در خبرها خواندم که علی مطهری نماینده‌ی مردم تهران در حاشیه‌ی جلسه علنی امروز (۱۵ فروردین ۱۳۹۵) مجلس شورای اسلامی در جمع خبرنگاران گفته است: «برخی اتهاماتی که به منتخب سوم اصفهان مینو خالقی زده‌اند قابل اثبات نیست و این‌گونه ابطال آراء قانونی نبوده است. این موضوع باید به نظر مجلس در بررسی اعتبارنامه ها موکول می‌شد و این کار شاید بهتر بود و ضمن اینکه اتهاماتی که دادند محکم نیست. نظیر اینکه ایشان در خارج از کشور با مردی مصافحه کرده هم خیلی قابل اثبات نیست ضمن اینکه دست دادن در صورتی که با دستکش باشد بلااشکال است. بعد از رای مردم فکر می کنم این کار عادلانه نبود و برای ما سوال است که چگونه آرای ایشان ابطال شد و باید در این باره توضیحاتی نیز ارائه شود و این اتفاق برای ما روشن نیست. وزارت کشور می‌تواند اعتبارنامه خانم خالقی را به مجلس ارائه کند و بررسی اعتبارنامه را به مجلس محول کند؛ ضمن اینکه ما باید توضیحات شورای نگهبان را بیشتر بشنویم و ببینیم در چه ضوابطی این اتفاق افتاده است.» (۱)
ضمن ابراز تاسف از اعمال قانون‌ستیزانه‌ی شورای نگهبان نهاد منصوب غیرپاسخگو که به مهمترین مانع تحقق حاکمیت ملی در کشور تبدیل شده است، به‌یاد رساله‌ی کوتاه فقهی افتادم که سیزده سال قبل در تهران درباره‌ی مصافحه با اجنبیه در تشریح فتوای جدید استادم مرحوم آقای منتظری تدوین کرده، خدمت ایشان فرستادم. این رساله مورد پسند استاد واقع، و در همان زمان عینا در وبسایت ایشان منتشر شد. (۲) در آن دوره بر علیه این فتوا غوغایی در حوزه‌ی علمیه‌ی قم به پاشده بود. اکنون همان رساله عینا با دو مقدمه‌ی کوتاه بازنشر می‌شود.
مقدمه‌ی اول. نظر فقهی آقای بروجردی درباره‌ی دست‌دادن با زنان
سیدمحمدجواد علوی طباطبائی از علمای حوزه‌ی علمیه‌ی قم نوه‌ی آقای سیدحسین طباطبائی بروجردی (۱۳۴۰-۱۲۵۴) بزرگترین مرجع تقلید شیعه در ۱۰۰ ساله‌ی اخیر و استاد اساتید نویسنده، به سه شاهد رای فقهی مرحوم آقای بروجردی بر جواز مصافحه با اجنبیه اشاره کرده است. (۳)
شاهد اول. «برخی به امام موسی صدر [متولد خرداد ۱۳۰۷، مفقود شهریور ۱۳۵۷] خرده می‌گرفتند که چرا در اروپا با خانم‌هائی که به سوی ایشان دست خود را دراز می‌کردند، دست می‌داد. آیت‌الله بروجردی هم بر این کار اشکال نمی‌گرفتند. آقای بروجردی می‌فرمود: «من تعجب می‌کنم که فقهای ما ادله‌ی [حرمت نظر] نظر [به اجنبیه] را حمل کردند به صورت ریبه، چرا در ادله‌ی لمس این انصراف را قائل نشدند؟» از این سخن روشن می‌شود که «دیدگاه آیت الله بروجردی نه فقط به دلیل مساله هتک است، بلکه اساسا اشکال مبنائی در این خصوص دارد.»
شاهد دوم. «یکی از محققان ایرانی که در مرکز اسلامی [هامبورک] آلمان فعالیت می‌کرد، خدمت آیت‌الله‌العظمی بروجردی آمد و گفت: در آلمان زنان و مردان مختلفی که همه آن‌ها مسلمان هم نیستند،به مرکز اسلامی ما می‌آیند و گاهی از اوقات برخی از این زنان دستشان را برای مصافحه به سوی ما دراز می‌کنند و ما نمی‌توانیم دست بدهیم. آن ها نمی‌فهمند که چرا ما دست نمی‌دهیم و این مساله موجب هتک آن‌ها می‌شود و ما که می‌خواهیم جاذبه ایجاد کنیم با این کار تنفر ایجاد می‌کنیم. آیت‌الله‌العظمی بروجردی گفتند: اگر شما احساس می کنید که دست ندادن شما باعث هتک حرمت زنان می‌شود، مانعی ندارد که دست بدهید. بعد فرمودند: حکم حرمت دست دادن با زن اجنبیه برای حفظ حرمت اشخاص، هرچند مسلمان نباشد، ساقط می‌شود.» محمد محققی لاهیجی (۱۳۴۹-۱۲۸۹) نماینده‌ی آقای بروجردی و مؤسس مرکز اسلامی هامبورک بوده است.
شاهد سوم. «شیخ محمد تقی قمی [۱۳۶۹-۱۲۸۹] که در مصر فعالیت می کردند، خدمت آیت‌العظمی بروجردی آمدند و گفتند گاهی اوقات برخی از سفارتخانه‌ها مثل سفارت هلند به مناسبت روز ملی شان که همه سفرا و شخصیت های مختلف را دعوت می‌کنند، ما را هم به عنوان نماینده‌ی شما در مجلس تقریب دعوت می‌کنند. ما هم دسته گل می‌خریم و به سفارت می‌رویم. گاهی از اوقات سفیر می‌خواهد، مثلا سفیر آمریکا و همسرش را که همراه اوست معرفی کند، آن ها هم دستشان را دراز می‌کنند که دست بدهند، ما چه کار کنیم؟ اگر دست ندهیم موجب هتک آن ها می شود. آیت‌الله‌العظمی بروجردی فرمودند: « اگر موجب هتک حرمت ایشان می شود، اشکال ندارد، دست بدهید.»
نتیجه: اگرچه این فتوای آقای بروجردی در زمان حیات ایشان مکتوب نشده، اما شواهد سه‌گانه نشان می‌دهد که فتوای ایشان در مورد مصافحه با اجنبیه (دست دادن با زن نامحرم) به شرح زیر است:
اولا مصافحه با اجنبیه همانند نظر به وی در صورت عدم ریبه مجاز است.
ثانیا حرمت مصافحه با اجنبیه برای حفظ حرمت اشخاص هرچند مسلمان نباشند ساقط می‌شود.
ثالثا اگر عدم مصافحه با اجنبیه باعث هتک حرمت وی می‌شود، دست دادن مجاز است.
مقدمه دوم. حکم شرعی دست دادن مرد و زن نامحرم
در دی ۱۳۹۱ در پاسخ به پرسشی نوشتم و اکنون با ویرایش مختصری بازنشر می‌دهم:
«دست دادن مرد و زن نامحرم به‌شرط عدم قصد لذت مجاز است. بنابراین:
اولا. دست دادن مردان با زنان غیرمسلمان ( و برعکس)، به شرط اینکه موجب وقوع در حرام و فساد و براى لذت نباشد، جایز است. ثانیا. دست دادن با زنان مسلمان نامحرمى که عدم مصافحه را بى‌احترامى به خود مىدانند (و برعکس)، به شرط عدم قصد التذاذ، جایز است.
ثالثا. دست دادن مرد و زن نامحرم در محیط و شرائطى که مصافحه ضرورت عرفى داشته باشد یا ترک آن موجب وهن اسلام گردد یا هتک طرف مقابل محسوب شود، به شرط عدم التذاذ، جایز است.» (۴)
۱۵ فروردین ۱۳۹۵
یادداشت‌ها:
(۱) ایسنا، ۱۵ فروردین ۱۳۹۵.
(۲) وبسایت فقیه عالی‌قدر آیت‌الله العظمی منتظری، ۱۸ آذر ۱۳۸۲. این رساله در کتاب الکترونیکی زیر درج شده است: در محضر فقیه آزاده استاد منتظری، اسفند ۱۳۸۸؛ ویرایش سوم: مرداد ۱۳۹۴، ص۲۹۱-۲۸۱.
(۳) گفتگوی نوه حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی با پایگاه موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر (دوماه‌نامه‌ی اجتماعی فرهنگی صفیر حیات، قم، سال اول، شماره سوم، مرداد و شهریور ۱۳۹۴، صفحه ۶۵).
(۴) منتشره در وبسایت نویسنده.
متن کامل مقاله را با عنوان « مصافحه با اجنبیه تحلیل یک فتواى جدید» در منبع اصلی می توانید بخوانید.
منبع: وب سایت محسن کدیور
