ماجرای خاشقچی و رویاهای پرنس جوان

زیتون–نیلوفر سعیدی : حالا دیگر دو هفته می‌شود که هیچ خبری از روزنامه‌نگار منتقد عربستانی جمال خاشقچی در دست نیست.

خاشقچی ۱۳ روز پیش به منظور دریافت مدارک شخصی خود وارد ساختمان کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه شد و کسی بیرون آمدن او را ندید.

نامزد ترکیه‌ای او خدیجه چنگیز٬ می‌گوید سه ساعت در برابر کنسولگری منتظر مانده و زمانی که از مامورین کنسولگری جویای جمال شد٬ به او گفتند: خیلی وقت است از ساختمان خارج شده است.

هنوز هم مشخص نیست که آیا خاشقچی به صورت زنده یا مرده از کنسولگری بیرون برده شده یا نه.

رسانه‌های آمریکا اعلام کرده‌اند پمپئو وزیر خارجه این کشور در سفر به ریاض با شخص پادشاه٬ ولیعهد و مقامات امنیتی عربستان دیدار کرده و در مورد خاشقچی به تفصیل با آنان صحبت کرده و سفارت عربستان در واشنگتن نیز از این که آمریکا در این مورد دست به پیش‌داوری نمی‌زند٬ تشکر کرده است.

روزنامه‌ی صباح دایلی ترکیه اعلام کرده هیاتی که از عربستان سعودی به منظور بررسی این موضوع وارد استانبول شده٬ پس از دیدار و گفتگو با مقامات امنییتی ترکیه٬ همراه با آنها وارد کنسولگری عربستان سعودی در استانبول شده و از ساختمان٬ بازدید به عمل آورده‌اند. اما مشخص نیست که در یک ساختمان و با مجوز بازرسی فیزیکی٬ چه چیز خاصی می‌تواند پس از ۱۳ روز توجه بازرسین و کارآگاهان را به خود جلب کند. به عبارتی دیگر هنوز هم شاهد وقت‌کشی و تعلل عربستان سعودی هستیم و ترکیه نیز ابزار خاصی برای روشن کردن ابعاد این ماجرای پچیده در اختیار ندارد.

همین روزنامه یعنی صباح دایلی که توسط گروهی از روزنامه‌نگاران نزدیک به حزب حاکم ترکیه منتشر می‌شود، ادعا کرده بود که صدا و تصویر شکنجه و کشته‌شدن خاشقچی از طریق ساعت اپل او به بیرون درز کرده و به دست مقامات امنیتی ترکیه و امریکا افتاده است. اما العربیه در گزارشی به این موضوع پرداخته و مدعی شده که نه تنها چنین چیزی از لحاظ فنی و تکنولوژیک ممکن نیست بلکه حتی در صورت نصب برنامه خاص بر روی ساعت مچی خاشقچی٬ نیاز به این وجود داشت که او از طریق وای‌فای کنسولگری اطلاعات خود را به بیرون منتقل کند. از دیگر سو اصرار برخی رسانه های داخل ترکیه مبنی بر انتقال صدا و تصویر قتل در داخل کنسولگری٬ ظن آن را تقویت می کند که ممکن است ترکیه در داخل کنسولگری٬ دوربین و میکروفون کار گذاشته باشد که البته بسیار اقدام خطرناکی است و بعید است ترکیه دست به چنین کاری بزند.

ملک سلمان پادشاه عربستان در تماس تلفنی با اردوغان٬ از او به خاطر تشکیل تیم مشترک تشکر کرده است و مولود چاوش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه اعلام کرده که آنکارا منتظر آن است که شاهد همکاری و هماهنگی‌های بیشتری از سوی مقامات سعودی باشد.

در حال حاضر٬ سرنوشت نامعلوم خاشقچی توجه همه‌ی رسانه‌های جهان را به سوی خود جلب کرده است و همه می‌خواهند بدانند عربستان در این مورد چه تصمیمی می گیرد. آیا ریاض سرانجام اعلام خواهد کرد که در مورد خاشقچی یک اقدام خودسرانه و یک گاف امنیتی صورت گرفته یا تلاش خواهد کرد از کنار مساله بگذرد. اما چنین به نظر می‌رسد که زوم کردن رسانه‌های جهان٬ مجال آن را به ریاض نمی‌دهد که به راحتی شانه از زیر بار مسئولیت سنگین این پرونده خالی کند.

رویای پرنس جوان٬ محمد بن سلمان
سابق بر این٬ قدرت موروثی پادشاهی در خاندان سعودی٬ از برادر به برادر منتقل می‌شد اما ملک سلمان این قاعده را زیر پا نهاد و مقام ولیعهدی را نه به یکی از برادران بلکه به پسر ارشد خود محمد سپرد. جوانی که با تدوین چشم‌انداز مفصلی به نام سند ۲۰۳۰ به دنبال آن است که عربستان را تا ۱۲ سال دیگر به یکی از قدرتمندتری و پیشرفته‌ترین  کشورهای جهان تبدیل کند. او در حوزه‌ی آزادی زنان و برخی اختیارات دستگاه‌های دینی و فقهی٬ دست به نواوری های جسورانه‌ای زد اما هنوز هم به خاطر جنگ یمن و کشته شدن هزاران زن و کودک و غیرنظامی یمنی٬ مورد انتقاد است. حالا و با افزوده شدن ماجرای خاشقچی به کارنامه‌ی محمد بن سلمان٬ تداوم حرکت او در مسیر اصلاحات حتی اگر دشوار نباشد٬ چندان باورپذیر نخواهد بود و اگر فکری به حال این مساله نشود٬ رویاهای پرنس محمد برای آینده‌ی کشورش به شکل جدی لطمه خواهند دید. تا به این‌جای کار هم انصراف چند شخصیت، خبرگزاری و شرکت مشهور از حضور در  نشست ماه آتی عربستان صدمه‌ی کمی به این بلندپروازی‌ها نزده است.

خاشقچی و رسانه‌های ایران
به نظر می‌رسد از بین کشورهای مختلف جهان اسلام٬ هیچ حکومتی به اندازه حکومت ایران٬ از وضعیت فعلی راضی نیست. بسیاری از رسانه‌های حاکمیتی و دولتی ایرانی در مورد قطعه‌قطعه شدن خاشقچی مطلب منتشر می کنند و تابلوی فعلی نشان می‌دهد که ایران از این مساله خشنود است که اعتبار عربستان زیر سوال برود و مورد انتقاد و هجمه‌ی سیاسی و تبلیغاتی جهانیان قرار بگیرد.

ترکیه٬ گله‌مند و گرفتار
ترکیه در ماجرای خاشقچی در موقعیت ممتاز و بلکه دشواری قرار گرفته است. هنوز خاطره‌ی ترور سفیر روسیه در آنکارا از اذهان جهانیان پاک نشده که حالا یک روزنامه‌نگار مشهور هم در موقعیت خطرناکی قرار می گیرد که توجه تمام جهان را به سوی استانبول جلب می کند. البته دولت ترکیه در ماجرای خاشقچی٬ دست کم تا این جای ماجرا مقصر نیست و چه‌بسا می‌تواند این تهدید را به فرصتی برای معامله یا انتقام از سعودی تبدیل کند.

بر اساس قوانین و عرف جاری بر مناسبات دیپلماتیک٬ هر گونه تعرض و حمله به سفارتخانه‌ها٬ کنسولگری ها و مراکز دیپلماتیک٬ جرم است و دولت میزبان باید نهایت امنیت را تامین کند اما وقتی که در ساختمان سفارت و کنسولگری مهمان تخلفی روی دهد٬ میزبان نمی‌تواند به راحتی پای پلیس و دستگاه قضای خود را به میان بکشد.

نهادهای امنیتی ترکیه در روزهای نخست٬ به شکل مختصر و قطره‌چکانی٬ اطلاعاتی از خاشقچی را در اختیار رسانه‌های جهان می‌گذاشتند اما حالا همان روند هم متوقف شده است. چرا؟ شاید به این دلیل که نمی‌توانند بنا به مصلحتی به نام حفظ رابطه با عربستان٬ همه چیز را علنی کنند. شاید هم توافقاتی در پشت‌پرده در حال شکل‌گیری باشد.

مواضع متفاوت آمریکا و اروپا
دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا قبلا اعلام کرده بود اگر در مساله ی خاشقچی٬ پای جنایت و قتل از سوی عربستان سعودی در میان باشد٬ واشنگتن بدون آن که به قراردادهای تسلیحاتی خود با ریاض لطمه‌ای بزند٬ سران سعودی را تنبیه خواهد کرد. اما آخرین موضع رئیس جمهور چتر به دست زیر باران واشنگتن٬ بیان یک حدس و پیش‌بینی بود. او گفت: ممکن است پای آدم‌های «خودسر» در میان باشد.

اما سه کشور اروپایی فرانسه٬ آلمان و انگلیس با امضای یک بیانیه‌ی مشترک خواهان آن شدند که عربستان سعودی در مورد سرنوشت خاشقچی٬ اطلاعاتی منتشر کند که هم «کامل» و هم «مبتنی بر جزئیات روشن » باشد. به عبارتی دیگر در این ماجرا٬ آمریکا و اروپا٬ مثل هم عمل نمی‌کنند و مواضع متفاوت دارند.

مقامات عربستان هم متقابلا  از نفت ۲۰۰ دلاری  سخن به‌میان آوردند  و تهدید کردند که هرگونه واکنشی را به‌شدت جواب خواهند داد.

در هر صورت ماجرای خاشقچی تا همین حالا هم هزینه‌های سنگینی بر دست حکومت پادشاهی آل سعود گذاشته است و حتی اگر روزی مشخص شود که خاشقچی زنده است٬ سکوت٬ تعلل و رفتار دور از تعهد ریاض در قبال این مساله٬ از اذهان جهانیان زوده نمی‌شود و سرنوشت مبهم جمال خاشقچی و سکوت نسبی دربار سعودی در قبال این موضوع مهم٬ نشان می‌دهد که ذهنیت و نوع رفتار عربستان سعودی٬ هنوز فاصله‌ی بسیاری با کشوری دارد که در رویای دست زدن به اصلاحات بزرگ و توسعه ی سیاسی باشد.

چه کسی می‌تواند عربستان را نجات دهد؟
موضوع خاشقچی با تلاش رسانه‌ها و همچنین بازتاب گسترده‌ای که در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد٬ دیگر موضوعی نیست که خاندان پادشاهی آل‌سعود٬ دل‌خوش و امیدوار به فراموش شدن تدریجی آن باشد. تجربه نشان داده که چنین رویدادهای تلخ و تراژیکی که بر عواطف و اذهان جهانیان اثر گذاشته٬ از یادها نمی‌رود و لازم است ریاض برای گذر از این بحران کاری کند.
اگر چه آمریکا و به ویژه شخص ترامپ٬ روابط خوبی با حکومت سعودی دارند اما نه آمریکا و ترامپ و نه اروپا و ترکیه و دیگران٬ نمی توانند عربستان را از این وضعیت برهانند بلکه این خود عربستان سعودی است که باید برای نجات از این وضعیت نامساعد کاری کند، ولو اقدامی پرهزینه و تابوشکنانه در حد عذرخواهی و برکنارکردن چند مسئول و مامور قربانی باشد.