اعتراف دیرهنگام عربستان و پیامد‌های احتمالی قتل خاشقچی

زیتون–نیلوفر سعیدی: بالاخره پس از کش و قوس بسیار٬ خبرگزاری رسمی عربستان خبر داد که حکومت پادشاهی این کشور٬دست کم بخشی از واقعیت‌ها را پذیرفت و اعلام کرد که قتل جمال خاشقچی روزنامه‌نگار منتقد در اثنای درگیری در کنسولگری روی داده است. البته مقامات ریاض به ذکر جزئیات نپرداخته‌اند اما مسئولین امنیتی اعلام کرده‌اند که تلاش شده خاشقچی به یک خودرو منتقل شود و در داخل خودرو جان خود را از دست داده است.

رسانه‌های ترکیه امروز در بخش‌های عربی و انگلیسی خود به تفصیل در این مورد صحبت کرده و اعلام کرده‌اند که ظاهرا مقامات کنسولگری دستور گرفته‌اند جمال را با یک خودرو ون سیاه به فرودگاه برده و او را به عربستان منتقل کنند.

هنوز مشخص نیست که آیا در آن مراحل٬ روزنامه‌نگار منتقد مورد اصابت یک ضربه قرار گرفته و به خاطر شدت خشونت‌ها جان خود را از دست داده یا احیانا از ترس و وحشت سکته کرده و یا این که ماده خاصی به بدن او تزریق شده است. اما بدون شک اگر یک زمینه توجیهی معقول برای اثبات مرگ خاشقچی به خاطر سکته وجود داشت٬ ریاض از آن استفاده می‌کرد و معلومات اولیه مختصری که منتشر شده٬ مجموعا نشان دهنده این است که ماموران امنیتی عربستانی٬ در اوج خشونت با خاشقچی رفتار کرده‌اند. با این حال لازم است در مورد چند و چون ارتکاب جنایت و وضعیت جسد٬ اطلاعات بیشتری منتشر شود.

محمد می‌ماند
حکومت سعودی تا این لحظه چند مقام و مامور اطلاعاتی و امنیتی را به خاطر رویداد خاشقچی برکنار کرده است اما جالب اینجاست بر اساس اطلاعاتی که از سوی خبرگزاری رسمی عربستان منتشر شده٬ ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی دستور داده که ولیعهد جوان یعنی فرزندش محمد٬ کمیته‌ای را برای بررسی این موضوع و تغییرات لازم در سرویس اطلاعاتی کشور٬ تشکیل دهد. بنابراین تا اینجای کار به خوبی می‌شد فهمید که خاندان سعودی اجازه نمی‌دهد این رویداد به آینده‌ی محمد بن سلمان آسیبی وارد کند و او همچنان پادشاه بلقوه‌ی کشورش خواهد بود.

تکلیف سند ۲۰۳۰چه می‌شود؟
یکی از مهمترین اقدامات محمد بن سلمان٬ تدوین سند ۲۰۳۰ به عنوان مهمترین سند بالادستی و چشم‌انداز عربستان برای تحولات آتی است. بر اساس این سند٬ قرار است در آینده و در سال ۲۰۳۰ عربستان سعودی تا حد زیادی تکیه بر درآمدهای نفتی را از میان برداشته و در حوزه‌های اقتصادی٬ فن‌اوری٬ سیاسی و اجتماعی٬ به یکی از کشورهای قدرتمند و مهم منطقه و جهان تبدیل شود.

حال سوال اینجاست: آیا در شرایط فعلی هم چنین چیزی شدنی است؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت: مرگ دهشتناک خاشقچی بازتاب گسترده‌ای در همه جهان پیدا کرد و بر افکار عمومی جهانیان تاثیر گذاشته است. اما جهانیان پیش از این رویداد نیز٬ تصاویری از مرگ ده‌ها هزار زن و کودک یمنی را دیده‌اند که قربانی جنگی شده‌اند که فرماندهی اتاق عملیات آن با محمد بن سلمان است و این تصاویر نه تنها موجب انزوای آل سعود نشده بلکه دیده ایم که در آمریکا٬ انگلیس٬ فرانسه٬ روسیه و بسیاری کشورهای دیگر٬ ولیعهد جوان را به عنوان یک سیاستمدار قدرتمند٬ پیشرو و تحول‌خواه٬ قبول کرده و با او ده‌ها قرارداد بزرگ امضا کرده‌اند. بنابراین انتظار برخورد تند با عربستان از سوی قدرت‌های جهان و نظام بین‌الملل٬ چندان واقع‌بینانه به نظر نمی‌رسد.

امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه و چند تن از مقامات سیاسی و اقتصادی اروپایی اعلام کرده‌آند که در نشست ۲۵ اکتبر در ریاض حضور پیدا نمی کنند و برخی سفرهای خود به عربستان را لغو می‌کنند اما با توجه به این که اصل عملگرایی و توجه به منافع اقتصادی بر روابط بین‌الملل سایه انداخته٬ بعید است ‌ که برای سند ۲۰۳۰ و آینده محمد بن سلمان٬ اتفاق جدی رخ دهد.

رویدادهای مشابه خاشقچی
شاید خاشقچی تنها روزنامه‌نگاری باشد که در ساختمان کنسولگری کشور خود در یک کشور خارجی به قتل رسیده است. اما بدون شک نخستین روزنامه‌نگار خاورمیانه ای نیست که به خاطر آرای دیدگاه های متفاوت خود کشته شده است. در دو دهه‌ی اخیر در ایران٬ عراق٬ ترکیه٬ سوریه٬ افغانستان٬ مصر و چندین کشور دیگر٬ ده‌ها روزنامه‌نگار٬نویسنده و فعال سیاسی کشته‌ شده‌اند اما قتل  آنها باعث اعمال فشار شدید جهانی بر کشورهایشان نشده است و عربستان نیز از این قاعده مستثنی نیست. بین تحمل صدای مخالفین با نهادینه شدن دموکراسی در کشورها ارتباط مستقیم وجود دارد و احتمالا در سال‌های آتی نیز می توان شاهد چنین رویدادهای تلخی بود.

موضع آمریکا
طی روزهای اخیر برخی از اعضای کنگره آمریکا خواهان آن شده‌اند که دولت ترامپ در برابر عربستان سعودی موضع سفت و سختی بگیرد. اما ترامپ زیر بار این درخواست ها نرفته و فقط به گفتن این جمله اکتفا کرده است که اگر مساله ثابت شود٬ عربستان بدون تنبیه نخواهد ماند. البته او قبلا هم گفته بود که حاضر نیست به خاطر این موضوع به قرارداد صدمیلیارد دلاری با عربستان٬ لطمه وارد کند و یک میلیون نفر شغل از دست برود. پس از اعلام رسمی قتل خاشقچی هم، ترامپ روایت عربستان را قابل قبول خوانده و گام اول برای برکنار تعدادی از مسئولات را مناسب دانسته هر چند گفته باید تحقیقات در این زمینه ادامه یابد.

اگرچه ممکن است ترامپ برای اقناع افکار عمومی در آستانه انتخابات کنگره٬ مواضع جدیدی بگیرد اما قطعا هم به منظور مهار ایران در منطقه و هم به منظور تقویت بنیه دفاعی اسرائیل و دستیابی به منابع نفتی٬ به عربستان نیاز دارد و اگر تنبیهی هم در کار باشد٬ گذرا و کوتاه مدت خواهد بود.