زیتون ـ نیلوفر سعیدی: اعلام تصمیم ناگهانی رئیس جمهور آمریکا در مورد خروج نظامیان این کشور از سوریه٬ موجب شگفتی تحلیل‌گران شد. دونالد ترامپ همچنین گفت که قصد دارد در چند ماه آینده نیمی از سربازان آمریکایی را از افغانستان هم خارج کند.
اگر چه ترامپ در دوران دوساله ریاست‌جمهوری خود نشان داده که اغلب تصمیمات او غیرقابل پیش‌بینی است٬ اما موضوع مهمی همچون خروج از سوریه٬ از برخی جهات٬ حتی حساس‌تر از مسائلی همچون جدال گمرکی با چین٬ کانادا و اروپا یا دیوارکشی در مرز مکزیک و اعمال سیاست‌های مهاجرتی سختگیرانه است.
اعلام تصمیم ترامپ و آغاز روند خروج نظامیان آمریکایی از سوریه و کاهش نیروها در افغانستان٬ استعفای جیمز متیس وزیر دفاع آمریکا را به دنبال داشت. به دنبال وی برت مک‌گورک، فرستاده ویژه رئیس جمهور آمریکا در ائتلاف نبرد با داعش هم از مقام خود استعفا کرد.
در درون کنگره هم برخی از اعضا از این تصمیم ترامپ انتقاد کردند. لیندسی گراهام، سناتور ارشد جمهوریخواه٬ خواستار تشکیل جلسه فوری سنای آمریکا شد. بین این سناتور و دونالد ترامپ٬ جدال توئیتری هم روی داد. ترامپ در توئیتی که به توئیت گراهام ارجاع داده بود، نوشت: «به سختی می‌توانم باور کنم که لیندسی گراهام بخواهد مخالف نجات جان سربازان و میلیاردها دلار پول ما باشد.» گراهام نیز نوشت : «سربازان به فرماندهانشان باور دارند و شما باید به آنها باور داشته باشید. آنها ارزش اعتماد شما را دارند.»
لیندسی گراهام در توئیت دیگری خطاب به ترامپ نوشت: «وقتی پای خروج نیروها از سوریه و جنگ با داعش مطرح است، توصیه نظامیان را دنبال کنید. خروج نیروهای آمریکا از سوریه یک هدف مشترک بود. اما این که کی و چه طور این اتفاق حاصل شود، مساله اصلی است. فکر می کنم شما هم در موقعیتی هستید که اشتباه مشابهی مانند آنچه باراک اوباما در عراق انجام داد را مرتکب شوید. ایده برون‌سپاری امنیت ملی ما و مبارزه با داعش به روسیه و ایران و اسد محتوم به شکست است. »
توئیت سناتور جمهوریخواه٬ یادآور خروج ارتش آمریکا از عراق در دوران اوباما است که به باور بسیاری از نظامیان و تحلیل‌گران آمریکایی٬ موجب افزایش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق شد.
اما آیا خروج آمریکا از سوریه ایران را در منطقه قدرتمندتر می‌کند؟
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در این مورد گفته است: «اصولا ورود و حضور نیروهای آمریکایی در منطقه از ابتدا اقدامی اشتباه، غیر منطقی، تنش زا و التهاب آفرین بوده و همواره از عوامل اصلی بی‌ثباتی و ناامنی در منطقه به شمار می‌رود.»
این واکنش قاسمی٬ با مواضع روسیه هم بی‌شباهت نیست. ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت امورخارجه فدراسیون روسیه در این خصوص گفته است:«با وجود بیانیه‌های آمریکا در خصوص مبارزه با شبه نظامیان در سوریه، حضور نظامیان آمریکایی در سوریه از همان ابتدا غیر قانونی بود.
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران: اصولا ورود و حضور نیروهای آمریکایی در منطقه از ابتدا اقدامی اشتباه، غیر منطقی، تنش زا و التهاب آفرین بوده و همواره از عوامل اصلی بی‌ثباتی و ناامنی در منطقه به شمار می‌رود.
اما مواضع ترکیه در مورد خروج آمریکا از سوریه٬ تا حدودی با مواضع ایران و روسیه٬ متفاوت است. مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه با بیان این که آنکارا از خروج واشنگتن از سوریه استقبال می کند، گفته است: «نحوه خروج نظامیان آمریکا باید جهت جلوگیری از هر گونه خلاء در این منطقه با هماهنگی ترکیه و ایالات متحده صورت گیرد. این امر در سطوح مختلف در حال انجام است.»
مواضع دیپلماتیک ایران٬ روسیه و ترکیه در مورد خروج آمریکا از سوریه٬ با وجود برخی تفاوت‌ها٬ هنوز هم رنگ و بویی از تردید و احتیاط دارد.
با وجود این روحانیون و ائمه جمعه ایران روز گذشته قاطعانه تر از دیپلمات‌ها در این مورد موضع گرفتند. محمد امامی کاشانی خطیب نماز جمعه تهران، خروج نظامیان آمریکایی از سوریه را نشان دهنده شکست آمریکا از سوریه برشمرد و تاکید کرد :« واشنگتن و متحدانش قطعا در دیگر جبهه ها از جمله یمن نیز با شکست مواجه خواهند شد.»
تفاوت‌های عراق و سوریه از منظر منافع ایران
اگر چه خروج نظامیان آمریکایی از عراق در دوران اوباما تا حد زیادی موجب گسترده شدن حوزه نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق شد٬ اما تفاوت‌های آشکاری بین سوریه و عراق وجود دارد و نمی‌توان گفت که خروج آمریکا از سوریه نیز٬ به اندازه‌ی خروج از عراق٬ برای ایران٬ سودمند است.
ایران٬ در عراق از پشتیبانی عمده‌ترین و قدرتمندترین جریانات سیاسی و نظامی شیعه و کُردها برخوردار بود اما در سوریه چنین امکانی در دست ندارد. همچنین در سوریه٬ نیروهای اطلاعاتی و نظامی ایران٬ در تیررس حملات هوایی و موشکی اسراییل هستند و تجربه نشان داده که اسراییلی‌ها در حمله به قرارگاه‌ها و نفرات ایران در خاک سوریه٬ ابایی ندارند. از دیگر سو٬ ایران با سوریه هم‌مرز نیست و در مقایسه با رقیبی همچون ترکیه که کمی بیش از نهصد کیلومتر با سوریه مرز دارد٬ از امکان و ظرفیت کمتری برای نفوذ در سوریه برخوردار است. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که ایران٬ ترکیه و روسیه٬ در مورد نظام سیاسی و اجرایی سوریه و انتخابات٬ نظرات واحد و همسانی ندارند و به همین خاطر٬ هنوز هم اسامی اعضای کمیته‌ی تدوین قانون اساسی جدید سوریه نهایی نشده است.
درست در زمانی که ایران به فکر حفظ نظام سیاسی فعلی سوریه است٬ ترکیه مشغول سازماندهی عشایر و گروه‌های مختلف شمال سوریه است. ترکیه٬ به شکل جدی از مخالفین سیاسی و نظامی اسد حمایت می‌کند و آنها را در دور گروه بزرگ با نام‌های «ارتش آزاد سوریه» و همچنین «ائتلاف مخالفین انقلابی سوریه» سازماندهی کرده است.
خروج آمریکا از سوریه در شرایط فعلی به نفع ایران است اما در صورت بروز تغییرات جدی در ساختار سیاسی و اجرایی سوریه٬ ایران برای بقای منافع و نفوذ٬ به چیزی بیش از عدم حضور آمریکا نیاز دارد.
خبرگزاری رسمی آناتولی اعلام کرده که در شهر عزاز سوریه در نزدیکی مرز ترکیه٬ یک هزار نفر از اعضا و سران عشایر مختلف عرب٬ ترکمان و کُرد شمال سوریه گرد هم آمدند. این گردهمایی با حضور نمانیدگان ۱۵۰ عشیره٬ توانستند مجلسی را به عنوان مجلس عشایر تاسیس کنند. دو نکته مهم در مورد تاسیس این مجلس٬ این است که پرچم ترکیه بر فراز ساختمان محل تاسیس مجلس عشایر به اهتزار درآمده و رسانه‌های نزدیک به آکپارتی٬ از این مجلس٬ به عنوان مجلس موسسین سوریه نوین یاد کرده است. بنابراین اگر ترکیه و مخالفین سوری بتوانند در مقاطع پیش رو٬ پس از تدوین قانون اساسی جدید سوریه و برگزاری یک انتخابات سالم٬ به اعمال تغییرات مورد نظر خود برسند٬ حفظ نظام سیاسی مبتنی بر حزب بعث و خاندان اسد٬ برای ایران٬ دشوار و پرهزینه خواهد بود. در این صورت می توان گفت٬ خروج آمریکا از سوریه در شرایط فعلی به نفع ایران است اما در صورت بروز تغییرات جدی در ساختار سیاسی و اجرایی سوریه٬ ایران برای بقای منافع و نفوذ٬ به چیزی بیش از عدم حضور آمریکا نیاز دارد.
«یکی بزنند ۱۰ تا خواهند خورد»
پس از اعلام تصمیم ترامپ در مورد خروج نظامیان آمریکا از سوریه٬ نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی٬ یک مانور نظامی برگزار کرد. محمدعلی جعفری در مورد اهداف این مانور گفته است:«این را باید بدانند که توان دفاعی جمهوری اسلامی ایران یک توان بازدارنده است و همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودند اگر بخواهند یکی بزنند حتما ۱۰ تا خواهند خورد.»
سخنان فرمانده سپاه پاسداران در حالی بیان شده که برخی از تحلیل‌گران اعلام کرده‌اند که ممکن است یکی از دلایل خروج نظامیان آمریکایی از سوریه٬ این باشد که ترامپ می خواهد نیروهایش را از دسترس حملات دور کرده و خود را برای یک حمله ناگهانی به ایران٬ مهیا کند. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران به خبرگزاری اسپوتنیک روسیه در مورد این فرضیه گفته است: «بحث‌های زیادی در این خصوص صورت گرفته و عکس‌العمل‌های مختلفی در سطح جهانی و حتی در داخل خود آمریکا بوده. باید ببینم آیا واقعا به این عمل خواهند کرد یا نه و ما بر اساس آن تصمیم خواهیم گرفت.»
البته در مورد فرضیه‌ی خروج از سوریه برای مهیا شدن و آمادگی حمله به ایران٬ باید به این موضوع اشاره شود که نیروهای آمریکایی فقط در سوریه نیستند که ترامپ بخواهد آنها را از دسترس ایران خارج کند. در بخش‌هایی از جنوب عراق٬ در اقلیم کردستان عراق٬ در بحرین و همچنین در خلیج فارس و افغانستان٬ نیروها٬ قرارگاه‌ها و پایگاه‌های آمریکا کم نیستند و ضمن این که آمریکا برای حفاظت از این نیروها٬ مجبور به انتقال آنها به مراکز دیگر نیست و می تواند از امکانات دریایی٬ زمینی و رصد اطلاعات مخابراتی و ماهواره‌ای استفاده کند و با توجه به تاکیدات ترامپ بر ضرورت کاهش هزینه‌های نظامی٬ گزینه‌ی احتمال حمله به ایران٬ چندان محتمل به نظر نمی‌رسد.
