هاشمی شاهرودی و «ویرانه‌ای که روی آبادانی ندید»

زیتون ـ یلدا امیری:   محمود هاشمی شاهرودی درگذشت. چهارمین قاضی القضات جمهوری اسلامی، مدت طولانی‌‌ با بیماری دست به گریبان بود، هر چند خبر مرگش امروز بارها تکذیب  و تایید شد اما شبکه خبر ساعتی قبل خبر قطعی مرگ او را اعلام کرد.

شاهرودی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و در طول زندگی خود در موقعیت های سیاسی بسیار مهمی قرار گرفت؛ وی  «عضو فقیه شورای نگهبان»، «نائب رئیس اول مجلس خبرگان رهبری»، «ریاست قوه قضائیه»، «رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام» و «رییس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق» بود. همچنین با حکم علی خامنه‌ای او به ریاست موسسه «دائرهالمعارف فقه اسلامی بر طبق مذهب اهل بیت» و «رئیس هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه» نیز منصوب شد . تعدادی از این مناصب تا همین امروز در عهده‌ او بود.

 

شایعات زیادی در مورد مرگ او طی ماه های اخیر مطرح بود در تیرماه گذشته تصاویر منتشراز شاهرودی در مجمع تشخیص مصلحت نظام به شدت با ظاهر معمول و تصاویر قبلی منتشر شده، فرق داشت و به نظر می‌رسید فرد دیگری با گریم در جایگاه او در مجمع تشخیص نظام حاضر می شود. شایعات دیگری نیز که در چند سال اخیر مطرح بود مبنی بر احتمال جانشینی هاشمی شاهرودی در صورت مرگ علی خامنه‌ای، اگر چه محل تولد او، نجف، می‌توانست مانعی در این راه باشد.

در اردیبهشت ۹۶ شاهرودی به دلیل بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شد. در حالی که دلیل بستری شدن بیماری گوارشی نسبتاً شایع عنوان شده بود اما چند ماه بعد در دی ماه روزنامه آلمانی هانوفرشه آلگماینه گزارش داد محمود شاهرودی هم‌اکنون در بنیاد علمی بین‌المللی علوم مغز و اعصاب در هانوفر آلمان به سر می‌برد و عکسی از شاهرودی به همراه مجید سمیعی که ریاست این مرکز را بر عهده دارد، منتشر شد. انتشار این عکس با واکنش و تظاهرات ایرانیان مقیم آلمان مواجه شد. پس از این اعتراضات سمیعی، پزشک و جراح مغز و اعصاب، با بخش فارسی بی‌بی‌سی مصاحبه‌ کرد و گفت که شاهرودی را نمی‌شناخته است.

فولکر بک، عضو حزب سبزها و نمایندهٔ پیشین پارلمان آلمان، از محمود هاشمی شاهرودی به صورت رسمی به اتهام «قتل» و «جنایت علیه بشریت» شکایت کرد.

حتی در آن زمان فولکر بک، عضو حزب سبزها و نمایندهٔ پیشین پارلمان آلمان، از محمود هاشمی شاهرودی به صورت رسمی به اتهام «قتل» و «جنایت علیه بشریت» شکایت کرد. با این وجود شکایت به سرانجام مشخصی نرسید و هاشمی شاهرودی دو روز بعد خاک آلمان را ترک کرد و به ایران بازگشت.

 

«امروز قوه قضاییه ویرانه‌ای بیش نیست»

در پرونده کاری هاشمی شاهرودی شاید بتوان زمان ریاست وی بر قوه قضاییه را مهمترین بخش به شمار آورد. شاهرودی پس از محمد یزدی در سال ۱۳۷۸ در زمان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی، در دولت اصلاحات رئیس قوه قضائیه شد و تا سال ۱۳۸۸ در این سمت باقی ماند. او زمانی که در مرداد ۷۸ سکان قوه قضائیه را در دست گرفت گفت «امروز قوه قضاییه ویرانه‌ای بیش نیست»؛ جمله ای که برای بسیاری معنادار بود و امیدواری هایی را در میان وکلا و فعالان حقوق بشر برای آبادی این «ویرانه» برانگیخت و سبب شد تا رابطه نزدیکی میان کارشناسان و حوزه ریاست قوه قضاییه ایجاد شود. این در حالی بود که در دوران ریاست محمد یزدی نیروهای امنیتی وابسته به حکومت در قوه قضائیه جذب شده بودند و احکام سنگسار و اعدام در ملا عام به وفور صادر می شد.

شاهرودی زمانی که در مرداد ۷۸ سکان قوه قضائیه را در دست گرفت گفت «امروز قوه قضاییه ویرانه‌ای بیش نیست»

یکی از شاخص‌ترین اتفاقات دوران ریاست هاشمی شاهرودی، بخشنامه وی مبنی بر توقف صدور و اجرای حکم سنگسار و البته عدم تبعیت بعضی قضات از این بخشنامه بود. ایجاد شرایطی برای پایین آمدن صدور و اجرای حکم اعدام و مخصوصا ممنوع شدن حکم اعدام در ملاعام از جمله اتفاقات مثبت دوران ریاست هاشمی‌شاهرودی بر قوه قضائیه بود.

در دوره تصدی شاهرودی پانزده لایحه تدوین و به مجلس فرستاده شد که یکی از بحث برانگیزترین لوایح لایحه حقوق شهروندی بود که در اجرای ماده یکصدوسی ام قانون برنامه چهارم توسعه کشور تدوین شد. این قانون پس از آن به تصویب مجلس رسید که رییس قوه آن را در قالب یک بخش نامه ابلاغ کرد. دو لایحه در باره حمایت از خانواده و حمایت از حقوق کودکان مورد توجه فعالان مدنی قرار گرفت و برخی از اصلاحات را در رویه های قضایی مرسوم اعمال شد.

بحث برانگیزترین لایحه‌ای که در دوره شاهرودی به مجلس رفت لایحه جدید مجازات اسلامی بود دلیل اهمیت این لایحه محدود شدن حکم سنگسار و کاستن از میزان اعدام‌ها و کمک به فرآیند حبس‌زدایی بود.

بحث برانگیزترین لایحه‌ای که در دوره شاهرودی به مجلس رفت لایحه جدید مجازات اسلامی بود دلیل اهمیت این لایحه محدود شدن حکم سنگسار و کاستن از میزان اعدام‌ها و کمک به فرآیند حبس‌زدایی بود.

در مجموع کارشناسان حقوقی، قانون حفظ حقوق شهروندی، احیای دادسراها، تصویب و اجرای قانون هیئت منصفه، حساسیت نسبت به پرونده‌های کیفری، پاسخ دادن به درخواست وکلا برای توقف اجرای احکام اعدام و دستور بازنگری در احکام را از جمله نکات مثبت دوران ۱۰ ساله تصدی آیت‌الله هاشمی شاهرودی بر این منصب می‌دانند.

 

از سوی دیگر اما او توقیف روزنامه های اصلاح‌طلب در سال ۷۹ و دستگیری های گسترده پس ار انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸  را در کارنامه خود دارد. پخش اعترافات دستگیر شدگان از صدا و سیمای جمهوری اسلامی، عدم رسیدگی به اتهام تجاوز به برخی زندانیان سیاسی، شکنجه برخی زندانیان، زندان کهریزک و وجود بازداشتگاه‌های خارج از نظارت قوه قضائیه، نیز ار نقاط تاریک به جا مانده در کارنامه وی شد.

در مرداد سال ۱۳۸۸ ده‌ها روزنامه‌نگار و خبرنگار ایرانی در نامه‌ای خطاب به آیت الله هاشمی شاهرودی، دستگاه قضا را به «حق خوری و اعمال ظلم» متهم کردند و با اشاره به اظهار نظر خود وی در زمان شروع تصدی این دستگاه نوشتند که «گویا ویرانه ای که تحویل گرفته اید روی آبادانی ندیده است.»

هر چند عده ای بر این عقیده اند که با توجه به پرونده کاری شاهرودی به نظر می رسید او نسبت به این اقدامات دید مثبتی نداشته و این اقدامات، اعمال سلیقه های شخصی از سوی قضات و دادستان‌ها بوده است.

شاهرودی و مجمع تشخیص مصلحت

شاهرودی در زمان تصدی مقام رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام مصاحبه‌ای طولانی با شبکه یک صدا و سیمای جمهوری اسلامی داشت در این مصاحبه که بهمن ماه سال گذشته انجام شد او سیاست‌های کلان را روح قوانین کشور دانست و گفت که مجلس و هیئت دولت باید روح سیاست‌های کلی همراهی داشته باشد. به گفته او سیاست‌های کلان زیربنای همه برنامه‌ها و مقررات کشور است که جهت و حرکت نظام را در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مشخص می‌کند. او تاکید کرد: «مجمع مشورت می‌دهد، سیاست‌ها را مشخص کرده و تقدیم رهبری می‌کند. رهبری نیز پس از بررسی چنانچه تصویب کنند به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ خواهد شد و لازم الاجرا است.»

شاهرودی گفته بود که ایت‌الله خامنه‌ای وظایف جدیدی به مجمع تشخیص مصلحت محول کرد که یکی از مهم‌ترین آنها نظارت بر اجرای سیاست‌ها و اسناد بالادستی است و فاش کرد که در پیوست حکم جدید خامنه‌ای به مجمع تشخیص مصلحت، بر بازنگری سیاست‌های گذشته‌ رژیم تاکید شده است. او در پاسخ به پرسشی مبنی بر نیاز کشور به دو مجلس و وجود مجلس نخبگان گفت: «کاری را که مجلس سنا می‌تواند انجام دهد در حقیقت با ایجاد مجمع تشخیص مصلحت نظام انجام شده است.»

اگر چه محمود هاشمی شاهرودی در طول زندگی سیاسی خود جزو نزدیک‌ترین حلقه‌ها به رهبر جمهوری اسلامی بود اما اندک اقدامات او در جهت تغییراتی در قوه قضائیه خشم بسیاری را برانگیخت تا جایی که او حتی تاوان اقدامات خود را با کاهش بودجه و امکانات قوه قضائیه مشاهده کرد.