زیتون-نیلوفر سعیدی: در حالی که حتی در سطوح حاکمیتی ایران نسبت به مواد مخدر، نگرش تابومحور وجود ندارد، اما هنوز هم هیچ نهادی حاضر نیست به پدیده‌ی مشروبات الکلی به‌عنوان یک نوشیدنی رایج دنیا نگاه کند.

این روزها، انتشار خبر مرگ ۲۷ شهروند به‌خاطر مسمومیت ناشی از مشروبات الکلی دست‌ساز، بازتاب گسترده‌ای در بسیاری از رسانه‌های ایران پیدا کرده است. مشروبات تقلبی موجب مرگ و مسمومیت شدید بیش از ۳۴۰ نفر در ۵ استان ایران شد.

ادبیات فارسی گنجینه‌ای سرشار از انواع ساقی‌نامه‌ها و غزلیات و رباعیاتی است که شاعران، در وصف مستی و مِی و شراب، ابیات زیبایی سروده‌اند

مجتبی خالدی، سخنگوی اورژانس ایران درباره آخرین آمار مسمومان و فوت‌شدگان الکل گفت: ۳۴۷ نفر مسموم شده‌اند که ۲۷ نفر از این افراد فوت کردند. وی افزود: از این تعداد ۱۷ نفر در استان هرمزگان، ۴ نفر در خراسان شمالی، ۱ نفر در استان فارس و ۵ نفر در استان البرز جان خود را از دست دادند و ۳ نفر نیز در استان کهگیلویه و بویر احمد دچار مرگ مغزی شدند. ‌

فاطمه نوروزیان، مدیر روابط عمومی و امور بین الملل دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، نیز اعلام کرده که ۱۰۷ نفر از افرادی که در بندر عباس به خاطر مسمومیت الکلی به اورژانس منتقل شده‌اند، نیاز فوری به دیالیز پیدا کرده‌اند. او گفته که گروه سنی افراد مسموم‌شده ۱۷ تا ۵۰ سال است و در بین مراجعه‌کنندگان ۷ نفر خانم هستند.

همچنین سرهنگ «اسماعیل مشایخ» فرمانده انتظامی شهرستان بندرعباس اعلام کرد؛ زن و شوهری که مشروبات دست‌ساز، تولید می‌کردند و سرکرده اصلی و توزیع‌کننده آن، دستگیر شده‌اند. وی افزود: این دو فرد خانه‌شان را به کارگاه تهیه و ساخت مشروبات الکلی تبدیل کرده بودند.

البته این اولین شوک ناشی از خطر مصرف مشروبات تقلبی نیست و در سال ۹۲ هم در رفسنجان کرمان، در عرض یک روز، بیش از ۳۸ هزار نفر به خاطر مصرف مشروب دست‌ساز تقلبی مسموم شدند که ۴ تن از آنان جان خود را از دست دادند و شمار قابل توجهی از مسموم‌شدگان، نابینا شدند.

اتانول یا متانول، مساله این است
ادبیات فارسی گنجینه‌ای سرشار از انواع ساقی‌نامه‌ها و غزلیات و رباعیاتی است که شاعران، در وصف مستی و مِی و شراب، ابیات زیبایی سروده‌اند.

فارغ از ابعاد استعاری و نمادین و عرفانی مِی و شراب، تا همین چهل سال پیش، در ایران نیز، نوشیدن شراب و مِی که اولی با تخمیر و دومی با میعان تولید می‌شد، طرفدارانی داشت. اما چرا خبری از مرگ افراد به خاطر نوشیدن مشروب، سینه‌به‌سینه نقل نمی‌شد؟ به این دلیل که تولید شراب و مِی و صد البته توزیع و مصرف آن، متضمن مهارت‌ها و استانداردها و آداب خاصی بود. اما اگر بخواهیم اصل مساله را به زبان امروز بیان کنیم، باید به این واقعیت اشاره کنیم، آن مشروبی که حافظ شیرازی در وصف آن گفته «بیار آن مِی که حال آوَرَد» حاوی مقدار معقولی از الکل اتانول است که به باور عمومی، «اندازه‌نوشی» و عدم اعتیاد به آن، ضرر و خسران بزرگی به بار نمی‌آورد و اگر فردی در یک نوبت، به خاطر مصرف بیش از حد یا «زیاده نوشی» این نوع از مشروبات استاندارد، دچار مسمومیت شود، بدن با واکنش طبیعی، استفراغ، بخشی از آن را دفع کرده و مابقی نیز ظرف چند ساعت از بین می‌رود و فرد مسموم در یک بازه زمانی بین ۶ تا ۱۲ ساعت، به هوشیاری کامل و وضعیت طبیعی باز می‌گردد.

در صورتی که سازندگان زیرزمینی مشروبات الکلی، ناشی و بی‌تجربه باشند و چوب کوچک متصل به کشمش یا دیگر میوه‌های مصرف شده برای تولید مشروب را جدا نکنند، در فرایند جوش و میعان تبدیل به سم متانول شده و می‌تواند موجب کوری یا مرگ افراد شود

اما نوع دیگری از الکل وجود دارد که آن را متانول، یا الکل چوب می نامند. این ماده به شدت سمی است و مصرف آن می‌تواند منجر به نابینایی کامل یا مرگ شود و آن‌چه که این روزها جان ۳۰ شهروند ایرانی را گرفته، همین نوع الکل، یعنی متانول است.

در صورتی که سازندگان زیرزمینی مشروبات الکلی، ناشی و بی‌تجربه باشند و چوب کوچک متصل به کشمش یا دیگر میوه‌های مصرف شده برای تولید مشروب را جدا نکنند، همین چوب کوچک در فرایند جوش و میعان تبدیل به سم متانول شده و می‌تواند موجب کوری یا مرگ افراد شود. البته برخی دیگر از مشروب‌سازها، به منظور کسب درآمد بیشتر، الکل تقطیری، قرص‌های خواب‌آور و مسکّن‌ها و آمفتامین‌ها را مشروب اصل و ناب می‌ریزند که اگر چه مصرف آنها، همیشه به اندازه نوشیدن الکل چوب پرمخاطره نیست، اما در مواردی، این محصولات هم می‌توانند منجر به آسیب دیدگی جدی یا حتی مرگ افراد شوند.

چرا بازار مشروبات دست ساز در ایران داغ است؟
ارائه آمار و ارقام در مورد مصرف مشروبات الکلی در ایران، سخت و دشوار است اما تقریبا در همه شهرهای ایران، هم‌چنان که برخی‌ها به طور پنهانی مواد مخدر می‌فروشند، افراد و گروه‌های دیگری هم در کار فروش مشروبات الکلی هستند که بخی از آنها، دارای مشتریان ثابت هستند.

با مبلغی کمتر از سیصد هزار تومان، می‌توان یک دبه ۴ لیتری مشروب خانگی دست‌ساز خریداری کرد که ۴ برابر حجم یک لیتری یک بطری ودکای دویست هزار تومانی است

مشروبات الکلی استاندارد و برند خارجی که به شکل قاچاق وارد ایران شده‌اند، به خاطر دشواری‌های کار قاچاق و همچنین گرانی ارز، گران‌قیمت هستند و علاوه بر این، به سختی می‌توان در همه استان‌های ایران، مشروب خارجی اصل پیدا کرد. بر اساس اطلاعات میدانی و افرادی که از طریق برخی واسطه‌ها و فروشنده‌های سایه‌وار می‌توان گیر آورد؛ این روزها هر بطری ودکای شیشه‌ای خارجی در تهران بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان، هر بطری ویسکی شناخته شده و مشهور بسته به مارک و برند بین دویست تا چهارصد هزار تومان و هر قوطی فلزی آبجو بین ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان، قیمت دارد. در چنین شرایطی است که افراد ترجیح می دهند سراغ عرق‌های دست‌ساز یا به اصطلاح عرق سگی بروند که با قیمتی به مراتب پایین‌تر در دبه‌های پلاستیکی ۴ و ۸ لیتری به فروش می‌رسند.

با مبلغی کمتر از سیصد هزار تومان، می‌توان یک دبه ۴ لیتری مشروب خانگی دست‌ساز خریداری کرد که ۴ برابر حجم یک لیتری یک بطری ودکای دویست هزار تومانی است. البته ذکر این نکته هم ضروری است که در چند سال اخیر، ورود مشروبات الکلی برند تقلبی از ترکیه به داخل ایران افزایش یافته و علاوه بر این، افرادی نیز با خرید تجهیزات ویژه، مشروبات دست‌ساز را در شیشه ریخته و آن را پلمپ کرده و به عنوان مشروب وارداتی خارجی به مشتریانشان می‌فروشند. از این گذشته، بررسی‌ها نشان داده که به صورت معمول میزان الکل موجود در مشروباتی که در ایران به فروش می‌رسد، چند برابر میزان الکل موجود در مشروباتی است که در کشورهای اروپایی توزیع می‌شود و به همین خاطر، ارتکاب خشونت و رفتارهای خارج از کنترل، در نوشندگان ایرانی، دور از انتظار نیست.

مشروبات الکلی و قوانین ایران
بر اساس قوانین فقه اسلامی جاری در دستگاه قضای ایران، نوشیدن مشروبات یا اصطلاحا شرب خمر، نه تنها گناه و جرم است بلکه زمینه‌ساز وقوع جرایم دیگر نیز هست. استعمال مشروبات الکلی به هر نحوی که باشد حتی به صورت تزریق، اگرچه موجب مستی نیز نشود، مطابق ماده ۲۶۴ قانون مجازات اسلامی جرم و مستوجب حد خواهد بود. مرتکب استعمال مشروبات الکلی در معابر و اماکن عمومی علاوه بر اجرای حد شرعی شرب خمر به دو تا شش ماه حبس تعزیری محکوم می‌شود.

بحث مواد مخدر، نه تنها توزیع شربت و قرص متادون برای معتادان صورت گرفته، بلکه در مواردی، حتی ایده‌ی بازگشت به توزیع سهمیه کوپنی تریاک هم طرح شده و مورد بررسی قرار گرفته است اما ظاهرا هیچ فرد و نهادی، حاضر نیست در مورد تداوم وضعیت خطرناک تولید، توزیع و مصرف خطرناک انواع مشروبات الکلی ناسالم و خطرناک در ایران، تصمیمی بگیرد

بر اساس ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی هر کس مشروبات الکلی را بسازد، بخرد یا بفروشد و یا در معرض فروش قرار داده و یا حمل و نگهداری کند یا در اختیار دیگری قرار دهد به ۶ ماه تا ۱ سال حبس و ۷۴ ضربه شلاق و نیز پرداخت جزای نقدی به میزان ۵ برابر ارزش عرفی تجاری کالای یاد شده محکوم می‌شود.

همچنین بر اساس ماده ۷۰۳ قانون مورد نظر، وارد کردن مشروبات الکلی به کشور قاچاق محسوب می‌شود. وارد کننده مشروبات الکلی صرفنظر از میزان آن به ۶ ماه تا ۵ سال حبس و ۷۴ ضربه شلاق و نیز پرداخت جزای نقدی به میزان ۱۰ برابر ارزش عرفی و تجاری کالای یاد شده، محکوم می‌شود که رسیدگی به این جرم در صلاحیت محاکم عمومی است.

هرگاه مشروبات الکلی مکشوفه به میزان بیش از ۲۰ لیتر باشد، وسایلی که جهت حمل آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، چنان چه با اطلاع مالک باشد به نفع دولت ضبط خواهد شد و در غیر این صورت مرتکب به پرداخت قیمت وسیله نقلیه محکوم خواهد شد.

به نظر می رسد با وجود قوانین سفت و سخت قضایی اسلامی و علیرغم مخاطرات و ریسک بالای مصرف مشروبات در ایران، همچنان تمایل به خرید و نوشیدن مشروب وجود دارد و ظاهرا چنین چیزی دارای یک روند طبیعی است که ارتباط مستقیمی با تجارب دوران جوانی و درک افراد از تفریح و سرگرمی دارد. با این حال، هنوز هم در وزارت بهداشت، بهزیستی و ارگان‌های مرتبط، دیدگاه‌های تابومحور حاکمیتی، مانع از آن می‌شود که در مورد این مساله، بحث و آسیب‌شناسی شود.

در سالیان اخیر، در بحث مواد مخدر، نه تنها توزیع شربت و قرص متادون برای معتادان صورت گرفته، بلکه در مواردی، حتی ایده‌ی بازگشت به توزیع سهمیه کوپنی تریاک هم طرح شده و مورد بررسی قرار گرفته است اما ظاهرا هیچ فرد و نهادی، حاضر نیست در مورد تداوم وضعیت خطرناک تولید، توزیع و مصرف خطرناک انواع مشروبات الکلی ناسالم و خطرناک در ایران، تصمیمی بگیرد.