به بهانۀ واقعۀ حرمت ابدی زن و شوهر جوان

بر اساس انتشار خبر «حرام شدن ابدی زن و شوهر جوان، به دلیل یک حکم شرعی!» در فضاء مجازی، ضروری دیدم با توجه به آموزه‌های قرآن کریم، توضیحی پیرامون آن بنویسم.

قبل از ورود به مطلب، ذکر این نکته ضروری است که فقه ما ـ شیعه و سنی ـ حتماً باید بازنگری عمیق و گسترده شود، و فتاوای مخالف قرآن، از متن آن حذف گردد.

اصل خبر:
«یک زن و شوهر جوان ایرانی، که تازه بچه دار شده بودند، بچه را برای یک ماه به مادرزن می‌سپارند تا به حج بروند. مادرزن که خودش دوباره بچه‌دار شده بود، به هردو بچه شیر می‌دهد، ولی بعداً متوجه می‌شوند که با این کار، دختر و دامادش دیگر به هم «حرام ابدی» شدند.

از نظر مذهب شیعۀ امامیه، در صورتی که مادربزرگی به فرزند دختر خود شیر دهد، مادر و پدر آن نوزاد بر یکدیگر حرام ابدی می شوند، و باید از هم جدا شوند و به هیچ عنوان امکان بازگشت و ازدواج مجدد آن زوج وجود ندارد!» (ایسنا)

قرآن کریم، فقط از دختر و پسری سخن می‌گوید که پیش از آن به هم محرم نباشند و با این شیرخوارگی به هم محرم شوند. و هیچ یک از اطرافیان و خویشان دیگر را، جز مادر شیردهنده، در این مسأله مداخله نمی‌دهد.
بر این پایه و با استناد به سند محکم کتاب خدا، وقتی محرمی به محارم خود شیر دهد، نه کسی به کسی حرام می شود و نه حلال. این دو بچه از اول به هم محرم بوده و خویشاوندی داشته‌اند، بناءبراین کسی به کسی اصلاً حرام نبوده که با این شیر دادن و شیرخوردن به هم حلال شوند! بر این پایه، آن زن و شوهر به هم حلالند، و هیچ نیازی به ازدواج مجدد هم نیست. و در این موضوع هیچ تردیدی نیست.

حکیم علامه سید محمدجواد غروی، در شرحی که بر رسالۀ عملیۀ آیت الله بروجردی نگاشته، مبسوطاً نظریۀ فقهاء در خصوص رضاع را مردود دانسته است. بخشی از استدلال وی را ذیلاً می‌آوریم.

«درکتاب مجید، درباره رضاع، بعد از ذکر زنانی که محرمند و ازدواج با آنها حرام است، فرموده: «وَأُمَّهَاتُکُمُ اللَّاتِی أَرْضَعْنَکُمْ وَأَخَوَاتُکُم مِّنَ الرَّضَاعَهِ … و مادرانتان که شیر داده‌اند شما را و خواهرانتان از شیر خوردن …» (نساء ۲۳) و چیزی اضافه نکرده، و بیان این مسأله به طوری که فقهاء ذکرکرده‌اند، تـأخیر بیان از وقت حاجت و خِطاب می باشد. و مثلاً اگر فرموده بود: احکام رضاع مثل احکام نَسَب است، امت، که ما نیز از آنهاییم، قبول می‌کردند.
و اما حدیث الرّضاع لُحمـَهٌ کَلُحمَهِ الـنَّسَبِ نیز به این معنی که گفته‌اند نیست. بلکه معنایش این است که: بچه از هرزنی که شیر بخورد، مانند نسب مادری است. بناءبراین فقط یک مادر و یک خواهر رضاعی وجود دارد، که محرم آن پسری می‌شوند که شیر خورده، و به همین جا ختم می‌شود.

اخبار در باب رضاع متعدد است، ولی اکثرشان خبر واحد و کلاً اختلاف بین آنها طوری است که اشکالات بزرگ و بلاجوابی را در این خصوص مطرح می‌سازد.

قرآن کریم در آیه رضاع، در مقام استـقصاء و برشمردن مُحرّمات است. و ضمن متذکر شدن همه آنها، در باب مُحرّماتِ حاصل از رضاع، فقط مادر و خواهر را می‌گوید، و بیش از این دو نفر را، مَحرم پسری که با این دختر شیر خورده نمی‌شمارد، یا برعکس.
قرآن همه مُحرّمات را، هرچند دور باشد، ذکر می‌کند، و اگر مَحرمیت از رضاع بیش از این بود که گفته است، و مورد نیاز مردم هم بود، باید در همین جا، یا جای دیگر قرآن می‌گفت. و چون این نیاز را در وقت خود بیان ننموده، تأخیر بیان از وقت خِطاب و حاجت واقع شده، و موضوعی راکه باید به صراحت متذکر می‌شد، به عهده تعویق گزارده است، و چنین احتمالی نسبت به خدای تعالی و رسول او مُحال و ممتنع است، زیرا تأخیر بیان از وقت خطاب و حاجت، از هرعاقل و حکیمی ممتنع است، تا چه رسد به حق‌تعالی و رسول او (ص). و خدای متعال در کتاب حکیمش تأکید فرموده: «… وَکُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِیلًا … و هرچیز را از هم گشوده ساختیمش، چه گشودنی» (اسراء ۱۲).

این توسعه‌یی را که فقهاء در مَحرمیتِ حاصل از شیر دادن قائل شده‌اند، موجب حیرانی و سرگردانی در بسیاری از مسائل می‌گردد و به تکلیف ما لایُطاق منتهی می شود، و با برخی از آیات مثل: «… یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ … اراده فرموده است خدای برای شما آسانی را، و اراده نفرموده است برای شما سختی را …» (بقره ۱۸۵) و «… مَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَٰکِن یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ … اراده نفرموده است خدای که بنهد بر شما هیچ تنگنایی، ولکن اراده فرموده است که پاکیزه‌تان سازد …» (مائده ۶) و «کِتَابٌ أُنزِلَ إِلَیْکَ فَلَا یَکُن فِی صَدْرِکَ حَرَجٌ مِّنْهُ لِتُنذِرَ بِهِ وَذِکْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِینَ کتابی است که فرود آمده است به سوی تو. پس مباشد در سینۀ تو هیچ تنگی از آن. تا آنکه هشدار دهی با آن. و پندی است برای مؤمنان» (اعراف ۲) و نیز با روایت : بُعِثْتُ بِالْـحَنـَفِـیَّهِ السَّهْلَهِ السَّمْحَهِ‌، برانگیخته شدم به دین راستی‌گرای آسانگیرِ بخشاینده. و آیات و روایاتی از این قبیل مغایر است.

اگر چنین وسعتی را شرع انور در مَحرمیتِ حاصل از شیر دادن یک طفل قائل بود، رسول خدا (ص) به صراحت بیان می فرمود که احکام شیر دادن مثل احکام نسَب است، و حال آنکه کلام او فراتر از آیه کریمه نیست که فقط مادر وخواهر را ذکر نموده، و این برهان قاطع و دلیل ساطع است بر انحصار اثر شیر در محرمیت مادر و خواهر.» (حواشی آیت الله سید محمد جواد غروی بر رسالۀ توضیح المسائل آیت الله حسین بروجردی، احکام شیر دادن (رضاع)، ذیل مسألۀ ۲۴۷۳، ص۵۴۹)

علاوه بر این، مرحوم آیت الله محمد صادقی تهرانی نیز، با نظر عموم فقهاء معاصر در امر رضاع، مخالفت کرده، که دیدگاه فقهی او را هم بازتاب می‌دهیم.

«و آیا شرط است که شیر در اختصاص یک شوهر باشد؟ دلیل صحیحی بر این شرط نیست، وانگهی «… أُمَّهَاتُکُمُ اللَّاتِی أَرْضَعْنَکُمْ …» (نساء ۲۳) تنها مادر را موضوع این حکم قرار داده و نه نیز پدر را! و همین که گفته شود: فلانی مادر رضاعی او است، کافی است. و اینجا نه دختر رضائی شوهر بر او حرام است و نه حرام بودن پسر رضاعیش معنی دارد. و این تنها مادر شیردهنده است که کارش حرمت‌آور است که؛ پسر شیرخواره را بر خودش و بر دختری که از او شیرخورده و یا دختر او است، گرچه شیر هم از او نخورده، حرام می‌کند. و هردوی «وَأُمَّهَاتُکُمُ اللَّاتِی أَرْضَعْنَکُمْ وَأَخَوَاتُکُم مِّنَ الرَّضَاعَهِ» از این شیردادن زن سرچشمه می‌گیرند.
آری! اگر زنی در دو سال شیردهندگی پسری را شیر دهد، بر خود او و بر خواهران رضاعیش حرام می‌شود. واگر دختری را شیر دهد نیز، بر برادران رضاعیش حرام می‌شود، و دیگر هیچ!

اینهمه تفصیلات دیگر، از محور این دلیل قرآنی بیرون است و هرگز دلیلی دیگر هم، نه هست و نه اگر باشد، می‌تواند در برابر نص این آیه نقشی داشته باشد.» (رسالۀ توضیح المسائل نوین، آیت الله محمد صادقی تهرانی، شرایط شیرخوارگی، مسألۀ ۶۱۹، ص۲۸۴)