Categories: کتاب

میهن؛ مدل‌های «تغییر» در نیم قرن اخیر در جهان

زیتون- نشریه «میهن» در آغاز پنجمین سال انتشارخویش «مدل های «تغییر» در نیم قرن اخیر در جهان» را موضوع پرونده ویژه شماره ۲۵ خود قرار داده است.

یکی از ویژگی های دوران مدرن کوتاهی عمر رژیم های حاکم است. برخلاف امپراطوری ها، سلطنت ها و حکومتهای چند صدساله قدیم اینک عمر حتی حکومتهای غیرمردمی حداکثر به چند ده سالی معدود کاهش پیدا کرده است. تجربه بشری در جوامع دموکراتیک نیز به چرخشی بودن و محدود و پاسخگو شدن قدرت رسیده است. هر چند برای تحقق عملی و واقعی این آرمان هنوز راه زیادی باقی است.
اما «تغییر» از حکومتهای متمرکز و استبدادی و اقتدارگرا به حکومتهایی نسبتا مردمی تر در جهان با شیوه ها و مدل های مختلفی صورت گرفته است. اگر روزی اهل عرفان برخلاف فقهای جزم اندیش راه های به سوی خدا و آسمان را به عدد خلایق می دانستند! امروز نیز ژرف اندیشان جهان سیاست و مبارزه برخلاف ساده سازان و محدود نگران، راه های به سوی دموکراسی را به عدد جوامع می دانند!
بدین ترتیب در دنیای جدید و به خصوص در نیم قرن اخیر به صورت شتابانی انباشت دانش و تجربه بشری در رابطه با شکل و شیوه های «تحول» در حکومتهای استبدادی و جوامع بسته و شرایط بحران زده زیست مردمان، فزونی گرفته است. براین اساس مرور برخی وجوه اشتراک و افتراق این تغییرات می تواند برای «ما»ی ایرانی درگیر این مسیر سخت و صعب، درس آموز و راه گشا باشد.
حوزه «تحول» در چند دهه اخیر آنقدر اهمیت یافته که عرصه و حتی می توان گفت دانشی در حوزه سیاست به عنوان بحث «گذارشناسی» (ترانزیتولوژی) بنا نهاده شده است. آشنایی با این حوزه ذهن ساده و آغشته به دو خاطره جمعی انقلاب(۵۷) و اصلاح(۷۶ به بعد) بسیاری از ما ایرانیان را ارتقاء می بخشد و با پیچیدگی ها و تنوع این عرصه آشنا می کند. جنبش سبز می توانست تجربه و دانشی را بنا نهد که فراتر از این دوگانه ساده شده (اصلاح-انقلاب) باشد، اما متاسفانه هم بخشی از اصلاح طلبان و هم انقلاب گرایان و سرنگونی طلبانی که در ابتدا با شور و شعف پیگیر این جنبش بودند، از آن فاصله ذهنی و روانی گرفته و شاید به همین خاطر این جوانه نتوانست آن چنان که باید به بار بنشیند و محصولات فکری و تجربی اش دوگانه ساده شده پیشین را گامی کیفی و تاریخی فراپیش ببرد.
پرونده شماره ۲۵ میهن با مرکز توجه قرار دادن این بحث همچون یک ترم فشرده آموزشی برای ناآشنایان با این ادبیات و مرور دوباره و اجمالی آن برای کسانی است که خود پیگیر و مدرسه آموز این عرصه بوده اند.
به نظر می رسد این پرونده می تواند همچون یک متن فشرده آموزشی، در جمع های مطالعاتی، محافل خصوصی، گروه های تلگرامی و… مورد بحث جمعی قرار گیرد.
نکته مهم اما این است که «ایران، ایران است» و در آینده می تواند با الهام و بهره گیری از همه تجارب پیشین اما تجربه جدیدی بر جای بگذارد و بر دانش «گذارشناسی» صفحاتی بیفزاید.
مقاله پایانی این پرونده (راه های «تحول» به عدد جوامع است!) به نوعی جمعبندی فشرده ای از مقالات این شماره است که اکثرا به صورت «مطالعه موردی» هر کدام، یک یا دو کشور را مورد بررسی قرار داده است.

در این شماره میهن این مطالب آمده است:

سرسخن بیست و پنجم
دموکراسی؛ تناقض‌ها و پیش‌شرط‌ها / سعید رهنما
گذار به دموکراسی(از درون یا بیرون؟ توسعه اقتصادی یا انقلاب؟)/ فواد روستایی
موج سوم و الگوهای گذار به دموکراسی / مهرداد مشایخی (میهمان)
آفریقای جنوبی و شیلی؛ پیچ و خم های سیاست در گذار به دموکراسی/ علی کشتگر
اسپانیا؛ «دموکراسی» پیامد فرادستی مصلحت بر عدالت/ بهروز بیات
افغانستان؛ گذر در گذر، باز اما نیازمند گذر! / بهزاد کریمی
ایرلند شمالی؛ موانع اجرای عدالت در دوران گذار چیست؟/ پاتریشا لوندی-عرفان ثابتی
بلغارستان؛ دو گذار تاریخی / ملیحه محمدی
تونس؛ انقلاب «نان و کرامت» / رضا شیرازی
تونس؛ شکسته شدن دیوار ترس / مجتبی طالقانی
تونس و مصر؛ تجربه موفقیت تعامل گرایی و شکست تقابل گرایی / مهدی نوربخش
چکسلواکی؛ گذاری که دو دهه عقب افتاده بود! / بهروز خلیق
چین؛ پیوند سرمایه‌داری جهانی و کمونیسم/ فیلیپ پی. پَن- محسن یلفانی
رومانی؛ سقوطِ دیکتاتور، انقلا‌ب یا کودتا؟ / فواد روستایی
رومانی؛ یک گذار مشکوک / کلودیو کراچیون- محسن یلفانی
سوریه، تونس و مصر؛ وقایع‌نگاریِ سه روز تاریخی / محمدجواد اکبرین
شوروی؛ اقتصاد بی موتور، اصلاحات بی پایگاه و سقوط! / احمد پورمندی
شوروی؛ “گلاسنوست و پرسترویکا”ی دیرهنگام، فروپاشی ناگزیر! / بهزاد کریمی
شوروی؛ ابرقدرتی پوسیده از درون / حسن شریعتمداری
کره جنوبی؛ معجزه «توسعه درونزای برونگرا»/ فریدون خاوند
لهستان؛ عقلانیت و میانه روی مخالفان و حکومت در “گذار به دموکراسی”/ فواد روستایی
لهستان؛ امواج کارگری و توافق نخبگان در گذار به دموکراسی / بهروز خلیق
لیبی؛ گذار از «قبیله پیمانی» تا برزخ «ملت-کشوری»/ مهران براتی
ونزوئلا؛ شکست چاوزمو و ائتلاف مخالفان/ مهدی نوربخش
راه های «تحول» به عدد جوامع است!/ رضا علیجانی
آستانه (تازه های ادبیات فارسی) / شمعانه اصفهانی