پیاده‌روی اربعین؛ جنگ قدرت در حوزه‌ی مذهب

زیتون- یلدا امیری: پیاده روی اربعین که سابقه‌ای تاریخی در میان شیعیان دارد، در سال‌های اخیر به عاملی سیاسی برای قدرت‌نمایی حکومت ایران تبدیل شده است. حکومت ایران اعتقادات مردم را وسیله‌ای برای نمایش قدرت خود تبدیل کرده و در این مسیر تلاش می‌کند با سازمان‌دهی مناسک دینی بدون توجه به عقاید مردم و نماد‌های واقعی، از آن استفاده کند.

به گفته برخی پژوهشگران، پیاده‌روی در روز اربعین به سمت شهر کربلا در جنوب بغداد، از زمان امامان شیعه  رایج بوده است و شیعیان در زمان زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.

با به قدرت رسیدن حزب بعث در عراق، با برگزاری مراسم راهپیمایی اربعین مخالفت شد و همین موضوع عاملی شد که این مراسم کم رونق شده و با محدودیت‌های بسیار برگزار شود. با حمله امریکا به عراق سقوط حزب بعث در سال ۲۰۰۳ میلادی مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد. از آن سال به بعد هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل از کشورهای مختلف شیعه‌نشین در این مراسم شرکت می‌کند. شیعیان عراقی از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت می‌کنند. اما شیعیان ایرانی معمولا مسیر نجف تا کربلا را برای پیاده‌روی انتخاب می‌کنند.

نکته مهم در این میان تلاش حکومت ایران برای بزرگ‌نمایی این حرکت مذهبی و تبدیل آن به یک لشکر کشی برای نشان دادن قدرت خود در بسیج شیعیان است.

سال‌ها از آغاز جنگ قدرت میان ایران و عربستان سعودی می‌گذرد؛ جنگی که در دوره ریاست محمود احمدی‌نژاد بر دولت آغاز شده و تا به امروز ادامه دارد.

اگرچه دولت اعتدال‌گرای حسن روحانی تلاش کرد روابط خود را با عربستان بهبود بخشد اما تغییر هیات حاکمه سنتی عربستان و به قدرت رسیدن خاندان تندرو بن سلمان عملا باعث ناکامی این تلاش‌ها شد.

البته اقدامات تندروها در نهادهای حکومتی ایران را نیز نباید در این میان نادیده گرفت. این جنگ ابعاد اقتصادی، سیاسی و دینی دارد. رژیم عربستان سعودی خود را خادم حرمین شریفه و رهبر جهان اسلام می‌داند و جمهوری اسلامی هم خود را تنها حکومت اسلامی موجود قلمداد می‌کند.

در مراسم حج که مهم‌ترین گردهمایی مسلمانان در طول تاریخ است، دولت ثروتمند عربستان سعودی تنها می‌تواند تعداد دو تا سه میلیون نفر را پذیرا باشد، کنترل چنین جمعیتی در شهر مکه که طی سال‌ها امکانات زیادی برای آن مهیا شده آن‌چنان دشوار است که در سال ۱۳۹۴ به فاجعه منا منجر شد.

در مقابل رسانه‌های جمهوری اسلامی مدعی هستند که هر ساله در راهپیمایی اربعین بیش از ۲۰ میلیون نفر شرکت می‌کنند، یعنی حدود ۱۰ برابر حج آنهم در شهر کوچک با امکانات اندک کربلا.

روزنامه کیهان در آذر ماه ۱۳۹۳ مدعی شد که در سال ۱۳۹۲ تعداد راهپیمایان اربعین بیش از ۲۰ میلیون نفر بوده است. این روزنامه در گزارشی نوشت: «سال گذشته نیز برخی رسانه‌های خبری غربی مجبور شدند اعتراف کنند که تعداد راهپیمایان اربعین بیش از ۲۰ میلیون نفر بوده است.»

در سال ۱۳۹۳ نیز رجاءنیوز، رسانه اصولگرایان، و فارس، رسانه سپاه پاسداران، مدعی شدند که ۲۰ میلیون نفر در راهپیمایی اربعین امام حسین در عراق شرکت کرده‌اند.

در سال ۱۳۹۴ آمارهای ادعایی از این تعداد نیز فراتر رفت. خبرگزاری دولتی ایرنا به نقل از ابراهیم رئیسی نوشت: برگزاری مراسم میلیونی اربعین با توجه به بهترین امنیت و ارائه امکانات و پذیرایی مردمی، کار بزرگ و قابل تقدیری است که دولت و ملت عراق در انجام آن موفق بوده‌اند. برقراری امنیت برای بزرگترین همایش بشری آن هم در چند روز برای بیش از ۲۰ میلیون جمعیت کار بسیار بزرگی است و حاصل زحمت و تلاش شبانه‌روزی ملت و دولت عراق است.

بر اساس گزارش همین خبرگزاری تعداد زائران اربعین در سال ۱۳۹۴ به ۲۷ میلیون نفر رسیده بود.

آمار دقیقی از تعداد شرکت کنندگان ایرانی در راهپیمایی اربعین وجود ندارد. بر اساس گزارش باشگاه خبرنگاران جوان در سال ۱۳۹۲، چهارصدو هشتاد هزار نفر از ایران برای عزاداری اربعین به کربلا سفر کرده‌اند. این تعداد در سال ۱۳۹۳ یک میلیون و پانصد هزار و در سال ۱۳۹۴ یک میلیون و ششصد هزار نفر بوده است.

حتی اگر آمار ادعایی توسط رسانه‌های ایران را بپذیریم با توجه به آنکه ایران دارای بیشترین تعداد شیعیان در جهان بوده، قطعا تعداد شرکت‌کنندگان در این مراسم از دیگر کشورها بسیار کمتر است و مطرح‌کردن رقم‌های بیست میلیونی تنها می‌تواند در راستای قدرت‌نمایی و استفاده سیاسی از عقاید مردم باشد.

نمایش این قدرت‌نمایی همه‌ساله در سخنان امامان جمعه شهرهای مختلف در آستانه اربعین قابل مشاهده است، چنانکه احمد علم‌الهدی صبح امروز در مراسم اربعین در حرم رضوی گفت: شیعه باید به‌عنوان تابلوی اسلام ناب وجود داشته باشد و در طول زمان گسترش یابد.

سرهنگ علی مختاری‌معین، مسئول سیاسی حوزه نمایندگی ولی فقیه در سپاه، نیز در گفتگو با خیرگزاری بسیج گفت: محوری‌ترین شعار تجمع مسلمانان جهان در روز اربعین در کربلا شعار «هیهات من الذله» است که بازخورد جهانی دارد و مبین این است که با وحدت و یکدلی در مقابل قدرت‌های استکباری در رأس آمریکا و اسرائیل و آل سعود با حدّت و شدت می‌ایستیم.

معلوم نیست این قدرت‌نمایی دینی که همه‌ساله هزینه‌های مالی زیادی برای دولت ایران دارد، در منطقه پرآشوب و متلاطم حوزه خلیج فارس تا جه اندازه به اهداف خود رسیده  است اما قدر مسلم  مردم می‌توانند بدون این نمایش و تبلیغات گسترده بر اساس توانایی شخصی به سفرهای زیارتی بروند.