از هاشمی «منتقم» تا هاشمی «معمار»

زیتون ـ مهسا محمدی: با گذشت ۳۲ سال از ماجرای جاسازی بمب در ساک حجاج ایرانی و به بار آمدن رسوایی بر سر آن، خانواده منتظری همچنان  درصدد رفع اتهام از سید مهدی هاشمی، تنها محکوم نا‌مدار این پرونده در ایران هستند؛ کسی که اتهام دست داشتن در این عملیات ناموفق برون‌مرزی، پرونده‌اش را برای  دریافت محکومیت اعدام تکمیل کرد، به طوری که  کسانی که دست او را از قتل‌های قدیمی پیش از انقلاب تا ماجرای مک‌فارلین آلوده می‌دیدند، خیالشان از بابت او آسوده شد.

حال احمد منتظری بعد از گذشت بیش از سه دهه از این داستان در ادامه راه پدرش، از «هاشمی» نامدارتری صحبت به میان ‎آورد. او در گفت‌وگویی با ایرناپلاس گفته است:«حمل مواد منفجره از سوی ۶ پاسدار انجام شده که با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی کار می‌کردند.» و تاکید کرد که برای کسب اطلاعات بیشتر باید به علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی مراجعه کرد.

شمخانی اما خود را به کلی از ماجرا کنار کشید و گفت که در آن زمان در جبهه بوده و از این امور بی‌خبر است. از سوی دیگر اما منتظری بر نقش شمخانی به عنوان مطلع اصرار دارد و نه از عاملان انجام عملیات.

«تی‌ان تی»‌هایی که یک سال بعد منفجر شد

ماجرای جاسازی مواد منفجره در کیف حجاج یک سال قبل از حج خونبار ایرانیان  در سال ۶۶ بود و به گفته مسئولان نظام یکی از دلایل آن. حجی که در آن در جریان مراسم «برائت از مشرکین» در روز ۹ مرداد ۱۳۶۶  تعداد ۴۰۲ نفر کشته  شدند که از این تعداد ۲۷۵نفر  ایرانی، ۸۵  نفر عربستانی از جمله نیروی پلیس و ۴۵ تن از حاجیان دیگر کشورها بودند و ۶۴۹ نفر هم زخمی شدند. پس از این واقعه، حکومت عربستان سعودی سفارتخانه خود را در تهران تعطیل و روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد و این اتفاق به یکی از نقاط عطف در روابط پرتنش ایران و عربستان تبدیل شد.

دو روز پس از این کشتار، یک راهپیمایی اعتراضی در مقابل مجلس ایران انجام شد و هاشمی رفسنجانی،  که در آن زمان رییس مجلس بود در سخنرانی این مراسم  در انتقام این کشتار به «حکام سعودی» ، «جهنم و مرگ حتمی» را وعده داد.

آیت‌الله منتظری اما چند ماه بعد از این واقعه در نامه‌ای به آیت‌الله خمینی نوشت که حاضران در واقعه حج به او گفته‌اند که «همهٔ گناه گردن سعودی‌ها نیست» و« در اثر تندی بچه‌ها و بی‌برنامگی اجمالاً هجوم و حمله از طرف بچه‌های نپختهٔ ما شروع شد و سوژه به دست دشمن داد…دشمن در سال قبل از آن در موضوع جاسازی و قرار دادن مواد منفجره در ساک‎‎های حجاج با ما عاقلانه برخورد کرد و تا اندازه‌ای اغماض کرد و ما موضوع را رسیدگی نکردیم بلکه مغرور شدیم و در سال بعد چنین مصیبت بزرگی برای عالم اسلام رخ داد.»

بعد از کشف مواد منفجره در ساک حجاج در عربستان ۱۱۳ نفر از حجاج ایرانی دستگیر شدند که به جز دو یا سه نفر از آنها بقیه آزاد شدند.

احمد منتظری می‌گوید ادعای مطرح شده از سوی او درباره اطلاع هاشمی رفسنجانی از این عملیات که چندی پیش در برنامه خشت خام نیز بر آن تاکید کرده بود، ادعایی جدید است.

هاشمی رفسنجانی اما درباره نحوه اطلاع خود از این واقعه در خاطرات ۲۰ مرداد سال ۱۳۶۵  خود این‌چنین می‌نویسد: «آقای بشارتی اطلاع داد که عربستان اعلان کرده چند نفر از حجاج ایرانی در ساک‌های خود تی‌ان‌تی داشته‌اند.»

حال احمد منتظری می‎گوید که  در نامه سال ۶۵ آیت‌الله منتظری  به آیت‌الله خمینی آمده است که «شش نفر از سپاهیان این اقدام را انجام داده‌اند که یک نفرشان آمده به من  توضیح داده که ما این کار را کردیم و بعد در نهایت دیدند که کار بدی شده و ماجرا لو رفته و آقای کروبی به عنوان نماینده امام در حج مجبور شده رسما از ملک فهد عذرخواهی کند، گفتند چه کار کنیم، بعد گفته‌اند که سید مهدی هاشمی که اشکالات دیگری هم داشته، این اشکال را هم متوجه ایشان کنیم تا پرونده بسته شود.»

به گفته احمد منتظری با وجود صراحت آیت‌الله منتطری و تاکید او بر توافق بر سر اینکه برای بسته شدن پرونده، اتهام متوجه مهدی هاشمی شد تا زمانی که  «آقای هاشمی و امام در قید حیات بودند و هیچ‌وقت این ماجرا تکذیب نشده است.» منتظری می‌افزاید که یک بار برای دیدن هاشمی رفسنجانی به مجمع تشخیص مصلحت رفته بود «ایشان [آیت الله هاشمی ] از این قضیه خیلی ناراحت بودند و می‌گفتند چرا ایشان [ایت الله منتظری] این‌ها را نوشته و چرا یک مطالب سری را افشا کرده است.»

با وجود اینکه احمد منتظری حرف خود را حرف جدیدی می‎داند، پیش از این در سال ۱۳۹۳ در گزارشی که در سایت خبرگزاری دانشجو نزدیک به اصولگرایان نوشته شد به بخشی از اعترافات مهدی هاشمی اشاره شده است که در آن گفته: «قضیه از روز اول توسط آقای هاشمی رفسنجانی پیشنهاد شد و ما دو تا طرح داشتیم یکی طرح گز که توسط جعبه‌های گز مقادیری مواد به مکه رساندیم و سالم رد شد و طرح دوم لو رفت و افراد دستگیر شدند…»

در این گزارش همچنین آمده:«بعد از اینکه آیت‌الله منتظری مطمئن شده بودند که کار توسط چه کسی انجام گرفته به آقای موسوی اردبیلی فرمودند اگر آقای هاشمی را دیدی از قول من بگویید این چه کاری بود کردید! هاشمی نیز در جواب گفته بودند: «اگر طرح موفق شده بود که نمی‌آمدید تشویق کنید، ولی چون لو رفته است انتقاد می‌کنید.»

هاشمی رفسنجانی دوران سازندگی

«معمار تجدید رابطه با عربستان» عنوانی است که هاشمی رفسنجانی در کتاب خاطراتش به خود داده است. آن هم در زمانی که بعد از کشتار سال ۶۶ آیت‌الله خمینی به وضوح گفته بود که اگر از صدام بگذریم از آل سعود نمی‌گذریم. ویژگی‌ای که در هاشمی رفسنجانی به عملگرایی شناخته شد، موجب می‌شد که  او برای برقراری ارتباط با این کشور حتی به گفته خودش «تواضع» هم به خرج دهد و در نهایت روابط خوبی بین این دو کشور مدعی در منطقه برقرار شود به طوری‌که  روابط ایران و عربستان بعد از آن دوران هم دیگر چنین روی خوبی به خود ندید.

به نظر می‌رسد که با عبور از «دوران انقلابی» دهه ۶۰ و ورود به دوران سازندگی بسیاری از انقلابیون قدیم، بروکرات شدند. راه و رسم کشورداری را آموختند و آنهایی که به اندازه مهدی هاشمی بدشانس نبودند، توانستند از این گردنه عبور کنند و با سر به مهره نگاه داشتن راز عملیات‌هایی که با همقطاران قدیمی خود انجام داده بودند، در قالب جدید جای بگیرند.