زیتون ـ مهسا محمدی: «طبق نظر وزارت اطلاعات صلاحیتم برای ادامه تحصیل رد شده است.» این بخشی از توئیت ضیا نبوی دانشجوی محروم از تحصیل است که با وجود به‌دست آوردن رتبه ۹ کنکور کارشناسی ارشد به نظر می‌رسد که از ادامه تحصیل محروم شده است.

البته  او در ادامه توئیت خود با اشاره به این که فضای وزارت علوم همچنان همانند ۱۰ سال پیش است که محروم از تحصیل شده بود، نوشت: «تنها نکته جدید حرفهای دکتر نوربخش مسئول هسته گزینش بود که می‌گفت: «حل خواهد شد»»

طبق نظر #وزارت_اطلاعات صلاحیتم برای ادامه تحصیل رد شده است.
این را در هسته گزینش س.سنجش فهمیدم.
همه چیز مثل قبل بود؛
داستان نقص پرونده، دورهمی دانشجوهای #ستاره‌دار، شرح حالهای شبیه هم.
تنها نکته جدید حرفهای دکتر نوربخش مسئول هسته گزینش بود که میگفت: "حل خواهد شد"
ما هم امیدواریم.

— Zia Nabavi (@ZiaNabavi1) September 4, 2018

ستاره‎ها از کجا آمدند؟

اصطلاح  دانشجوی «ستاره‌دار» برای اولین بار در سال ۸۵ و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد  فراگیر شد. در آن سال در کارنامه تعدادی از داوطلبان و مقابل نام آن‌ها، ستاره‌هایی وجود داشت که معنای عدم تایید صلاحیت عمومی آن‌ها برای ادامه تحصیل بود.

دو سال بعد از شروع سیستماتیک محروم کردن دانشجویان فعال از ادامه تحصیل این دانشجویان شورایی به نام «شورای دفاع از حق تحصیل» را شکل دادند تا از طریق آن به شکل منسجم‌تری به پیگیری حقوق خود، جمع‌آوری آمار محرومین از تحصیل در سراسر کشور و سرانجام بازگشت به دانشگاه، بپردازند.

دانشجویانی که در شورای دفاع از حق تحصیل فعال بودند، مانند مجید دری، ضیا نبوی، مهدیه گلرو و شیوا نظرآهاری و حسام سلامت راهی زندان شدند

در بخشی از گزارش بهمن ماه سال ۸۷ شورای دفاع از حق تحصیل آمده است:« این گزینش و تبعیض عقیدتی – سیاسی از تحقق انقلاب فرهنگی [ از سال ۱۳۵۹] کلید خورده و از زمان بازگشایی دانشگاه‌ها و تا سال ۸۴ به صورت موردی ادامه یافته و در دولت نهم پوست می اندازد و به این ترتیب در سال های ۸۶ و ۸۷ نیز به مانند سال ۸۵، پذیرش دانشگاه های دولتی نه از رهگذر کنکور و آزمون علمی که از چگونگی فعالیت های سیاسی – صنفی دوران کارشناسی می گذرد… در تداوم این موج محرومیت از تحصیل ها، دانشگاه آزاد اسلامی نیز هم سو با وزارت علوم دولت نهم و در سال جاری (۱۳۸۷) و در حالی که همواره بر اختلافات خود با سیاست های دولت نهم صحه می گذاشت، اجازه ادامه تحصیل به تعدادی از فعالان دانشجویی را نداد.»

بر اساس آماری که این شورا منتشر کرد فارغ از احکام کمیته‌های انضباطی، محکومیت‌های سنگین قضایی، بازداشت‌های متعدد چندماهه، چند روزه و چند ساعته، در طی سال‌های ۸۵، ۸۶ و ۸۷  تعداد ۵۸ دانشجو  به طور قطعی از ادامه تحصیل محروم شدند و بیش از ۱۵۰۰ دانشجوی پذیرفته شده فقط با اخذ تعهد اجازه ادامه تحصیل یافتند.

کشمکش میان دولت و دانشجویان ستاره‌دار تا سال ۸۸ به شکل کج دار و مریز ادامه داشت.

در انتخابات ریاست جمهوری  سال ۸۸ تنها محمود احمدی‌نژاد که دولتش مجری طرح ستاره‌دارکردن‌  و محروم کردن سیستماتیک دانشجویان از تحصیل بود آن را از اساس انکار کرد و سه کاندیدای دیگر به خاطر محروم کردن دانشجویان از تحصیل از وی انتقاد کردند و قول بازگرداندن دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه‌ها را دادند.

به این وجود اتفاقات سال ۸۸ به شکلی پیش رفت که این دانشجویان نه‌تنها به دانشگاه بازنگشتند که تعداد زیادی از آنان بالاخص دانشجویانی که در شورای دفاع از حق تحصیل فعال بودند، مانند مجید دری، ضیا نبوی، مهدیه گلرو و شیوا نظرآهاری و حسام سلامت راهی زندان شدند.

تعداد دانشجویان محروم از تحصیل در سال ۸۸ به‌ناگاه به شکل معناداری بالا رفت به‌طوری که تعداد دانشجویان محروم شده فقط در سال ۸۸ به ۲۳۸ نفر رسید که تقریبا برابر مجموع تعداد محرومین از تحصیل ۴ سال پیش از آن بود.

برآمدن بارقه های امید

هنوز تعدادی از این دانشجویان در زندان بودند که انتخابات سال ۹۲ فرا رسید و حسن روحانی، کاندیدای منتقد ستاره‌دار کردن دانشجویان به ریاست جمهوری رسید.

با شروع دولت حسن روحانی دانشجویان محروم از تحصیل  به پایان این روند امید بستند و این امید بی‌پایه نبود.

حسن روحانی در زمان کارزار انتخاباتی خود در هر دو مقطع سال‌های ۹۲ و ۹۶ وعده پایان دادن به برخورد امنیتی با دانشجویان و برچیدن بساط ستاره داری را داده بود.

او در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ گفته بود: « باید عنوان دانشجوی ستاره‌دار را کنار بگذاریم؛ دانشجو باید در فعالیت سیاسی و علمی آزاد باشد و خطوط قرمز اقدامات او مصالح و منافع ملی است».

حسن روحانی در زمان کارزار انتخاباتی خود در هر دو مقطع سال‌های ۹۲ و ۹۶ وعده پایان دادن به برخورد امنیتی با دانشجویان و برچیدن بساط ستاره داری را داده بود

در سال ۹۲ سایت خبرآنلاین  گزارشی منتشر کرد که در آن با استناد  به «یک بررسی دانشجویی از سوی تعدادی از دانشجویان محروم از تحصیل»  اعلام کرد که تا آن مقطع «حدود یک هزار دانشجوی محروم از تحصیل یا ستاره دار وجود دارد که ۷۶۸ نفر از آنان طی ۸ سال اخیر ستاره‌دار شده‌اند و ۲۵۰ نفر دیگر از دانشگاه اخراج شده اند». در این آمارها دانشجویان بهایی که به آنان نیز اجازه پایان دادن به تحصیل در هیچ مقطعی دردانشگاهای ایران داده نمی‌شود را هم باید افزود.

گزارش خبرآنلاین را هیچ منبع رسمی در دولت روحانی تایید نکرد اما در همان مقطع سرپرست وزارت علوم، جعفر توفیقی از تشکیل کمیته‌ای در وزارت علوم برای بررسی وضعیت دانشجویان ستاره دار خبرداد.

توفیقی عزمش را برای حل مسئله جزم کرده بود و توانست با چانه‌زنی احکامی را که پیش از آن برای تعداد زیادی از دانشجویان صادر شده بود،باطل کند. در همان سال ۹۲  تعداد ۱۷۵  دانشجو و استاد محروم از دانشگاه در نامه‌ای به جعفر توفیقی از او برای اینکه « در آستانۀ بازگشایی دانشگاه‌ها حکم محرومیت تعدادی از محرومان از تحصیل در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری شکسته شده است» تشکر و برای ادامه این روند اظهار امیدواری کردند.

عمر سرپرستی توفیقی در وزارت علوم کوتاه بود و به سه ماه هم نرسید. شنیده‌های حاکی از آن است که او قرار بود به عنوان وزیر علوم معرفی شود اما به گفته علی مطهری، رهبر جمهوری اسلامی با معرفی وی مخالفت کرد و سکان وزارت علوم به رضا فرجی دانا سپرده شد.

فرجی دانا هم از بازگشت دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه دفاع کرد و تلاش او برای ادامه راه توفیقی او را به استیضاح و در نهایت برکناری کشاند.

ناصر موسوی لارگانی عضو «کمیته منتخب استیضاح‌کنندگان» در خصوص شروط انصراف از استیضاح وزیر علوم گفت: «دانشجویان ستاره‌داری که به دانشگاه بازگشته‌اند و افرادی که در فتنه ۸۸ فعال بوده و دستگیر هم شدند و هم اکنون در پست‌های کلیدی وزارت علوم سمت دارند باید اخراج شوند.» توافقی به دست نیامد و نمایندگان فرجی دانا را به خانه فرستادند. رییس جمهور محمدعلی نجفی را به سرپرستی وزارت علوم برگزید.

انتخاب محمدعلی نجفی به عنوان سرپرست وزارت علوم که نمایندگان پیش از این به عنوان وزیر آموزش و پرورش به او رای اعتماد نداده بودند، حکایت از آن داشت که لااقل در آن مقطع حسن روحانی قصد کوتاه آمدن در آن دعوا را نداشت.

در نهایت با وجود وعده‌ و تلاش‌های رییس‌جمهور و بعضی از وزرایش آماری که در سال ۹۶ از تعداد محرومین از تحصیل ارائه شد ناامیدکننده بود

نجفی ۵ ماه سرپرست ماند و کمابیش راه اسلاف خود را در پیش گرفت اما در نهایت در آذرماه  ۹۳ روحانی با پیشنهاد محمد فرهادی برای وزارت علوم که مورد استقبال تندروهای مجلس هم قرار گرفت نشان داد که از جنگیدن در این میدان خسته شده است.

فرهادی بدون بحران و اقدام خاصی برای بهبود وضعیت دانشجویان دوران وزارت خود را سپری کرد و جانشینان وی یعنی ضیا هاشمی که در دولت جدید مدتی سرپرستی وزارت علوم را برعهده داشت و منصور غلامی وزیر فعلی نیز کار چندانی از پیش نبردند.

در نهایت با وجود وعده‌ و تلاش‌های رییس‌جمهور و بعضی از وزرایش آماری که در سال ۹۶ از تعداد محرومین از تحصیل ارائه شد ناامیدکننده بود.

جای ستاره ها کجاست؟

حسن روحانی در مراسم روز دانشجوی سال ۹۶ در دانشگاه سیستان و بلوچستان هم بار دیگر همین وعده را تکرار کرد و  گفت: «نباید فضا به شکلی باشد که دانشجو وقتی می‌خواهد حرف و سخنی به میان آورد، مراقب باشد که آیا کسی اسم او را یادداشت می‌کند، یا نه. ستاره جایش در آسمان است نه در دانشگاه. دانشجو آمده در دانشگاه آزادانه سخن بگوید و نظراتش را مطرح کند و نسبت به آنچه احساس می‌کند، صحیح نیست، آزادانه انتقاد کند.»

روز گذشته پذیرفته شدگان آزمون کارشناسی ارشد سال ۹۷ در دانشگاه‌های مختلف اعلام شدند و هنوز از تعداد ستاره‌دار‌های این سال آمار دقیقی در دست نیست، با این وجود چنانچه از شواهد پیداست اصل مسئله هنوز لاینحل باقی مانده است

در همان سال ۹۶ محمود صادقی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در گفت‌وگو با ایلنا گفت که «در سالجاری ۱۲ نفر در مقطع دکتری و ۱۵ نفر هم در مقطع ارشد مردود و اجازه ادامه تحصیل ندارند» این در حالی بود که تعداد مردودین از نظر وزارت اطلاعات و علوم بیش از اینها بوده است و به گفته صادقی « با پیگیری‌هایی که صورت گرفته است، از میان دانشجویان ستاره‌دارِ امسال، تاکنون ۱۵۱ نفر در مقطع دکتری و ۳۹۸ نفر نیز در مقطع ارشد، با تعهد موفق به ثبت‌نام و ادامه تحصیل شده‌اند.»

حال امسال هم روز از نو روزی از نو. روز گذشته پذیرفته شدگان آزمون کارشناسی ارشد سال ۹۷ در دانشگاه‌های مختلف اعلام شدند و هنوز از تعداد ستاره‌دار‌های این سال آمار دقیقی در دست نیست، با این وجود چنانچه از شواهد پیداست اصل مسئله هنوز لاینحل باقی مانده است. همچنان وزارت علوم برای پذیرش دانشجو از وزارت اطلاعات استعلام می‌کند و وزارت اطلاعات  هم هنوز تحصیل را در ایران امتیازی می‌داند که می‌تواند گروهی را به دلایل سیاسی و عقیدتی را از آن محروم کند.

با این وجود به نظر می‌رسد که آنچه که در طی سالیان اخیر تغییر کرده مدل مواجهه دانشجویان و بقیه نهادها مانند مجلس با این مسئله است.

نمایندگانی مانند فاطمه سعیدی، غلامرضا حیدری، علی مطهری و محمود صادقی به پیگیری و چانه‌زنی برای حل اختلافات میان این دانشجویان با نهادهای امنیتی می‌پردازند و پیگیری‌ها و نتایج را از طریق شبکه‌های اجتماعی اعلام می‌کنند.

دانشجویان هم  دیگر برای مطالبه حق خود شورایی از جنس آنچه در سال ۸۷ شکل گرفت تشکیل نمی‌دهند. آخرین بیانیه‌ای که در خروجی وبلاگ شورای دفاع از حق تحصیل قرار گرفت مربوط به سال ۹۳ و اظهار امیدواری‌ است  برای این‌که  دولت تدبیر و امید به وعده های خود عمل کند.

حالا دیگر دانشجویان بیشتر به صورت فردی پرونده‌شان را دنبال می‌کنند و متناسب با سنگینی پرونده‌شان از نظر نهادهای امنیتی و قدرت چانه‌زنی‌شان گروهی موفق با بازگشت می‌شوند، عده‌ای هم نه.