آیا آیت‌الله خامنه ای نگران دو دستگی در نظام است؟

 دو روز پس از هشدارهای آیت‌الله خامنه‌ای درباره تشدید «دو دستگی» میان سران نظام در عصر تحریم ها، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه بر وجود اختلاف در نظام دست‌کم در مورد مذاکره با آمریکا صحه گذاشت.

وزیر امور خارجه در مراسم چهارمین کنگره حزب «ندای ایرانیان» با اشاره به مخالفت جریان «دلواپس» با دیپلماسی دولت اعتدال گفت:«بپذیریم منافع ملی جناحی نیست و همه ما در یک کشتی نشسته ایم. آنهایی که با ما بد هستند، اصلا توجهی به این ندارند که چه کسی رئیس جمهوری است و چه کسی وزیر و چه کسی نماینده است. امروز موجودیتی به نام ایران و کشوری با عرض و طول توانمندی منابع و موقعیت جغرافیایی و توان انسانی ایران هدف است.»

بخشی از سخنان چهارشنبه هفته گذشته آقای خامنه‌ای در جمع خانواده های شهدا به طرح تئوری تکراری ارتباط معترضان معیشتی با «نقشه های» دولت آمریکا گذشت. با این حال قسمتی از این صحبت ها درباره نگرانی از تشدید اختلاف های درون قدرت در سال آینده و همزمان با عمیق تر شدن تأثیر تحریم ها، موضعی تقریباً جدید بود.

رهبر جمهوری اسلامی در این مورد گفت:«هدف و نقشه‌ آمریکا با این کارهای اخیر که قلم درشتش تحریم همه‌جانبه‌ی اقتصادی است…این است که بتوانند به کمک تحریم و به کمک کارهای ضدّ امنیتّی و مانند اینها در جمهوری اسلامی، دو دستگی و اختلاف و جنگ داخلی و مشکلات ایجاد کنند.»

او بر همین اساس توصیه هایی هم برای کنترل نزاع های درون قدرت در هنگامه تشدید تأثیر تحریم ها در سال آینده داشت:«توصیه‌ی من به همه‌ مجموعه‌های گوناگون کشور، به همه‌ی اصناف کشور، به همه‌ی جریانهای سیاسی کشور این است که مراقب باشند به دشمن پهلو ندهند، مراقب باشند میدان را برای دشمن آماده نکنند؛ بیدار باشند. اگر ما غافل بشویم، ما به خواب برویم، همان دشمن ضعیف زهر خودش را خواهد ریخت؛ باید همه بیدار باشیم.»

نگاهی به کارنامه جمهوری اسلامی در برخورد با دور قبلی تحریم ها همزمان با دولت محمود احمدی نژاد نشان می دهد نگرانی او بابت انشقاق در لایه های مختلف قدرت، اضطرابی کاملاً به جاست.

جدال علی لاریجانی و طیف حامی او در مجلس با دولت احمدی نژاد بر سر شیوه اداره کشور همزمان با تحریم ها و در مقابل، اتهام زنی های «معجزه هزاره سوم» به دو برادر رئیس قوای مقننه و قضاییه با موضوع فساد اقتصادی تنها بخشی از این درگیری‌های تاریخی است.

محمود احمدی نژاد در جنگی دیگر، با پشت پا زدن به حمایت های سپاه پاسداران از خود به ویژه پس از اعتراضات سال ۸۸، از لقب «برادران قاچاقچی» برای سرداراناین نهاد سیاسی_امنیتی و نظامی استفاده کرد.

نزاع بر سر شیوه پایان دادن به مناقشه هسته‌ای و تحریم ها هم، چنان که بعدها و در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی مشخص شد، در جدال میان احمدی نژاد و شخص آقای خامنه‌ای بر سر موضوع مذاکره پیش رفت.

امروز و در شرایطی که تنها چهار ماه از آغاز دور نخست تحریم ها گذشته، آیت الله خامنه‌ای با درس گرفتن از شکاف‌های عمیق پیش آمده در دور قبلی تحریم ها، شخصاً با دخالت علنی در بسیاری امور، تلاش می‌کند از تشدید این درگیری‌‌ها در نظام جلوگیری کند.

رهبر جمهوری اسلامی در آخرین اقدام خود برای نخستین بار با دخالت در روند تصویب لایحه بودجه سال آینده به روحانی دستور داد تغییراتی را در آن اعمال کند؛ دخالتی که گفته می‌شود با هدف بالا بردن سهم «صندوق توسعه ملی» در درآمد فروش نفت برای سال ۱۳۹۸ انجام شده است.

در همین اوضاع مدیریت اختلاف‌ها از سوی رهبر جمهوری اسلامی و در شرایطی که هنوز لایحه بودجه سال آینده مجلس نرفته، درگیری ها بر سر اعداد و ارقام آن آغاز شده است. انتقادهای «حسام الدین آشنا» از فشار نهادهای پرقدرت برای گرفتن سهم بیشتر از بودجه سال آینده را می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد.‌

دستور علنی آیت الله خامنه‌ای برای بازنگری در «قانون منع به کارگیری بازنشستگان»، دستور او برای «تقویت ارزش پول ملی» به رئیس بانک مرکزی، اجازه او به رئیس قوه قضائیه برای برخورد بدون تشریفات قانونی با دلالان ارز، تنها بخشی از نمونه های تلاش رهبر جمهوری اسلامی برای به دست گرفتن اوضاع در میانه بحران اقتصادی کشور است.

چرا تابستان۹۸ ، «تابستان داغ» جمهوری اسلامی خواهد بود؟

با این حال حفظ این وحدت در لایه های مختلف قدرت، در سال آینده با چالش های جدی رو به رو خواهد شد؛ پایان بازه زمانی شش ماهه معافیت هشت کشور از تحریم نفتی ایران، درآمد جمهوری اسلامی را با سقوط آزاد جدی مواجه خواهد کرد.

مشخص نشدن کشور میزبان سازوکار «اس پی وی» در اتحادیه اروپا، برای تبادل کالاهای اساسی به ایران در برابر پول صادرات جمهوری اسلامی به این کشورها، به ویژه با توجه به پایان مأموریت «فدریکا موگرینی» نماینده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به گفته کارشناسان، نگرانی ها را بابت ناتوانی جمهوری اسلامی از برآورده کردن نیازهای حداقلی مردم تقویت کرده است.

از این ها گذشته، هر چه نزدیک تر شدن به انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ و انتخابات مجلس یازدهم در عرصه داخلی نیز از دیگر گره‌های اصلی جمهوری اسلامی برای درگیر نشدن در منازعات درونی همزمان با تحریم‌های آمریکا است.

نزاع های انتخاباتی در جمهوری اسلامی که در مقاطعی به بحرانی شدن اوضاع هم کمک کرده، از مواردی هستند که آیت الله خامنه‌ای نه می خواهد و نه می‌تواند آن‌ها را از میان بردارد.

به ویژه در شرایط بحران اقتصادی که بسیاری آن را علت کاهش شدید مشروعیت نظام می‌دانند، انتخابات تنها گزینه نظام برای نمایش رابطه دوستانه با مردم است. با این رویکرد است که رهبر جمهوری اسلامی  تاخت و تاز گاه و بی گاه اصول‌گرایان به دولت روحانی را به دیده فرصت نگاه می کند.

آخرین و بزرگ ترین مانع بر سر اتحاد لایه های مختلف نظام در بازه زمانی فشار تحریم‌ها برای سال آینده، خود آیت الله خامنه‌ای است که در طول دوران رهبری خود از دولت به عنوان ابزار فرافکنی بحران‌های نظام از جمله مشکلات اقتصادی مردم استفاده کرده است.

او در طی یک سال گذشته بارها روحانی را به عنوان مسئول اول و آخر بحران اقتصادی کشور معرفی کرده است؛ یکی از مهم ترین تقصیرات دولت اعتدال هم معمولاً این بوده که به توصیه های رهبر عمل نکرده است.

همه این عوامل در شرایطی که یا آمریکا بیشتر دور زنندگان تحریم های قبلی را مورد شناسایی و تحریم قرار داده یا خود جمهوری اسلامی برخی از بزرگ ترین آنها مثل «بابک زنجانی» را قربانی دعواهای جناحی خود کرده بعید نیست تابستان سال آینده بر خلاف خواست آیت الله خامنه‌ای به «تابستان داغ» نظام تبدیل کند.