زیتون ـ مهسا محمدی: سرانجام بعد از ۹ سال حکمرانی بر میدان فضای مجازی کشور، عبدالصمد خرم‌آبادی صبح امروز از سمت معاونت دادستان در امور فضای‌مجازی برکنار شده و به معاونت نظارت بر دادسراهای کل کشور ارتقا یافت. جای او را همکار ۳۹ ساله‌اش از مشهد گرفت و به گفته محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور، جواد جاوید نیا، معاون جدید فرد پیشنهادی خرم‌آبادی بوده است و رهرو راه او.

با این وجود، میزان رضایت خرم‌آبادی از این تغییرغیرمنتظره و دلیل آن هنوز روشن نیست. اولین واکنش خرم آبادی به خبر رفتنش از معاونت فضای مجازی دادستانی این بود که «اینکه برکنار شدم یا خودم رفتم، بماند. علت این مسئله را باید از دادستان کل کشور پرسید.» البته او پا را از این فراتر نگذاشت و در پاسخ به این سوال خبرنگار که «آیا اختلاف بین شما و دادستانی درست است؟ گفت: خیر! اصلاً اختلافی نبوده است. یک «خرم‌آبادی» جوان، انقلابی و خوب با انتخاب من جایگزین بنده شدند و من معاونت مهم‌تری را برعهده گرفتم.»

ارتقا یا برکناری محترمانه؟

هر چند به نظر می‌رسد که معاون سابق دادستان در امور فضای مجازی ارتقا گرفته است، اما با توجه به لحن شاکیانه او در پاسخ به این سوال و با نگاهی به سابقه طولانی درگیری‌های لفظی و اختلاف نظرهای او و مجموعه دولت بر سر فیلتر کردن انواع اپلیکیشن‌ها ، گمانه‌زنی‌های دیگری هم درباره برکناری او وجود دارد. این زمزمه به گوش می‌رسد که دولت و رییس‌ مجلس بر سر کنار گذاشتن او به توافق رسیده و اعمال نفوذ کرده اند.

بعد از فیلتر شدن تلگرام در ادامه ناآرامی‌های دی‌ماه سال گذشته، تک و پاتک‌ها و درگیری لفظی بین خرم‌آبادی و «وزیر جوان» ارتباطات کابینه،  تبدیل به اخبار ثابت خبرگزاری‌ها شد. مجموعه‌ی دولت با نظر به وعده‌های انتخاباتی خود و با توجه نفع زیادی که در مواجهه با تندروها از شبکه‎های مجاز برده بود، با فیلترکردن تلگرام مخالف بود و تندروها و در راس آنان خرم‌آبادی که دبیر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه هم بود بر آن پای می‌فشردند.

موارد اختلاف زیاد و شکاف‌ها به نسبت عمیق بود؛ کشمکش بر سر جایگزین‌های فارسی تلگرام یعنی  تلگرام طلایی و هات‌گرام، که خرم‌آبادی وجود آنان را هم برنمی‌تابید و آذری جهرمی آنان را جایگزین‌های داخلی تلگرام و مجاز می‌دانست.  بحث بر سر رفع فیلتر احتمالی توئیتر و بررسی آن در شورای عالی فضای مجازی که باز وزیر ارتباطات آن را ممکن و مثبت می‌دانست و مرغ خرم‌آبادی برای فیلتر ماندن توئیتر فقط یک پا داشت. احتمال فیلتر شدن اینستاگرام که خرم‌آبادی این شبکه اجتماعی را از آن رو که انحصار صوت و تصویر را از صدا و سیما گرفته مضر تشخیص داده بود، اما باز هم مخالفان درون حاکمیتی، در مجموعه دولت و مجلس با فیلتر شدن این شبکه مخالف بودند.

روز گذشته گفتگویی از وزیر ارتباطات در صدا و سیما ایران پخش شد که در آن بدون اشاره مستقیم به معاون دادستان برکنار شده به نظر می‌رسد که به او تاخته است و گفت که «یک نفر» که مسئول است تصمیمات حاکمیتی در حوزه فضای مجازی به مذاق اش خوش نمی‌آید و«باید آن یک نفر را مجازات کرد که خلاف تصمیم ملی صحبت می‌کند و شکاف در تصمیم حاکمیتی ایجاد می‌کند.» اینکه ارتباطی بین برکناری معاون دادستان قدرتمند و «تهدید» وزیر به مجازات آن «یک نفر» وجود دارد احتمالا خبری نیست که به خبرگزاری‌ها درز کند اما چنانچه از شواهد بر‎می‌آید چندان بی ارتباط هم نمی‌تواند باشد.

جاوید نیا کیست و چه می‎گوید؟

از سوی دیگر اما جواد جاویدنیا جانشین خرم آبادی که به گفته منتظری طوری انتخاب شده است که با ورود او « رویکرد حوزه معاونت فضای مجازی تغییر نکند، سیاست این معاونت همچون گذشته باقی است» خود از السابقون فیلترینگ در مشهد است.

او در آبان ۱۳۹۵ با حکم علی مظفری رئیس کل دادگستری خراسان رضوی به عنوان اولین رئیس دادسرای جرایم فضای سایبری خراسان رضوی منصوب شد. در سال ۹۶ و در زمان مسئولیت وی با وجود اینکه توئیتر در کل کشور فیلتر بود، از سوی دادگاهی در مشهد حکم فیلتر توئیتر صادر شد تا در صورتی که کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه هم از تصمیم خود بازگردد، این فیلترینگ قابل ابطال نباشد.

جاویدنیا در دانشگاه فردوسی مشهد دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی خوانده است و با انتشار مقالاتی به نقد و بررسی جرم‌های مربوط به فناوری اطلاعات و تجارت‌ الکترونیک پرداخته است. او همچنین سعی کرده است از دیدگاه فقهی و بر مبنای اصول کلی مستخرج از قرآن معیارهای تعیین محتوای مجرمانه و فیلترینگ را مشخص کند.

پیشتر در سِمَت معاونت دادستانی مشهد اعلام کرده بود که قراردادن عکس‌های شخصی در پروفایل شبکه‌های اجتماعی یک تهدید است. مردم نمی دانند که حتی عکس اگر کاملا پوشیده هم باشد چه مرد و چه زن فرد را در معرض این قرار می‌دهد که صورت وی را با فتوشاپ روی عکس های غیراخلاقی بگذارند.

قاضی جاویدنیا یک بار هم  به سایت «دیوار» که محلی برای انتشار آگهی‌های خرید و فروش آنلاین است هشدار داد که ظرف ۷۲ ساعت آگهی‌های هنجارشکن خود را حذف کند.  با این وجود او می‌گوید که نباید یک سایت را به خاطر نظرات کاربران فیلتر کرد مگر آن که مدیران سایت با دستگاه قضا همکاری نکرده و بلافاصله پس از محرز شدن مجرمانه بودن نظر، آن را حذف نکنند.

جاویدنیا همچنین با تاثیرگذار دانستن فضای مجازی در جامعه می‌گوید که «این فضا با حمایت از تولید داخلی و معرفی کارآفرینان، گامی بلند در حمایت از اقتصاد مقاومتی بردارد و در یک روز، کاری را انجام می دهد که مسئولان برای انجام آن مدت زیادی زمان لازم دارند.» او پیش از انتخاباتریاست جمهوری و قبل از فیلترینگ تلگرام هم گفته بود که دستگاه قضایی به فضای مجازی به عنوان یک فرصت نگاه می کند نه تهدید و فضای مجازی سالم، انتخابات سالم تر را به دنبال دارد.

حال با توجه به شرایط موجود، این تغییر و ارتقا برای خرم‌آبادی به نظر نمی‌رسد آن «مجازاتی » باشد که جهرمی برای معاون سابق دادستان خواسته بود اما با کمی خوش‌بینی شاید بتوان آن را عقب‌نشینی موقتی‌ای از سوی تندروها دانست. منتظری احتمالا با علم به مطرح شدن این سوال که بعد از این سیاست قوه قضاییه درباره فیلتر و سانسور در ایران چه خواهد بود پیشاپیش آب پاکی را بر دست امیدواران به گشایش ریخت و گفت که « با توجه به شرایط امروز کشور نسبت به فضای مجازی، برخورد با هرگونه فسادی در فضای مجازی در چارچوب قانون و مقررات ادامه پیدا خواهد کرد» و از معاون جدید خواست که در این راه کمر همت را ببندد.

حال باید دید آیا همان‌چیزی که باعث چشم پوشی قوه قضاییه از «خرم‌آبادی پیر» و استخوان خرد کرده در راه فیلترینگ و سانسور و قانع شدن به «خرم‌آبادی جوان» شد روزی این سیاست‌ها و قوانین را هم به روز خواهد کرد یا نه ؟