شهروندان دوتابعیتی؛ ابزارهای فشار دیپلماتیک

زیتون- یلدا امیری: اعلام خبر سفر وزیر امور خارجه انگلیس به ایران در اوج بحران اقتصادی و تحریم‌های آمریکا، برای مردم مستاصل ایران سفری پر از بیم و امید بود. اما سخنان جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا از وحشت و تهدید حکایت می‌کند. جرمی هانت هشدار داده که غرب آسیا مثل باروت است، جایی که رخدادهای کوچک ممکن است منجر به یک فاجعه در مقیاس جنگ جهانی اول تبدیل شود. او در عین حال مقامات ایرانی را تهدید کرده که اگر ایران بخواهد از شهروندان دو تابعیتی به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده کند «تبعاتی برای ایران وجود خواهد داشت. ما اجازه نمی دهیم که قسر در بروند. آنها باید بفهمند که این وضعیت پایدار نیست.»

نشانه‌های زیادی وجود دارند که نشان می‌دهد تندروهای ایرانی از همان ابتدای دولت روحانی مخالف قرارداد برجام بودند و به هر وسیله تلاش می‌کردند که این قرارداد به سرانجام مطلوبی نرسد. موضوع برخورد با دو تابعیتی‌ها تنها نشانه کوچکی از اقدامات این افراد در جهت ضربه زدن به منافع ملی و برجام است.

پیش از سفر هانت به تهران، اعلام شده بود که مساله برجام، جنگ یمن و سرنوشت زندانیان دوتابعیتی ایرانی-بریتانیایی موضوعات گفتگوی او با مقامات ایرانی خواهد بود.

او در آستانه نخستین سفر خود به ایران هشدار داد که حکومت نباید از شهروندان دو تابعیتی بی گناه بریتانیایی به عنوان زندانی سیاسی استفاده کند. وزیر خارجه بریتانیا مشخصا از نازنین زاغری نام برده و خواسته که ایران افرادی مانند نازنین زاغری رتکلیف، کارمند خیریه را که بر مبنای «اتهامات ساختگی جاسوسی »زندانی است، آزاد کند.

هانت گفت که «پیش از هر چیز، ما باید شاهد بازگشت این بریتانیایی های ایرانی‌تبار دو تابعیتی زندانی در ایران نزد خانواده‌هایشان در بریتانیا باشیم. من ماجراهای دردناک بسیاری از خانواده هایی شنیده ام که مجبور بوده اند جدایی هولناکی را متحمل شوند. از این رو در ایران پیامی روشن برای رهبران آن کشور دارم: زندانی کردن مردم بی‌گناه نمی تواند و نباید به عنوان ابزار فشار دیپلماتیک مورد استفاده قرار بگیرد.»

چندی پیش نیز دیده‌بان حقوق بشر با ارائه گزارشی، از این موضوع به شدت انتقاد کرد و نوشت: دستگاه امنیتی ایران با شدت بیشتری شهروندان ایرانی دوتابعیتی و اتباع خارجی را که تصور می کند با نهادهای آکادمیک، اقتصادی، و فرهنگی غربی ارتباط دارند هدف قرار داده است.

دیده‌بان حقوق بشر پرونده‌ ۱۴ فرد دوتابعیتی یا تبعه‌ خارجی دستگیرشده توسط سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از سال ۲۰۱۴ را مورد بررسی قرار داده است. بر اساس این گزارش بسیاری از این افراد بدون ارائه‌ هیچ سندی بازداشت و به همکاری با یک «دولت متخاصم» متهم شده اند. ظاهرا اطلاعات سپاه و مقاماتی در قوه قضائیه تصور می‌کنند که این افراد قابلیت این را دارند که خارج از کنترل نهادهای امنیتی ایران رابطه بین ایران و نهادهای غربی را تسهیل کنند.

سارا لی ویتسون، مدیر بخش خاورمیانه‌ دیده‌بان حقوق بشر گفت: «در زمانی که ایران به دنبال گشودن درهایش به روی مبادله‌ فرهنگی و تجارت بین‌المللی بود، ظاهراً مقامات امنیتی در حال زندانی کردن بعضی از مناسب‌ترین افراد برای بازسازی رابطه با جامعه‌ بین‌المللی بوده اند. این کارزار هدف دار علیه اتباع خارجی و دوتابعیتی پیامی تهدیدآمیز به ایرانیان ساکن خارج کشور و خارجی های علاقه مند به فعالیت در ایران می فرستد مبنی بر این که اگر به این کشور سفر کنند دانش و تخصص آنها یک امتیاز منفی است.»

ویتسون افزود «داشتن شهروندانی با روابط عمیق با دیگر فرهنگ ها و کشورها یک سرمایه و نه یک جرم کیفری است. اما دستگاه امنیتی ایران ظاهراً این تصمیم نفرت‌انگیز را گرفته اند که از این افراد به عنوان مهره‌هایی برای حل اختلافات دیپلماتیک استفاده کنند.»

۱۴ دوتابعیتی دستگیر شده که در گزارش دیده بان حقوق بشر از آنها نامبرده می شود، عبارتند از: ۱- جیسون رضاییان، ۴۲ ساله، خبرنگار واشنگتن پست در تهران. دستگیرشده در ۲۲ ژوییه‌ ۲۰۱۴. ۲- سیامک نمازی، ۴۶ ساله، مدیر برنامه‌ریزی راهبردی شرکت نفتی کرسنت واقع در دوبی. دستگیرشده در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۵. ۳- نزار زکا، کارشناس لبنانی فناوری اطلاعات. دستگیرشده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۵. ۴- متیو ترویتیک، ۳۲ ساله، محقق. دستگیرشده در دسامبر ۲۰۱۵. ۵- باقر نمازی، ۸۱ ساله، کارمند بازنشسته‌ یونیسف. دستگیرشده در ۲۲ فوریه‌ی ۲۰۱۶. ۶- نازنین زاغری-راتکلیف، ۴۰ ساله، مدیری در بنیاد تامسون رویترز. دستگیرشده در ۳ آوریل ۲۰۱۶. ۷- هما هودفر، ۶۸ ساله، استاد انسان‌شناسی در دانشگاه کنکوردیا. دستگیرشده در ابتدای ژوئن ۲۰۱۶. ۸-۹- کارن وفاداری و آفرین نیساری، مدیر گالری هنری. دستگیرشده در ۲۰ ژوییه‌ ۲۰۱۶. ۱۰- شیوئه وانگ، دانشجوی دکترای دانشگاه پرینستون. دستگیرشده در ۸ اوت ۲۰۱۶. ۱۱- عبدالرسول دری اصفهانی، حسابدار. عضو ایرانی-کانادایی تیم مذاکره‌ هسته‌ای ایران دستگیرشده در اوت ۲۰۱۶. ۱۲- کاووس سیدامامی، ۶۵ ساله، استاد دانشگاه امام صادق. دستگیرشده در ۲۴ یا ۲۵ ژانویه‌ ۲۰۱۸. ۱۳- مراد طاهباز، تاجر. دستگیر شده در ۲۴ یا ۲۵ ژانویه‌ ۲۰۱۸. ۱۴- عباس عدالت، استاد امپریال کالج لندن که علیه تحریم‌های اقتصادی علیه ایران فعالیت می‌کرد، دستگیرشده در ۱۵ آوریل ۲۰۱۸.

از میان افراد نامبرده در این لیست، جیسون رضائیان آزاد شد و حسین نجات، جانشین رییس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران اعلام کرد که نیروهای اطلاعاتی سپاه با بازداشت جیسون رضائیان، دولت آمریکا را مجبور کرده‌اند به ایران یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بپردازد.

او در جریان یک سخنرانی در بوشهر مدعی شد که جیسون رضائیان، خبرنگار واشنگتن پست در ایران و شهروند آمریکایی ایرانی تبار، یک «شبکه جاسوسی» تشکیل داده بود که توسط سپاه پاسداران شناسایی و دستگیر شد.

هما هودفر نیز پس از ۱۱۲ روز آزاد شد او در اولین مصاحبه تفصیلی خود با رسانه‌ها بعد از آزادی از زندان در ایران، در گفتگو با خبرنگار شبکه تلویزیونی سی‌بی‌اس نیوز کانادا گفت که بازجویانش او را تهدید کرده بودند که جنازه‌اش را به کانادا خواهند فرستاد.

کارن وفاداری و همسرش آفرین نیساری نیز با وثیقه ۱۰۰ میلیارد تومانی آزاد شدند.

عبدالرسول دری اصفهانی در آخرین دادگاه به ۵ سال زندان محکوم شد و در حال حاضر به قید وثیقه آزاد است.

کاووس سید امامی در زندان کشته شد اما مسئولان زندان ادعا کردند که او خودکشی کرده است، هر چند خانواده او با توجه به وضعیت روحی او ادعای خودکشی را به شدت تکذیب رد می کنند.

دیده‌بان حقوق بشر در ماه‌های مه و ژوئن ۲۰۱۸ با چندین فرد مطلع از پرونده این ۱۴ نفر مصاحبه کرده، همچنین ویدیوهای به زبان فارسی تلویزیون دولتی ایران درباره‌ این پرونده‌ها، بیانیه‌های مقامات ایرانی و اسناد ثبت‌شده در پرونده های ایران را بررسی کرده و نهایتا اعلام کرده است که بر اساس این شواهد، واضح است که مقامات ایران حق دادرسی عادلانه‌ بازداشت‌شدگان را نقض کرده‌اند و دستگیری‌هایی با انگیزه‌ سیاسی انجام داده اند. همچنین اعلام کرده است که به احتمال زیاد تعداد این بازداشت‌ها بسیار بیشتر است. در ۹ نوامبر ۲۰۱۷ رویترز گزارش داد که از سال ۲۰۱۵ مقامات حداقل ۳۰ فرد دوتابعیتی را در ایران بازداشت کرده اند.

بررسی سابقه کار و تحصیلی این بازداشت‌شدگان از دانشگاهیان گرفته تا صاحبان گالری هنری تایید می‌کند که این بازداشت ها احتمالا بلاموضوع بوده و رسانه‌ها و نهادهای اطلاعاتی حکومتی از جمله صدا و سیمای جمهوری اسلامی و بخش اطلاعات سپاه پاسداران تلاش می کنند از یک سو با تغییر افکار عمومی و پخش اعترافات اجباری از متهمان، در داخل ایران بازداشت‌ها را موجه جلوه دهند و از سوی از افراد دو تابعیتی برای مبادله زندانیان و گرفتن امتیاز از کشور متقابل استفاده کنند.