دود روابط تهران-بغداد در چشم خوزستانی‌ها

زیتون- مجید ضابطی: مین‌های باقی‌مانده از جنگ ایران و عراق مانع خاموش کردن زمینی آتش هورالعظیم هستند و مقامات عراقی از هوا. دود ناشی از سوختن تالاب هورالعظیم، که بین ایران و عراق مشترک است، به نشانه ای از آتش افروزی در روابط دو کشور تعبیر می شود. آتش این تالاب از ۱۲ تیرماه تا کنون می سوزد و علاوه بر اینکه نفس مردم خوزستان را به شماره آورده، موجب اعتراض مقام های دولتی ایران شده است.

دود غلیظ ناشی از آتش سوزی هورالعظیم شهر هویزه را به تعطیلی کشانده و تا اهواز که ۹۰ کیلومتر دورتر است هم سرایت کرده است. در تصاویر هوایی که از این تالاب منتشر شده، می توان بخش سبز تالاب را، که متعلق به ایران است، از بخش در حال سوختن آن در عراق تشخیص داد.

تالاب بین‌المللی هورالعظیم در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. این شرایط به ایران امکان می دهد که برای حفاظت از تالاب از کمک های بین المللی استفاده کند اما هنوز درخواستی در این خصوص از سوی ایران ارایه نشده است. اما عراق حدود ۱۰ روز پیش برای خاموش کردن این آتش درخواست کمک بین المللی داده است.

هورالعظیم که آخرین باقی‌مانده تالاب های بین النهرین محسوب می شود، از لحاظ تنوع زیستی و کمیت گونه ها، از سایر تالاب های ایران متمایز است. یک سوم این تالاب در ایران و دو سوم آن در کشور عراق قرار دارد.

هورالعظیم که آخرین باقی‌مانده تالاب های بین النهرین محسوب می شود، از لحاظ تنوع زیستی و کمیت گونه‌ها، از سایر تالاب‌های ایران متمایز است

آتش‌سوزی بخش عراقی تالاب هورالعظیم پس از دو بار خاموش شدن دوباره شعله‌ور شده و تاکنون بیش از ۲۸هزار هکتار از نیزارهای هورالعظیم سوخته است. گفته می شود که باد دود این آتش را با ترکیبات آلی و متان به سمت خوزستان می برد و علاوه بر اینکه تنفس را برای مردم دشوار می کند، به مزارع نیز اسیب می رساند.

تا کنون شش شهر خوزستان درگیر دود ناشی از این آتش سوزی شده اند. به گفته ناظم ثبوتی، فرماندار هویزه، طی یکماه گذشته که تالاب هورالعظیم در خاک عراق دچار آتش سوزی شده، ۲۵۰ نفر با عارضه تنفسی به مراکز درمانی مراجعه کرده اند.

سازمان حفاظت محیط زیست ایران از حدود ۱۰ روز پیش بر عمدی بودن آتش سوزی تاکید می کند. عیسی کلانتری، رییس این سازمان گفت: «۱۳ روز طول کشید تا دولت عراق اجازه ورود هلی‌کوبترهای ایران را برای مهار آتش را داد».

رئیس سازمان محیط زیست همچنین گفت که در زمین‌های هورالعظیم همچنان مین‌های باقی‌مانده از جنگ ایران و عراق وجود دارد و خودروهای این سازمان نمی‌توانند وارد این زمین‌ها شوند و آتش را خاموش کنند.

ساخت سد در بالادست رودهای دجله و فرات در ترکیه موجب کاهش آب ورودی به تالاب هورالعظیم و خشکی نیزارها شده است. سید عادل مولا، معاون محیط زیست طبیعی حفاظت محیط زیست خوزستان، تنها راهکار خاموش شدن آتش سوزی را رهاسازی آب در هورالعظیم می داند. او با اشاره به اینکه رودخانه های کرخه در ایران و دجله عراق منابع تغذیه کننده هورالعظیم هستند، گفته است: «دستگاه های دیپلماسی باید چگونگی رهاسازی آب را پیگیری کنند.»

آغاز تیرگی در روابط تهران – بغداد

اما حمیدرضا خدابخشی، معاون سابق سازمان آب و برق خوزستان، نظر دیگری دارد. او در یادداشتی برای روزنامه دولتی «ایران» نوشت: «از آنجا که رها‌سازی آب از سد کرخه با توجه به جغرافیای ناحیه درگیر آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم و وجود خاکریزهای بین مرز و شیب غالب از شمال به جنوب نمی‌تواند کمکی به خاموش کردن آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب کند. سازمان‌های مسئول در بهداشت و محیط زیست مطالعات و اقدامات جامعی را برای برآورد خسارت در بخش سلامت و پیشگیری از بروز امراض ریوی انجام دهند.»

تالاب بین‌المللی هورالعظیم در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. این شرایط به ایران امکان می دهد که برای حفاظت از تالاب از کمک های بین المللی استفاده کند اما هنوز درخواستی در این خصوص از سوی ایران ارائه نشده است.

او پیشنهاد کرد: «کنشگران محیط زیستی نیز باید با مشارکت خود و تشویق مردم در پویش نجات «میانرودان» امضاهای آن را به بیش از یک میلیون نفر رسانده تا امکان پیگیری آن از سازمان ملل و سایر نهاد‌های بین‌المللی مسئول فراهم آمده تا پشتیبانی از اقدامات دیپلماسی خارجی دولتمردان فراهم آید.»

بنظر می رسد که دیپلماسی خارجی مشکل اصلی است که آتش هورالعظیم را برافروخته است. عراق به تعبیر سیاسیون «حیاط خلوت سیاسی ایران» به شمار می رفت و ایران همواره برای بازسازی و تعیین سرنوشت این کشور در رویدادهایی از جمله انتخابات تلاش کرده است. اما گفته می شود که پس از سفر سال ۹۵ عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی به عراق، روابط دو کشور را به نفع ریاض تغییر داده است.

از سوی دیگر، روابط نزدیک ریاض به دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا به نفع روابط ایران و عراق نیست. چنانچه در روزهای اخیر عراق نشان داده که از تحریم های آمریکا پیروی می کند. کشور همسایه ایران، ضمن اعلام مخالفت با تحریم ها بر ضد ایران اعلام کرد که برای حمایت از ملت عراق با این تحریم ها همراهی خواهد کرد.

حمد محجوب سخنگوی رسمی وزارت خارجه عراق در بیانیه ای اظهارداشت: «عراق مخالف اصل تحریم و محاصره هر کشوری است که در درجه اول به اقشار اجتماعی مردم آسیب می زند. عراق مواضع درخشان ایران در حمایت عراق در هنگام بحرانها را به یاد دارد.»

در پی اعلام این مواضع از سوی عراق، محمود صادقی، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی، بدهی عراق بابت غرامت جنگی به ایران را یادآور شد: «دولت عراق مطابق ماده ۶ قطعنامه ۵۹۸ ۱۱۰۰ میلیارد دلار بابت غرامت خسارات مستقیم جنگ تحمیلی به ایران بدهکار است؛ دولت ایران با لحاظ تنگناهای مردم عراق در مطالبه این غرامت تعلل کرده است؛ اکنون نخست‌وزیر عراق به‌جای جبران، با تحریم‌های ظالمانه علیه مردم ایران همراهی می‌کند!»

در حالی عراق مانع خاموش کردن آتش هور العظیم شده که غیرقابل سکونت شدن مناطق مرزی ایران و عراق به دلیل بحران های زیست محیطی به نفع هیچیک از دو طرف نخواهد بود.

در این بحران ترکیه نیز بی نقش نیست. مقامات محیط زیست ایران پیش از این گفته اند که ساخت سدهای جدید در ترکیه  «شرایط خطرناکی» برای تالاب هورالعظیم ایجاد کرده است.

تالاب هورالعظیم در مرز ایران و عراق و در بخش‌هایی پایانی پایین‌دست رودهای دجله و فرات قرار دارد که از خاک ترکیه سرچشمه می‌گیرند.

هدایت الله خادمی، نماینده ایذه در مجلس نیز از مقامات دولت خواست که درباره حقابه این تالاب با ترکیه مذاکره کنند و افزود که«درغیر این صورت مشکلات این چنینی درآینده به شدت افزایش پیدا خواهد کرد».

پس از پدیده ریزگردها و بحران بی آبی، آتش سوزی هوالعظیم نیز به مجموعه مشکلات استان خوزستان اضافه شده و مانند دیگر مشکلات چشم انداز کوتاه مدتی نیز برای حل آن وجود ندارد، چرا که به گفته برخی کارشناسان به دلیل خشک شدن بخش هایی از این تالاب امکان تکرار این آتش سوزی ها وجود دارد.