زیتون ـ یلدا امیری: هنگامی که «آرتور داگلاس اسمیت» تاریخدان و رمان نویس آمریکایی برای آشنایی با طبیعت و فرهنگ مقدونیه به این کشور سفر کرد، از بالکان به عنوان «سرزمین سایه‌های راز» یاد کرد. سرزمینی خشن و سخت که گویی با ظرافت و محبت رابطه‌ای ندارد. اگرچه صد سال از سفر اسمیت به این منطقه می‌گذرد اما اخباری که این روزها از پناهجویان منتظر در پشت مرزهای صربستان و کرواسی منتشر می‌شود،  همچنان حاکی از خشونت این سرزمین سرد واقع در جنوب شرقی اروپا با میهمانانش است.

یک پناهجوی ایرانی صبح شنبه در اردوگاهی در خاک صربستان از سرما یخ زد و جان خود را از دست داد. مردی ۳۶ ساله که به گفته همقطارانش از افسردگی در رنج بود و بدن نیمه جان او در جنگل‌های اطراف اردوگاه «آداشفسی» پیدا و به داخل اردوگاه منتقل شد. به گفته شاهدان عینی مسوولان اردوگاه برای نجات جان او که تلاش لازم را انجام ندادند.

در همین حال روزنامه نووستی صربستان ضمن تایید خبر مرگ او ادعا کرد که این پناهجو اعتیاد به الکل داشته و شب را در سرما در حالت مستی گذرانده است.

پیکر نیمه جان او با جراحات شدیدی روی سر و صورتش به داخل اردوگاه انتقال داده شد اما او پیش از رسیدن نیروهای امداد جان داد و پیکرش برای تشخیص علت مرگ به پزشکی قانونی منتقل شده است.

در اردوگاه‌های پناهجویان صربستان چه می‌گذرد؟

پناهجویان ایرانی وضعیت گرمایش و بهداشت اردوگاه آداشفسی در نزدیکی شهر شید واقع در مرز صربستان و کرواسی را سخت و طاقت‌فرسا توصیف می‌کنند. به گفته آنها، در سرمای زمستان بالکان مسئولان اردوگاه از روشن کردن بخاری‌ها در سرمای منهای ۱۱ درجه هم امتناع می‌کنند. این در حالی است که در برخی از وب سایت‌های مشاوره پناهندگی، این اردوگاه به عنوان کمپی با امکانات مناسب معرفی می شود.

بر اساس گزارش‌ها حدود ۱۱۰۰ ایرانی در سال جاری میلادی از صربستان تقاضای پناهندگی کرده‌اند. دولت صربستان اواسط مهرماه اعلام کرد که معافیت ویزا برای شهروندان ایران را لغو کرده و «نبوشا استفانویچ» وزیر کشور صربستان دلیل این تصمیم را سوء استفاده تعدادی از ایرانیان از شرایط معافیت ویزا عنوان کرد.

بر اساس گزارش‌ها حدود ۱۱۰۰ ایرانی در سال جاری میلادی از صربستان تقاضای پناهندگی کرده‌اند، به همین دلیل دولت صربستان اواسط مهرماه معافیت ویزا برای شهروندان ایران را لغو کرد

با این وجود در منطقه بالکان وضعیت بسیاری از مهاجران حتی از این نیز بدتر است. آنها در چادرها و بدون دسترسی به امکانات بهداشتی و گرمایش روز و شب می‌گذرانند و آب و غذای آنان نیز توسط سازمان‌های غیر دولتی و کمک‌های بشردوستانه تامین می‌شود.

اما داستان پناهجویانی که این روزها به امید یافتن شرایط بهتر راهی کشور های مختلف جهان خصوصا اروپا می شوند، داستانی از پر از ناکامی و امیدهای اندک است. این پناهجویان حتی پس از دریافت امکان سکونت در کشورهای مختلف با وجود داشتن تحصیلات ناچار به انجام شغل های درجه سه با درآمد های بسیار پایین هستند. اما دلیلی که باعث می شود این افراد خانه و زندگی خود را رها کرده و سر به غربت بسپارند، متفاوت است در میان مهاجران سوری جنگ و ویرانی زیر ساخت های کشور، افغانها به دلیل ناامنی و کمبود شغل و ایرانیان به دلیل ترس از آینده نامعلوم و نداشتن شغل یا حتی امنیت شغلی.

ایرانیان به کجا می‎روند؟

به گفته گوردون پانوویک رییس یک مرکز مهاجرتی در بلگراد ۱۲ هزار ایرانی‌ در یک سال و نیم گذشته سعی کردند به بریتانیا سفر کنند. به گفته پانوویک ایرانی‌ها عمدتا از طبقه متوسط هستند که اغلب می‌خواهند به آلمان، فرانسه و انگلیس مهاجرت کنند. تعداد افرادی که متقاضی مهاجرت به بریتانیا هستند بیشتر است چرا که بریتانیا در سال‌های گذشته به تعداد قابل توجهی از ایرانی‌ها پناهندگی داده است. آمار‌های بریتانیا نشان می‌دهد ایرانی‌ها در صدر پناهجویان بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ این کشورند.

گزارش‌ها نشان می دهد سطح مهاجرت از ایران، از نخبگان به طبقه متوسط رسیده است؛ افرادی که تمام زندگی خود را فروخته‌اند تا از ایران خارج شوند. تا چندسال گذشته نخبگان در صدر متقاضیان مهاجرت بودند اما به دنبال اتفاقات اخیر اقتصادی و ناپایداری وضع اقتصادی ایران طبقه جدیدی خواهان مهاجرت شدند که تا قبل از آن کمتر اقدام به مهاجرت می کردند.

روز پنجم آذرماه بی بی سی گزارش داد که در سه هفته گذشته، بیش از صد مهاجر و پناهجو که می‌گویند ایرانی هستند تلاش کرده‌اند با قایق‌های کوچک مسیری خطرناک را برای رسیدن به بریتانیا پشت سر بگذارند. بر اساس این گزارش از ۱۲ آبان تا ۵ آذر ۱۰۱ پناهجو که کودک هم در میان آنها بود تلاش کرده‌اند مسیری ۳۴ کیلومتری را در عرض کانال مانش طی کنند تا از فرانسه به بریتانیا برسند و همه این افراد بدون استثنا به مقامات گفته‌اند که ایرانی هستند.

سفرهای پرخطر با قایق‌های کوچک در طی سال‎های اخیر راهی معمول برای رسیدن مهاجران به کشورهای مقصدشان شده است.

۱۵ آبان امسال کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل اعلام کرد که بیش از ۲هزار مهاجر در سال جاری میلادی هنگام عبور از دریای مدیترانه برای رساندن خود به اروپا، غرق شدند.

«شارلی یاکسلی» سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل گفت که پس از کشف ۱۷ جسد در آب های نزدیک سواحل اسپانیا در هفته جاری، شمار جان باختگان سال جاری میلادی در مدیترانه از مرز ۲ هزار نفر گذشت. مدیترانه طی چندین سال مرگبارترین مسیر دریایی جهان برای آوارگان و مهاجران بوده است.

۱۵ آبان امسال کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل اعلام کرد که بیش از ۲هزار مهاجر در سال جاری میلادی هنگام عبور از دریای مدیترانه برای رساندن خود به اروپا، غرق شدند

شرایط برای مهاجران در بقیه نقاط دنیا هم بهتر نیست. چندی پیش سازمان «پزشکان بدون مرز» در مورد پناهجویانی که در استرالیا در اردوگاه های نائورو و پاپوآ گینه‌نو هستند هشدار داد و اعلام کرد که سلامت روانی بسیاری از کسانی که در نائورو هستند فوق‌العاده بد و غیرانسانی است. در گزارش سازمان پزشکان بدون مرز گفته شده ۶۰ درصد از کسانی که پزشکان به وضع آن‌ها در نائورو رسیدگی کرده‌اند به خودکشی فکر می‌کنند و ۳۰ درصد از آن‌ها تلاش کرده‌اند دست به خودکشی بزنند. پزشکان بدون مرز می‌گوید در میان کسانی که تلاش به خودکشی کرده‌اند کودکانی تا سن ۹ سال هم دیده می‌شود.

محل اسکان متقاضیان پناهندگی به استرالیا در  اردوگاه‌های نائورو و پاپوآ گینه‌نو

با این حال به نظر نمی‌رسد هیچ‌یک از این هشدارها تاثیر چندانی بر سیاست‌های دولت استرالیا گذاشته باشد. اسکات موریسون، نخست‌وزیر استرالیا، اواخر تابستان تاکید کرده بود «دست به هیچ اقدامی که سیاست‌های حفاظت از مرزهای استرالیا را با خطر روبه‌رو کند»، نمی‌زند. این اظهارات به‌ این معنی است که دولت استرالیا حاضر به تغییر سیاست‌هایش در مورد نپذیرفتن هیچ یک از پناهجویان قایق‌سوار در خاک خود نیست و همچنان آن‌ها را در خارج از مرزهایش نگه می‌دارد. بنابر آمارهای «شورای پناهجویان استرالیا» از تابستان گذشته، شمار کل پناهجویان در هر دو منطقه نائورو و پاپوآ ۱۶۵۵ نفر برآورد شده بود. گفته می‌شود در مجموع ۳۱۲۷ نفر در جریان توافقات استرالیا، نائورو و پاپوآ، به این دو کشور فرستاده شده بودند که بسیاری از آن‌ها ایرانی بودند؛ از این میان دست‌کم ۸۵۵ نفر داوطلبانه جزایر را ترک کرده‌اند که بیشترین شمار آن‌ها به زادگاه خود بازگشته‌اند.

سوال اینجاست که ایران، کشوری با منابع عظیم نفت و گاز که درگیر جنگ نیست و از امنیت عمومی نسبی برخوردار است، چرا نمی‌تواند سیاست‌های خود را به گونه‌ای ساماندهی کند، که شهروندان ایرانی بتوانند آینده روشنی برای زندگی در کشور خود بیینند و به خیل پناه‌جویان جنگ‌زده اضافه نشوند.

شرایط در آن سوی آب ها و مرز ها نیز چندان مناسب نیست. دولت آلمان که یکی از پناهجوپذیرترین کشورها در سال های اخیر بوده برای رهایی از معضلات به پناهجویانی که بختی برای دریافت پناهندگی ندارند پیشنهاد کرده که اگر خودخواسته و به سرعت به کشورشان بازگردند، مبلغی پرداخت خواهد کرد. و ظاهرا از آغاز اجرایی شدن طرح دولت آلمان به نام «کمک آغازین مثبت» حدود ۱۲ هزار پناهجو در آلمان با دریافت مبلغی خاک این کشور را ترک کرده‌اند. ۱۵۰۰ نفر از این تعداد قبل از پایان بررسی پرونده پناهندگی‌شان از آلمان خارج شده‌اند.

معضل یافتن مکانی امن که حداقل‌های زندگی در آن تامین شود این روزها به مساله بسیاری از ایرانیان تبدیل شده است. در آن سو نیز کشور ها با مشکلات اقتصادی و فرهنگی حاصل از حضور پناهجویان دست و پنجه نرم می کنند. اما سوال اینجاست که چرا ایران، کشوری با منابع عظیم نفت و گاز نمی تواند سیاست های داخلی و خارجی خود را به گونه ای ساماندهی کند، که شهروندان ایرانی بتوانند آینده روشنی برای زندگی در کشور خود بیینند و به خیل پناهجویان جنگ زده از سوریه و افغانستان اضافه نشوند. عدم امنیت و نابسامانی اقتصادی ایران دلیلی فراتر از تحریم های آمریکا دارد.