی و مذهبی (از جبهه ملی و انجمن دفاع از حاکمیت ملی و حقوق بشر گرفته تا نهضت آزادی و در نهایت حول و حوش مهندس سحابی) فراهم می آمد، بسته‌نگار حضوری کم و بیش فعال داشت. وی در عین نرمی و مدارای تمام در تفکر و منش و روش، در مبارزه سخت و استوار بود و در واقعیت سازش ناپذیر. احتمالا این روش و منش را از آموزگارش طالقانی آموخته بود.

به کتاب نه تنها انس داشت بلکه می توان گفت به کتاب معتاد بود. هرگز کتاب از دستش نمی افتاد. طبق گفته همسرش تا آخرین لحظات زندگی و در زمانی که حتی از شنوایی به کلی بی بهره شده بود و در تختخوابش استراحت می کرد، کتاب می خواند. کتاب‌خوانی در خون و رگهایش بود. بارها دیده ام که اگر کتاب در دست کسی می دید، بی درنگ به پشت جلدش نگاه می کرد تا در اولین فرصت بداند که چه کتابی است و نویسنده اش کیست. چند بار شاهد بوده ام زمانی که، به دلیل روکش کاغذی کشیده بر جلد کتاب، نمی توانست جلد و عنوان کتاب را ببینید، کتاب را از دست طرف می گرفت و کاغذ روکش را بر می داشت تا بتواند از کتاب اطلاعات لازم را به دست آورد. کتابخانه ای خوب و غنی داشت و شماری از کتاب های قدیمی و کمیاب را در قفسه های کتاب خانه گرد آورده بود. هرچند بارها گزمگان امنیتی و حکومتی به کتابخانه اش دستبرد زده اند ولی نمی دانم چه اندازه به این گنجینه غنی آسیب رسانده اند.

بسته‌نگار در گذشته فقط کتاب می خواند و چیزی نمی نوشت و یا کمتر می نوشت و کمتر سخنرانی می کرد. به یاد می آورم مهندس سحابی بارها به شوخی می گفت: این «بسته»، می خواند، ولی پس نمی دهد! تا آنجا که به یاد می آورم، انتشار ایران فردا در سال ۷۱ بسته نگار را هم به نوشتن بیشتر واداشت. مقاله نویسی و کتاب نویسی. در بیست سال اخیر آثاری تألیف کرده و انتشار داده است.

پس از فضای نسبتا باز دوران اصلاحات، بسته‌نگار اهل خطابه هم شد و بارها در اینجا و آنجا برای مردم سخن گفت. برخلاف بسیاری، برای سخنرانی هایش مطالعه و تحقیق می کرد و در واقع برای مخاطبانش اهمیت قایل بود. همواره در سخنرانی ها انبوهی از یادداشت کنار دستش بود و گاه از رو می خواند. گفتنی است که بسته‌نگار اصولا آدم کم حرفی بود. شاید سنگینی یکی از گوشهایش، که سابقه ای دیرین داشت، در این کم حرفی او مؤثر بود.

محمد بسته‌نگار بیش از اغلب دوستان اهل اقدام و عمل هم بود. فعالیت های علمی و نظری را با اقدامات اجرایی تلفیق کرده بود. از دهه شصت در محافل و فعالیت های مختلف طیف ملی – مذهبی حول مهندس سحابی، کسی که بیش از همه برای فعالیت های عملی آماده و به اصطلاح پا به رکاب بود، بسته‌نگار بود. این نقش چندان مهم بود که بدون بسته‌نگار غالبا کاری از پیش نمی رفت.

یکی از این نوع اقدامات تهیه بیانیه ها به مناسبت های متفاوت و مختلف بوده است. تهیه و تنظیم بیانیه ها و آن هم به تأیید و امضای جمعی رساندن (آن هم در روزگار بدون اینترنت) کار شاق و دشواری است و بسته‌نگار بدون ادعا و حتی بدون شکوه ای این مهم را به انجام می رساند. در دهه شصت، که دوران پر اختناقی بود، یکی از ظهورات طیف منتقد و به اصطلاح اوپزیسیون در داخل کشور، مجالس ختم اهل سیاست بود. در این مراسم ها از یک سو افراد امضای خود را در پای اعلامیه مراسم ختم می نهادند و بدین ترتیب نوعی کار جمعی می کردند و از سوی دیگر در این مجالس همدیگر را یافته و احیانا پس از سالها گپی می زدند و حداقل احوالپرسی می کردند. در آن سالها «هوا بس ناجوانمردانه سرد» بود! بسته‌نگار در آن سالها و حتی تا این اواخر مسئولیت تنظیم اطلاعیه پر امضای ختم های سیاسی را بر عهده داشت. این کار در فضای خاص ایران، خود نوعی عمل سیاسی به شمار می آمد. از آنجا که از یک طرف پیدا کردن تمام آدم ها برای امضا همیشه ممکن نبود و یا مستلزم از دست رفتن زمان بود و از سوی دیگر بسته‌نگار به تأیید افراد اطمینان داشت، لیستی در اختیار داشت و اگر فرد مورد نظر را به موقع پیدا نمی کرد، بدون اطلاع او امضایش را پای اطلاعیه و یا بیانیه می گذاشت. خود من چند بار پس از انتشار اطلاعیه از امضای خود خبردار شدم و البته اعتراضی هم نبود. به دلیل نقش برجسته بسته‌نگار در تهیه اطلاعیه ختم های سیاسی در دهه شصت، برخی به او «وزیر متوفیات» لقب داده بودند.

افزون بر این ها، در بیست سال اخیر، منزل بسته‌نگار در اختیار جریان ملی – مذهبی بود که غالبا سخنرانی ها و یا مشورت ها و احیانا تصمیم گیری ها در این منزل انجام می شد. دستگیری عمومی این گروه در اسفند ۷۹ نیز در یکی از همین نشست های عمومی در منزل بسته نگار صورت گرفت.

بسته‌نگار از همفکران جدی مهندس سحابی بود. البته علاقه دوطرفه بود ولی بسته‌نگار علاقه و اعتقاد زیادی به شخصیت و منش و سلامت نفس سحابی داشت. اگر گزاف نباشد می شود گفت بسته‌نگار سحابی را در حد مراد خود دوست می داشت و از او حرف می شنید. این دو از روزگار جوانی با هم بودند و به ویژه در نهضت آزادی (از آغاز تا جدایی در سال ۵۸) از نزدیکان هم شمرده می شدند. سالیانی در دو نظام پادشاهی و جمهوری اسلامی با هم حبس کشیده بودند. پس از درگذشت سحابی، بسته‌نگار عملا نماد ملی – مذهبی و سخنگوی این طیف به شمار بود. یکی از دلایل اعمال فشارهای زیاد بر بسته نگار در سالهای اخیر، همین جایگاه و موقعیت او بود.

مهندس سحابی به اعتبار روزگار قدیم، بسته‌نگار را غالبا «بسته» خطاب می کرد. در سال‌های آغازین آشنایی ما، که هنوز با ادبیات خودمانی این دوستان چندان آشنا نشده بودم، چند بار که از سحابی «بسته» را به عنوان اسم شنیدم، متوجه نشدم که کیست. یک بار با مهندس سحابی از شرکت انتشار خارج شدیم تا به جایی برویم، وقتی خواستیم سوار اتومبیل شویم، سحابی گفت: بسته را چه کارش کنیم؟! گفتم: خوب! بگذارید صندوق عقب! ایشان خندید و گفت: بسته‌نگار را می گویم!
من با اشاره به این اصطلاح غالبا به بسته‌نگار با لحن شوخی – جدی می گفتم: ما بسته تو هستیم! که البته برگرفته از بخشی از مصرع نخست بیت مشهوری است بدین صورت:
ما بسته تو هستیم، حاجت به بستنی نیست / این رشته محبت، هرگز گسستنی نیست

تلگرام
توییتر
فیس بوک
واتزاپ

6 پاسخ

  1. لایحه قصاص ربطی به مجاهدین نداشت. تظاهرات ۳۰ و یا ۳۱ خرداد مجاهدین در حمایت از بنی صدر بود و نه ربطی به جبهه ملی داشت و نه به لایحه قصاص. وانگهی، لایحه قصاص همان گونه که از عنوانش بر می آید متن پیشنهادی دستگاه قضایی بود برای تصویب در مجلس و هنوز به تصویب نرسیده بود. در پی نطق تند خمینی علیه جبهه ملی و لایحه پیشنهادی و درخواست تلویحی از نهضت آزادی و بازرگان برای اعلام موضع، نهضت آزادی با انتشار اطلاعیه ای تلاش کرد از آن فاصله بگیرد و در واقع آتش افروخته شده دامنش را نگیرد چرا که هیچ نقشی در سیاست جبهه ملی و اعلام تظاهرات در اعتراض به لایحه قصاص نداشت. این نکات را در توضیح آقای عبدالله ازار گفتم و صرفا می خواستم این گزارش را تصحیح کنم و قصدم هیچ گونه داوری نبوده و نیست.
    اشکوری

  2. ان زمان که لایحه قصاص تصویب شد و مجاهدین با ان مخالفت کردند و تظاهرات معروف ۳۱ خرداد را در تهران براه انداختندخمینی در یک سخنرانی شدید اللحن نهضت ازادی و شخص بازرگان را تهدید کرده بود که ایا با لایحه قصاص مخالفند یا نیستند.که من یادمه نهضت ازادی سکوت کرده بود.اگر مخالفت می کرد مثل مجاهدین از دم تیغ گذرانده می شد و اگر موافقت می کرد بدنامی اش دشوار بود.

    1. هموطن عزیز،اگر در کشور های اروپای غربی یا امریکای شمالی هستید.از نزدیک ترین کتابخانه اطلاعات یا کیهان ان زمان را بخواهید،اگر نداشته باشند برایتان سفارش می دهند ولی اگر در ایران هستید،کپی روزنامه های اطلاعات و کیهان ان زمان که توسط حکومت اسلامی منتشر شده بعضی مطالب را ندارد،بعضی ها راهم زیادی دارد..به هرحال من هم در ان جریانات
      حضور داشته ام و هم اخیرا کیهان آنروزها را به دقت خوانده ام هیچ گروهی از اعلامیه جبهه ملی علیه قصاص حمایت نکرده است.بر مجاهدین و نهضت آزادی بعلت تعبد مطلق به اسلام وقران هرجی نیست ،حتی توده ای ها و فداییان گروه نگهدار هم زبان در کام کشیدند..۳۱ حرداد و ماجرای بنی صدر چیز دیگریست..وقتی هم خمینی جبهه ملی را مرتد خواند و ملی گرائی را کفر خواند هم ،همه در خط امامشان بودند.

  3. با سلام به جناب احمد.
    پیش از هر چیز از اظهار لطف و حسن ظن تان سپاسگزارم. می کوشم به کوتاهی به پرسش های شما پاسخ دهم. البته پاسخ های من است و نه افراد دیگر از جمع دوستان همفکر و یا ملی – مذهبی.
    در مورد اول. از تعریف ایمان و الزامات و معنای بهشت و جهنم و ثواب و عقاب می گذرم و فقط در ارتباط با پرسش خاص شما عرض می کنم که «رستگاری» (که در تمام ادیان به گونه ای مطرح است) صرفا به قیودات دینی و یا دین خاص نیست، بلکه رستگاری مشروط به شروط فراوانی است که از جمله «عمل صالح» است. ایمان به فرمالیسم نیست بلکه انطباق فرم و محتواست.
    اما اگر ایمان واقعی و صادقانه و همراه با عمل درست و انسانی و سودمند باشد، طبعا سود ایمان فردی مؤمنان به سود جامعه هم هست.
    با توجه به این ملاحظات، من هرگز باور ندارم که صالحان ظاهرا غیر مؤمن به اسلام و یا به دینی خاص به جهنم می روند و جانیانی که به نام دین مرتکب هر جنایتی می شوند، به بهشت خواهند رفت. اگر چنبن باشد بهشت جای خلافکاران است و نه صالحان. بگذریم که قیامت و بهشت و جهنم به نظرم مکان و جایی معین نیست بلکه در حالات و آنات من و شماست.
    دوم. اگر «سیاست» را دغدغه های اجتماعی و احساس مسئولیت مدنی تعریف کنیم، به گمانم دین و سیاست هم خانه اند و حداقل از منظر دینداران می توان (و می باید) اهل سیاست بود ولی احتمالا مراد شما «حکومت» است که در این صورت عرض می کنم: خیر! آمیختن دین و شریعت و حکومت و دولت، هم دین را فاسد می کند و هم دینداران را تباه می سازد و هم سیاست و ملکداری را به انحطاط می کشاند. این تجربه مکرر تاریخ و از جمله سرنوشت جمهوری اسلامی است.
    سوم. در عنوان ترکیبی «ملی – مذهبی»، ملی بودن به معنای ایمان با حاکمیت ملی و یا حاکمیت ملت است که امروز با عنوان «دموکراسی» شناخته می شود. مذهبی هم به معنای باورهای دینی با خوانش نوگرایانه و منطبق با دستاوردهای مدرن و رهایی بخش است. این بدان معناست که می توان مسلمان معتقد به آزادی و دموکراسی و حقوق بشر بود.
    طبعا نمی توانم در باب دستاوردهای این طیف و بزرگانشان در این هفتاد سال اخیر و یا در این دوران پس از انقلاب سخن بگویم (باید به افکار و اعمال سخنگویان و نمادهای این جریان پرداخت) ولی در یک جمله عرض می کنم اگر طیف نواندیشان دینی و از جمله طیف ملی – مذهبی ها نبود، به احتمال زیاد خشونت و تباهی های سیاسی و ملی و مذهبی در این چهل ساله بیشتر بود. پدیده ای که خاورمیانه عربی و سنی از آن تا حدودی محروم است.
    چهارم. تکیه ملی – مذهبی ها روی مصدق روی دو چیز است. یکی این که چهره های شاخص این جریان (مانند بازرگان و سحابی ها و شریعتی و سامی و پیمان) از گذشته تا کنون مصدقی بوده و به راه و رسم او باور دارند و پیروان این نحله نیز همین گونه اند. دوم وجه مشترک مصدق و ملی – مذهبی های کنونی آن است که ملیت و مذهب (ایران با اسلام شیعی) هم پیوند اند. سخن مصدق در این باره صریح است. مصدق هم نماد حاکمیت ملت است و هم نماد پیوند ملیت و مذهب. با این همه، با شما موافقم که مصدق را نمی توان به معنای اخص کلمه ملی – مذهبی خواند. در واقع او ملی مذهبی است و نه ملی – مذهبی.
    پنجم. تا آنجا که من اطلاع دارم عدم حمایت صریح از مخالفت جبهه ملی با لایحه قصاص و به ویژه از اعلام راهپیمایی این گروه در روزهای بحرانی اواخر خرداد ۶۰، سیاسی بود یعنی مصلحت سنجی خاص آن روزها و گرنه نه نهضت آزادی و شخص بازرگان به اجرای احکام فقهی قصاص و ارتداد و مانند آنها اعتقاد داشتند و نه دیگرانی از این طیف. بازرگان و دیگران در این باره بارها اظهار نظر کرده اند.
    تا آنجا که من اطلاع دارم حتی یک نفر مسلمان (حتی از طیف سنتی ها) نبوده و نیست که جبهه ملی را مرتد بداند. مگر ممکن است حتی با معیارهای فقه سنتی یک حزب را مرتد اعلام کرد؟ مگر جبهه ملی احکام اسلام را منکر شده بود؟ خمینی (مانند موارد دیگر) با انگیزه های خاص سیاسی و برای حفظ حکومت (که به نظر ایشان از اوجب واجبات بود) با این جمعیت برخورد کرد.
    ششم. در مورد پرسش آخر شما باید عرض کنم که اولا من هم به تدریج دچار تحول شده ام و گرنه در چهل قبل مانند امروز فکر نمی کردم. حتی کسانی چون بازرگان ها و سحابی ها نیز دچار دگردیسی شدند هرچند نه به اندازه من. نظر جمعیت نهضت آزادی و بازرگان این بود که احکام مسلم قرآنی لازم الاجراست ولی باید تمام شرایط و شروط حاصل باشد و گرنه احکام به حالت تعلیق در می آید. البته من اکنون معتقدم که اصولا احکام اجتماعی و حدود دیات از همان آغاز برای تمام فصول نبوده است.
    در هرحال امیدوارم همین مختصر برای شما مفید باشد.
    موفق باشید
    اشکوری

  4. هموطن دانشمند ،جناب اشکوری ،درگذشت اقای محمد بسته نگار را به جنابعالی و همه دوستدارانش تسلیت می گویم. اما اجازه بدهید از حالت منبری مجلس ختم و محافطه کاری ” اذکر الاموات بالاخیر” برای این مرد سیاسی خارج شوم و با شرمندگی چند سوال مطرح کنم
    ۱- فرض می کنم تقید به اداب اسلامی ،متبعد را روانه بهشت می کند.این چه نفعی به حال جامعه دارد؟ که من نمی توانم بپذیرم مثلا ماندلای خداناباور به جهنم میرود و روح الله خمینی و مکارم شیرازی روانه بهشت می شوند.
    ۲-آیا در کشاندن پای دین به سیاست فضیلتی می بینید؟
    ۳-دست آورد مبارزات سیاسی ملی مذهبی ها به نفع مردم ایران کدام است؟
    ۴ -داستان پیغام آیت الله بروجردی در مورد اخراج بهائی ها و عدم اجابت مصدق و انجام انرا توسط دولت کودتا حتما شنیده اید،با آن روحیه سکولار مصدق ،می شود ملی مذهبی ها را مصدقی نامید؟
    ۵-آیا نیمه مذهبی ملی مذهبی ها موجب شد که نهضت آزادی و ملی مذهبی ها از اعلامیه مخالفت با قصاص اسلامی جبهه ملی حمایت نکنند؟
    واکنش نیمه مذهبی ملی مذهبی ها در مورد ارتداد جبهه ملی چه بود؟
    ۶-نوشته های شما را در مورد احکام قصاص و توجیهات و عدم موافقت شما را برای اجرای انها به دقت خوانده ام ،آیا بازرگان و سحابی ها هم مثل شما فکر می کردند؟اگر پاسخ مثبت است چرا در ماجرای قصاص عملا از خمینی حمایت کردند
    با اخترام بسیار به شما هموطن خوب ما

  5. خلق الانسان من علق
    یعنی بسته بس بحق
    پس زالویش هان مبین
    که خون مکد نابکین
    علاقه است کنه مان
    چنین خواسته ربمان
    تا ندارند خوش پیوند
    اندر دوزخ جای گیرند

دیدگاه‌ها بسته‌اند.

چهره‌ی مچاله‌شده از گریه و لابه‌ی بسیارِ او، بِرندی شده بود. بر بالای هر منبری که می‌رفت، در جمعِ هر جماعتی که می‌رفت؛ اشک‌اش دمِ مشکش بود. چشمِ جوانان مؤمن و انقلابی را خوب گرفته

ادامه »

سالها پیش که رهبر جمهوری اسلامی در بزنگاه انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ جنجال سند آموزشی ۲۰۳۰ را به‌پا کرد در مطلبی با عنوان «اصولگرایان

ادامه »

توی یک عالم دیگری سیر می‌کرد. در عوالمی که به واقعیت راه نداشت. تک‌تک جمله‌هایی که بیان می‌کرد و سفارش‌هایی

ادامه »