زیتون ـ کتاب « ایران، گذار از جمهوری اسلامی» نوشته محمدرضا سرداری از سوی انتشارات «روناک» در هلند منتشر شد. این کتاب حاصل تجربه ۲ دهه روزنامه‌نگاری نویسنده در داخل و خارج از ایران است. نگارنده کوشیده‌است تا با گردآوری و پردازش یادداشت‌هایش از تحولات سیاسی دوره پسا اصلاحات، تجربه و درک خویش را از وقایع آن زمان بازنویسی کند.
مجموعه نوشته‌های گردآمده در این اثر مربوط به وقایع دوران پس از دولت محمد خاتمی تا وقایع دی‌ماه سال ۹۶ است که به‌تناوب در نشریات شرق، کارگزاران، کلمه، میهن، عصرنو، امروز، جرس، روزآنلاین، تهران ریویو، عرصه سوم، بی بی سی فارسی، رادیو فردا، رادیو زمانه و زیتون منتشر شده است.
در این مجموعه، مقالات منتشر شده پس از بازنگری و تلخیص بر اساس یک تقسیم‌بندی موضوعی کنار یکدیگر قرار گرفته تا خواننده درک بیشتری از اوضاع و احوال وقت و همچنین ارتباط میان وقایع کسب کند. از این رو سعی شده مقالات تا حد امکان به‌تناسب زمان انتشار و موضوع چیده شود تا سیر تاریخی تحولات را به نمایش گذارد.
آغاز کتاب نگاهی دارد به مفهوم جمهوری اسلامی و تحولات در حوزه احزاب و انتخابات پس از انقلاب اسلامی در ایران. کتاب سپس به وضعیت طیف‌های سیاسی از جمله اصولگرایان و حامیان احمدی‌نژاد، اصلاح‌طلبان، جنبش سبز، تحول‌خواهان و جریان اعتدال‌گرا به‌ویژه به نقش هاشمی رفسنجانی در این تحولات می پردازد. همزمان با بررسی تحولات، خواننده می‌تواند روند شکل‌گیری پدیده دولت پادگانی، آثار آن بر ساختار نظام جمهوری اسلامی و چالش‌های آن با جناح‌های سیاسی را ترسیم کند. روندی که در آن نظامیان نه همچون دوران جنگ سرد از راه کودتای مسلحانه یا فرصتی چون جنگ، بلکه با ایجاد تشکیلات سیاسی پنهان و از راه مهندسی انتخابات موفق شدند مراکز تصمیم‌گیری در کشور تحت اختیار خویش قرار دهند.
در فصل نخست کتاب، تحولات سیاسی کلان در کشور پس از روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد بررسی شده است. ایجاد محدودیت برای سازمان‌ها و فعالان مدنی و فرهنگی با وضع قوانین و دستورالعمل‌های سلیقه‌ای در زمینه احزاب و انتخابات و تا تلاش رهبر برای بی‌خاصیت کردن رسمی جایگاه رئیس‌جمهوری با احیای پست نخست‌وزیری پس از بروز اختلافات داخلی دولت پادگانی.
در فصل دوم زمینه‌های شکل‌گیری دولت پادگانی بر شانه‌های اصولگرایان برشمرده شده. از نحوه چینش کابینه شبه‌نظامی احمدی‌نژاد تا عزل و نصب‌های متعدد و بی‌ثبات کننده در وزارت کشور و افشاگری‌های سیاسی و اقتصادی اصولگرایان علیه یکدیگر، یکی پس از دیگری موضوع فصل دوم این کتاب است.
در فصل سوم نقش و حضور اصلاح‌طلبان و تلاش آنان برای بازگشت به حاکمیت تا دوره ریاست جمهوری حسن روحانی و علل بروز شکاف استمرارطلبی-تحول‌خواهی میان جریان اصلاح‌طلب شرح داده شده است. تلاش مجدد برای نامزد کردن خاتمی در انتخابات و سپس تمایل آنان به ائتلاف با حسن روحانی و همچنین نزدیکی بیشتر با هاشمی رفسنجانی از جمله موضوعات این فصل است.
در فصل چهارم دلایل پیدایش جنبش سبز و شکل‌گیری جریان تحول‌خواهی شرح داده شده و سپس مقدمات طراحی کودتای انتخاباتی از سوی دولت پادگانی و تأثیرات آن بر تحولات سیاسی کشور مورد بررسی قرار گرفته است.
فصل پنجم به هاشمی رفسنجانی پرداخته است. شرح فرآیندی که هاشمی رفسنجانی را از حاکمیت جدا کرد و نقطه عطفی شد بر گذار ایران از دولت پادگانی. از زمانی که هاشمی به‌عنوان شناسنامه جمهوری اسلامی از چشم آیت‌الله خامنه‌ای افتاد، نزدیکی او با خواسته‌های اصلاح‌طلبانه بیشتر شد و این فرایند تا آخرین روز حیاتش ادامه یافت و سرانجام در استخر دولت پادگانی هزینه‌اش را پرداخت.
موضوع دیگری که در بخش پایانی این کتاب برجسته می‌شود نقش و تأثیر دولت پادگانی بر ناکارآمدی جمهوری اسلامی و تسهیل کردن مقدمات فروپاشی احتمالی این نظام سیاسی است. اینکه روند گذار ایران از جمهوری اسلامی از چه قاعده‌ای پیروی خواهد کرد و چه نوع نظام سیاسی به‌عنوان جانشین جمهوری اسلامی پس از پروسه گذار می‌تواند مفروض باشد. این کتاب می‌کوشد تا ضمن بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی ایران پس از اصلاحات، به این پرسش‌ها نیز تا حد امکان پاسخ دهد.
