سه دهه فساد مالی در صدا و سیما

زیتون- پریا منظرزاده: صدا و سیما در روزهای اخیر بیش از آنکه به انتشار خبر بپردازد، خبرساز است. دریافت ارز دولتی و فعالیت در حوزه های بازرگانی غیرمرتبط و دریافت وام های کلان از سوی مجریان، تنها گوشه ای از فساد مالی این نهاد تحت نظارت رهبر جمهوری اسلامی ایران را فاش می کند.

پس از اتفاقات اخیر این پرسش درباره صدا و سیما مطرح است که چرا سازمانی که هفت دهم درصد از بودجه عمومی کشور که در برنامه ششم توسعه تعریف شده را برداشت می کند، و علاوه بر بودجه دولتی، از محل تبلیغات بازرگانی، دریافت آبونمان روی قبوض شهری و مبلغی از فروش هر دستگاه تلویزیون از ایران درآمد دارد، باید دست به اقداماتی از جمله واردات ذرت و خوراک دام بزند یا برای ساخت برنامه های پرمخاطب خود همچون ماه عسل نیاز به اسپانسر داشته باشد.

این درحالی‌ست که صدا و سیما در جلب نظر مخاطبان نیز ناموفق است و بسیاری از سلبرتی هایی که با آن همکاری می کنند، و حتی رییس جمهوری نسبت به رسانه ملی انتقاد دارند.

تحریف واقعیات جامعه، در فساد مالی و اخلاقی این نهاد موجب شده که به عنوان نهاد ناقض حقوق بشر در فهرست تحریم های کنگره امریکا قرار گیرد. این تحریم چندان نامربوط هم نیست. چرا که رسانه ملی ایران، نه تنها از نظر ایدئولوژیک، بلکه از نظر امکانات فنی در اختیار حاکمیت قرار دارد. استفاده از دکل های صدا و سیما برای ارسال پارازیت یکی از این نمونه هاست.

صدا و سیما، سازمانی که رییس آن توسط رهبر ایران انتخاب می شود، از بودجه کلان دولتی و حمایت های ارزی برخوردار است. بودجه صدا و سیما در لایحه ای که دولت برای سال ۹۷ ارایه کرد، نسبت به سال ۹۶، حدود ۳۰۰ میلیارد تومان افزایش داشت و به یک هزار و ۶۴۶ میلیارد و ۴۲۰ میلیون تومان رسید. این درحالی‌ست که علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی در سال ۹۵ نسبت به نحوه مصرف بودجه هایی که مجلس به سازمان های فرهنگی از جمله صدا و سیما اختصاص می دهد انتقاد کرده بود.

علاوه بر این، صدا و سیما یک‌صد میلیون دلار هم از صندوق توسعه ملی بودجه دریافت کرده‌است. با وجود این بودجه کلان، صدا و سیما همواره از کمبود بودجه گله‌مند است و کیفیت پایین برنامه هایش را به این موضوع ارتباط می دهد.

صدا و سیما همواره به برنامه سازان خود نیز بدهکار است. در شهریورماه ۱۳۹۲ این میزان بدهی ۴۳۰ میلیارد تومان اعلام شد. عبدالعلی علی عسگری، رییس سازمان صدا و سیما، نیز حدود یکسال و نیم پیش توضیح داد که صدا و سیما فقط هفت هزار ایستگاه، از جمله در ارتفاعات دارد که نگهداری آنها هزینه بر است. او همچنین به هزینه های تولید برنامه در ۶۲ تلویزیون اشاره کرد و رقم بدهی رسانه ملی در سال ۹۶ را بیش از ۱۱۰۰ میلیارد تومان عنوان کرد.

علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی در سال ۹۵ نسبت به نحوه مصرف بودجه هایی که مجلس به سازمان های فرهنگی از جمله صدا و سیما اختصاص می دهد انتقاد کرده بود

این درحالی‌ست که محمدعلی عبدالله زاده، معاون حقوقی و مجلس سازمان صدا و سیما در فروردین ماه ۹۷ از اختصاص ۲۵۰ میلیون دلار با ارز ۳ هزار و ۵۰۰ تومانی به صدا و سیما خبر داد و گفت که این حمایت‌ها باعث رفع بسیاری از مشکلات این سازمان می‌شود.

به گفته امیر فردین، خبرنگار سابق صدا و سیما، این سازمان جزء سازمان های زیان ده است. سال ۹۳ هشت هزار و ۳۰۰ میلیارد و ۹۶ شانزده هزار میلیارد تومان ضرر داده است.

اما مسئولان صدا و سیما از زاویه دیگری به این بودجه می نگرند؛ علی عسگری در سال ۹۵ بودجه بیش از چهار هزار ‌میلیارد تومانی این سازمان را با بودجه حدود شش‌ هزار ‌میلیارد تومانی اداره بی‌بی‌سی فارسی‌زبان مقایسه کرد. اردیبهشت سال گذشته «خبرآنلاین» گزارشی منتشر کرده بود که در آن تعداد کارمندان صداوسیما حدود ۴٨‌ هزار نفر عنوان شده بود. در همین گزارش تعداد کل کارمندان شبکه «بی‌بی‌سی» چیزی حدود ٢١ هزار نفر قید شده بود.

در این شرایط، مسئولان رسانه ملی از سهم ۰.۷ درصدی خود در بودجه ناراضی هستند و نزدیک به دو درصد بودجه طلب می کنند. گفته می شود تعداد زیاد کارکنان و افزایش ناگهانی حقوق ها یکی از عواملی است که صدا و سیما را دچار بحران کرده است.

پولشویی صدا و سیما از طریق شرکت های اقماری

صدا و سیما علاوه بر بودجه های دولتی، منابع درآمد بسیار دیگری دارد. «صندوق بازنشستگی صداوسیما» از جمله منابع درآمد این سازمان است. این صندوق چهار شرکت وابسته دارد که شامل شرکت‌های «خدمات مسافرتی و جهانگردی سیماپرواز جام‌جم»، «کانون آگهی و تبلیغاتی جام‌جم صبا»، «سرمایه‌گذاری ساختمانی عمران‌پارس جام‌جم»، «جام‌جم بازرگان پیشرو» و «شتاب‌گستر جام‌جم» است. دیگر شرکت‌های تابعه سازمان صداوسیما نیز جام جم، سروش رسانه، سروش دیتا، سیما چوب، صوتی و تصویری سروش، تکتا، ساراتل و انتشارات سروش هستند.

هزینه پخش آگهی هنگام فوتبال هنگام بازی های جام جهانی امسال، به هر ۳۰ ثانیه آگهی تا سه میلیارد تومان هم رسید. بنابراین، پخش یک بازی فوتبال ده ها میلیارد تومان برای این سازمان درآمد به همراه می آورد

نام شرکت جام‌ جم بازرگانی پیشرو در فهرست دریافت کنندگان ارز دولتی از بانک مرکزی که بتازگی منتشر شد آمده است. این شرکت ۱۶۲ هزار یورو به نرخ دولتی از بانک مرکزی دریافت کرده و برای صداوسیما ذرت برای خوراک دام وارد کرده است. علاوه بر این، شرکت بازرگانی ایمن تجارت جام جم، دیگر بنگاه اقتصادی صداوسیما، یک‌میلیون ‌و ۱۲ هزار یورو ارز دولتی دریافت کرده تا خودرو وارد کند.

در آمد صدا و سیما از آگهی های بازرگانی نیز چشم‌گیر است. هزینه پخش آگهی هنگام فوتبال هنگام بازی های جام جهانی امسال، به هر ۳۰ ثانیه آگهی تا سه میلیارد تومان هم رسید. به طور متوسط هزینه هر ثانیه تبلیغ در تلویزیون حدود ۱۹ میلیون تومان است و پخش یک بازی فوتبال ده ها میلیارد تومان برای این سازمان درآمد به همراه می آورد.

به همین دلیل است که احسان قاضی‌زاده‌ هاشمی یکی دیگر از اعضای کمیسیون فرهنگی در گفتگو با رسانه ها می گوید: «امسال هیچ عذر و بهانه‌ای برای کسری بودجه صداوسیما را نمی‌پذیریم. ما تلاش خود را می‌کنیم صورت‌حساب مالی این سازمان در حوزه آگهی‌های بازرگانی را از این نهاد دریافت کنیم اما درباره شناسایی و شفافیت مجموع دخل و خرج صداوسیما هنوز تصمیمی نگرفته‌ایم.»

جرایمی که بدرستی پیگیری نمی شود

امین فردین، خبرنگار سابق صدا و سیما، در ویدئویی که در یوتیوب منتشر کرده، از فسادهای اخلاقی و مالی پرده برداشته است. استعفای مشکوک محمدسرافراز در اردیبهشت ۱۳۹۵، راه اندازی شرکت های تجاری و انعقاد قراردادهای صوری برای پخش آگهی بازرگانی که به بازداشت چند مدیر متخلف سازمان منجر شد، امضای قراردادهای میلیاردی بدون تشریفات قانونی، اختلاس ۶۰ میلیارد تومانی زمستان ۹۵ که نام چند مدیر ارشد از جمله حسن تقدس نژاد، معاون اداری-مالی صدا و سیما در آن به چشم می خورد، از جمله موارد مطرح شده در این ویدئو است.

با وجود همه این تخلفات، مجلس شورای اسلامی نیز نمی تواند بر نهادی که مدیر آن به طور مستقیم از سوی رهبر ایران منصوب می شود نظارت داشته باشد. مجلس بارها تلاش کرده که طرح تحقیق و تفحص از صدا و سیما را به نتیجه برساند اما هیچگاه به نتیجه نرسیده است. در سال ۱۳۸۹ زمان ریاست مهدی کروبی در مجلس، گزارش تحقیق و تفحص صدا و سیما ارایه شد.

در این گزارش آمده بود: در بررسی پنج حساب بیش از ۲۰۰ حساب اعلام شده سازمان صدا و سیما از شعب بانک ها و موسسات مالی اعتباری مختلف از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۱ حداقل ۳۱۱۰ میلیارد ریال از اشخاص حقیقی و حقوقی ذی نفع بابت آگهی و تبلیغات دریافت شده است.

این گزارش افزوده بود: اما تا سال ۱۳۸۰ فقط مبلغ ۴۸۰ میلیارد ریال آن به حساب خزانه واریز و بالغ بر ۱۱۰۰ میلیارد ریال بدون انعکاس در صورتهای مالی و هزینه های سازمان به عنوان کارمزد به شرکتهای واسطه آگهی و تبلیغاتی و صندوق بازنشستگی پرداخت شده و مبلغ ۱۳۰۰ میلیارد ریال آن نیز پنهان گردیده است.

دعایی که مدیرکل صدای استان‌های صدا و سیما زمستان سال گذشته درباره مخاطب ۸۸ درصدی صدا و سیما در گفتگو با رسانه ها مطرح کرد بیشتر به آرزویی دور برای رسانه ملی شبیه است

در ادامه این گزارش آمده بود: پس از واگذاری وصول درآمد آگهی و تبلیغات به صندوق بازنشستگی در سال ۱۳۷۹ از طریق سازمان (صدا و سیما) بالغ بر ۵۹۸ میلیارد و ۴۵۰ میلیون ریال از وجوه مربوط بطور غیرقانونی از طریق صندوق بازنشستگی برای افتتاح سپرده بلند و کوتاه مدت تخصیص یافته و اوراق مشارکت دولت، سهام و سهام حق تقدم خریداری شده است.

در سال های ۹۱ و ۹۲ نیز تلاش هایی در مجلس برای تحقیق تفحص از صدا و سیما صورت گرفت که به پیگیری نشد.

اسپانسرهای مشکل ساز

احسان علیخانی، یکی از دو مجری که نامش در فهرست دریافت کنندگان وام ها و هدایای کلان تعاونی ثامن الحجج عنوان شده بود، دو روز پیش در برنامه «حالا خورشید» حاضر شد و در برابر رضا رشیدپور به اتهامات خود پاسخ داد. او گفت که از خود دفاع می کند چون از سال ۹۱ تا ۹۳ با همکاری ثامن الحجج برنامه ساخته و در سال ۹۴ بود که بانک مرکزی ثامن الحجج را غیرقانونی اعلام کرد.

او از شش مجموعه تلویزیونی نام برد که با پول های ثامن الحجج ساخت شده و برنامه تحویل سال ۹۲، برنامه ماه عسل ۹۲ و ۹۳ و بهارنارنج در میان آنهاست. علیخانی ادامه داد: «همه اینها حساب و کتاب و برآورد و ارزیابی دارد. در طول ۳ سال و نیم هزار و ۲۰۰ نفر در این پروژه‌ها کار کرده‌اند.»

این مجری تلویزیون اظهار داشت: «این اتفاق از این لحاظ خوب است که مخاطب بداند چرا قاطبه برنامه‌های تلویزیونی اسپانسری شده‌اند؟ ما سال‌هاست در تلویزیون داد زده‌ایم و فریاد کشیده‌ایم که شرایط این گونه نباشد. ما در دهه ۸۰ برنامه اجرا می‌کردیم، ولی خبری از اسپانسر نبود؛ اما اسپانسرها از اوایل دهه نود وارد برنامه‌سازی در تلویزیون شدند. مخصوصا در برنامه‌های پرخرجی مانند سریال «پایتخت» که اسپانسر خرجش را داد. خیلی هم طبیعی است. مدیران تلویزیون هم با طرق مختلف فریاد زدند که این رویه اصلاح شود ولی این ماجرا ادامه پیدا کرد.»

شیوه جذب اسپانسر صدا و سیما همواره مورد انتقاد بوده است. آگهی های بازرگانی طولانی مدت در میان برنامه موجب شده که عادل فردوسی پور، مجری ورزشی، بارها درخواست کوتاه شدن تبلیغات را داشته باشد.

صدا و سیمای ایران، دستکم در دو دهه اخیر هیچگاه همراه مردم نبوده است. صدا و سیما به جایی رسیده که نظر اصولگرایان را هم تامین نمی کند

اما فسادهای صدا و سیما به مسائل مالی مربوط نمی شود. حدود سه سال پیش تعداد ۳۰ بازیگر زن در نامه سرگشاده ای به روسای صدا و سیما اعلام کردند که به دلیل متاهل بودن، تهیه کنندگان به آنها کار نمی دهند. لو رفتن فایل مکالمه یکی از مجریان پرس تی وی بنام شینا شیرانی با عمادی یکی از مدیران این رسانه از جمله موارد تخلفات اخلاقی افشا شده است. عمادی توسط سازمان های امنیتی ایران بازداشت شد. او و سرافراز در سال ۲۰۱۳ به دلیل پخش اعترافات دستگیرشدگان سال ۸۸ در فهرست تحریم های کنگره امریکا قرار گرفتند.

صدا و سیمای ایران، دست‌کم در دو دهه اخیر هیچگاه همراه مردم نبوده است. صدا و سیما به جایی رسیده که نظر اصولگرایان را هم تامین نمی کند. به عنوان مثال، در دهه فجر ۱۳۸۸ پخش گزینشی صحبت های «بنیانگذار انقلاب اسلامی» انتقادهایی را برانگیخت. آن زمان، صدا و سیما سخنانی را که در پاسخ به جریانات مخالف دهه ۶۰ گفته شده بود علیه فعالان جنبش سبز به کار گرفت. اقدام اخیر این نهاد در اعتراف گیری از مائده، دختر ۱۷ ساله ای که ویدئوهای رقص خود را در اینستاگرام منتشر می کرد، انتقاد روزنامه کیهان را نیز برانگیخت.

تنها نهاد متولی برنامه های رادیویی و تلویزیونی ادعا می کند که پوشش بیش از ۸۰ درصدی در ایران دارد. آمار دقیقی از میزان رویکرد مردم نسبت به تلویزیون های ماهواره ای که از خارج ایران مدیریت می شوند وجود ندارد. بر اساس آماری که سال ۹۰ در نشست تخصصی «تلویزیون و چالش‌های پیش رو در فضای نوین رسانه‌ای ایران» منتشر شد، حدود ۶۰ درصد مردم ایران مخاطب ماهواره هستند. در این شرایط، ادعایی که مدیرکل صدای استان‌های صدا و سیما زمستان سال گذشته درباره مخاطب ۸۸ درصدی صدا و سیما در گفتگو با رسانه ها مطرح کرد بیشتر به آرزویی دور برای رسانه ملی شبیه است.