آثار حکومتی‌شدن مکان‌های مذهبی بر نمادها و عزاداری‌های محرم

زیتون– سولماز ایکدر: عزاداری دهه‌ی اول محرم٬ خاطره‌ی مشترک همه ایرانیان فارغ از دین و مذهب است؛ در گذر زمان اما این خاطره مشترک، دستخوش تغییرات بسیاری  شده است.

عزاداری در مساجد و تعداد معدودی حسینیه‌ در دو ماه محرم و صفر٬ محدود بود به «مقتل‌خواهی» یا «ذکر مصیبت اهل بیت» و تعزیه. دو روز نهم و دهم ماه محرم نیز برخی از دسته‌های عزاداری به خیابان‌ها می‌آمدند و سینه یا زنجیر می‌زدند.

عزاداری برای امام سوم شیعیان در گذر زمان تغییر کرد. از ابتدای دهه هفتاد ذیل خواستِ «چهره شهر محرمی یا عاشورایی شود»، تکایا و حسینیه‌ها یکی پس از دیگر سر برآوردند تا جایی که مساجد به حاشیه رفتند.

همین موضوع به مرور شکل و فرم عزاداری‌های ماه‌های محرم و صفر را تغییر داد.

تکایا و حسینیه‌ها نه مانند مساجد ریشه داشتند و نه به دلیل پر تعداد بودن٬‌ امکان کنترل بر آن‌ها وجود داشت. اگر چه که تاسیس هر حسینیه‌ای٬‌ در تهران یا دیگر کلان‌شهرها٬ منوط مجور سازمان تبلیغات اسلامی است، زیرا طبق قانون اساسی برگزاری تجمع نیازمند مجوز است و هیئت‌های عزاداری نیز در زمره تجمعات محسوب می شوند.

اخذ مجوز اما به همین راحتی نیست و فرم های خاصی باید پر شود. مسئول هیئت باید علاوه بر ارائه مدارک شناسایی لازم، گواهی عدم سوء پیشینه داشته باشد و مراحل گزینشی و تحقیقاتی را طی کند.

 «اگر کارکرد مسجد تغییر داده نمی‌شد شاهد پر رنگ شدن عزاداری‌های بی‌مایه و برگرفته از آهنگ‌های تند غربی در جای جای شهرها نبودیم.»

هر هیئتی به ۴ نفر به عنوان هیئت امنا نیاز دارد که اموراتی همچون مسائل مالی و انتظاماتی هیئت و عزل و نصب مسئول هیئت را انجام می‌دهند.

یکی دیگر از مسائلی مهم در راه‌اندازی یک هیئت مذهبی داشتن فاصله مناسب از مساجد است و اگر در شعاع ۵۰۰ متری آن هیئت مسجد وجود داشته باشد، مجوز صادر نمی‌شود. دلیل این تبصره مشخص است چرا که «هیئت‌ها» نباید نقش مساجد را کمرنگ کنند.

اما تاسیس حسینیه و تکیه٬ جدا از وجهه اجتماعی برای موسس یا موسسین٬ صرفه اقتصادی نیز دارد. پس از اطلاق «حسینیه» و یا «تکیه» به یک ملک٬ آب و برق و سایر امکانات آن ملک رایگان بوده و با عنوان تعرفه مذهبی لحاظ می‌شود.

پیشتر سازمان تبلیغات اسلامی به این تکیه‌ها هم مجوز «تکیه» اعطا می کرد که به دلیل کلان‌شهر شدن تهران و لزوم داشتن آدرس دقیق برای هیئت‌های مذهبی عملا دیگر مجوز به تکیه‌های موقتی ارائه نمی‌شود.

در نهایت طی دو دهه گذشته با مجوز سازمان تبلیغات یا بی‌مجوز سازمان تبلیغات٬ تکایا و حسینیه‌های جدید پی‌درپی تاسیس شدند. بدون رعایت فاصله قانونی با مسجد و بدون نظارت.

مداحی یا فحاشی

رواج تکایا و حسینه‌ها به رونق کار مداحان انجامید؛ مداحانی که برای «پر مخاطب» و «پر اشک» کردن مجالسشان هر چه می‌خواستند٬ بی‌نظارت٬ می‌گفتند؛ از انواع خرافات مذهبی گرفته تا اظهار نظرهای شاذ سیاسی.

منصور ارزی: فحاشی را از امام حسین آموختم

منصور ارزی٬ مداح سیاسی مشهور و نزدیک به رهبری٬ تاسوعای سال ۹۵ در مراسمی به مناسب شب تاسوعا٬ با اشاره به عبارت «یابن الدعیه» (خطاب امام حسین به عببدالله بن زیاد که دو معنا برای آن بکار رفته است: اول: به‌معنای حرام زادگی و دوم بمعنای پسرخوانده است. لازم به توضیح است که شیخ محمد عبده در شرح نهج البلاغه تفسیری از قصه زیاد بن آبیه آورده است که متفاوت از برداشت منصور ارضی است) مدعی شد که فحش و ناسزا گفتن را شیوه و روش امام حسین است.

او پیش نیز در در دعای روز عرفه٬ برای اکبر هاشمی رفسنجانی آرزوی مرگ کرده بود.

منصور ارزی شهریور امسال نیز بر اساس فیلمی که از سخنرانی او در حسینیه صنف لباس‌فروشان منتشر شده، با اشاره به اقدامات اکبر هاشمی رفسنجانی و برنامه‌های دولت حسن روحانی گفت: «اون یارو آخرش در استخر مرد، این یارو هم آخرش در استخر می‌میرد.»

سعید حدادیان از توهین به مراجع تا رییس جمهوری

حدادیان که تا پیش از دولت احمدی نژاد، تنها به عنوان یک مداح معمولی شناخته می شد، پس از آغاز به کار دولت نهم با اتخاذ موضع گیری های سیاسی، سعی کرد به یمن حمایت‌های احمدی نژاد، چهره ای سیاسی از خود به نمایش بگذارد، جالب تر اینکه او بعدا منتقد احمدی‌نژاد شد و در یکی از مراسم مداحی خود در باره مشایی و احمدی‌نژاد، الفاظ و عبارات رکیک و سخیفی بکار برد که به همان خاطر دادگاهی و به ۵۰ هزارتومان جریمه محکوم گردید.

گذشته از فایل‌های صوتی که از جلسات خصوصی سعید حدادیان٬‌ که در آن به مراجع تقلید شیعیان توهین شده بود٬ سعید حدادیان بارها به رییس‌جمهوری و رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز توهین کرده است.

امسال ویدئویی منتشر شد از مداحی که برای «بازسازی صحنه مرگ علی‌اصغر» کودکی را مورد آزاد قرار می‌دهد، یا خبر تکان‌دهنده آتش زدن ۷۲ کبوتر طی مراسم خیمه سوزان در زنجان

توهین٬ فحاشی و اظهار نظرهای خاص سیاسی محدود به این دو مداح نیست٬ در سابقه اکثر مداحان مانند محمود کریمی٬ حسین ساروز٬ عبدالرضا هلالی و جواد مقدم نیز سابقه اظهار نظرهای شاذ وجود دارد.

اظهار نظرهایی که اغلب بدون بازخواست مطرح می‌شود یا با محکومیت‌های حداقلی پایان می‌پذیرد.

موضوع تنها به سخنان ساختارشکنانه برخی مداحان مشهور٬ خلاصه نمی‌شود.

امسال ویدئویی منتشر شد از مداحی که برای «بازسازی صحنه مرگ علی‌اصغر» کودکی را مورد آزاد قرار می‌دهد، یا خبر تکان‌دهنده آتش زدن ۷۲ کبوتر طی مراسم خیمه سوزان در زنجان.

تا جایی که امروز طیبه سیاوشی٬ عضو کمیسیون فرهنگی مجلس٬ گفت: «اگر کارکرد مسجد تغییر داده نمی‌شد شاهد پر رنگ شدن عزاداری‌های بی‌مایه و برگرفته از آهنگ‌های تند غربی در جای جای شهرها نبودیم.»

او در این رابطه به ایسنا گفت که اعضای کمیسیون فرهنگی فارغ از گرایش‌های سیاسی در دیدارهایی که با مدیران سازمان تبلیغات اسلامی و کانون فرهنگی و هنری مساجد داشتند متفق‌القول بودند که تغییر کارکرد مساجد، اشتباه بود.

سیاوشی با اظهار تاسف از گرایش به سمت مداحی سطحی و نه سخنرانی عمیق مذهبی در حاشیه خیابان‌ها و کوچه‌ها، تاکید کرد: «جدا کردن چنین کارکردهایی از مساجد، اقدام اشتباهی بود. در گذشته مردم، مداحان و سخنرانان به حرمت مسجد از بیان هر بی‌ادبی، توهین و اظهارات تهی از اخلاقی، پرهیز می‌کردند اما با سپرده شدن کارکرد مسجد به هیات‌ها و تکایایی که محل تجمع مداحان و سخنرانان بی‌مایه و بدون پشتوانه عمیق علمی و دینی بود، دعواهای سیاسی شعله‌ور شد به بیان دیگر این گونه هیات‌ها به محلی برای ترویج بی‌اخلاقی و حرمت‌شکنی مراسم عزاداری اباعبدالله حسین (ع) آن هم  به اسم خود امام حسین(ع) مبدل شدند.»

روزنامه جمهوری اسلامی نیز پیشتر طی یادداشتی نسبت به مداحی‌های صورت گرفته در تکایا و باز پخش آن توسط تلویزیون اعتراض کرده بود: «قالب مداحی‌هایی که با هزار بار تکرار کردن «سین‌سین»، «حوس‌حوس» به جای خواندن نوحه‌ها و مرثیه‌هایی با مضمون عالی و هدایتگر پخش می‌گردد، محقق شود؟»