منتصب رهبر، منتخب خبرگان

زیتون ـ محمدرضا سرداری: تنها یک روز پس از انتصاب رسمی ابراهیم رئیسی به عنوان رییس قوه قضاییه، در جلسه امروز مجلس خبرگان هم رئیسی با ۴۲ رای به عنوان نایب‌رئیس نخست این نهاد انتخاب شد.

به این ترتیب در طی چند روز اخیر سرانجام همه شنیده‌های موثق و غیرموثق تحقق یافت و «حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی» که به‌زودی لقب «آیت‌الله» را پشت نام او خواهید شنید؛ از سوی آیت‌الله خامنه‌ای به ریاست قوه قضاییه منصوب شد و همزمان در خبرگان نیز جانشین هاشمی شاهرودی شد.

دیگر روسای قوه قضاییه معمولاً در مرداد ماه هر ۱۰ سال تودیع و معارفه می‌شدند، اما به نظر می‌رسد تعجیل در مراسم معارفه رئیسی بی‌ارتباط به شهرت وی در پرونده اعدام‌های دست جمعی زندانیان سیاسی سال ۶۷ نیست.

رئیسی، مردی که نامش با قتل‌عام زندانیان سیاسی در سال ۶۷ گره خورده، برخلاف رسم معمول در اسفند ماه بر مسند قاضی القضاتی تکیه زد. دیگر روسای قوه قضاییه معمولاً در مرداد ماه هر ۱۰ سال یک‌بار تودیع و معارفه می‌شدند، اما به نظر می‌رسد تعجیل در مراسم معارفه رئیسی بی‌ارتباط به شهرت وی در پرونده اعدام‌های دست جمعی زندانیان سیاسی سال ۶۷ نیست. زیرا حافظه تاریخی در سالگرد آن اقدام ضد بشری، که مصادف با مرداد و شهریورماه است؛ همواره موجی از خشم، نقد و اعتراض را روانه مسئولان وقت و کنونی جمهوری اسلامی می‌کند. از این رو انتظار می‌رفت معارفه رئیسی در سالگرد اعدام‌ها موج قوی‌تری از اعتراضات را دامن زند.

واکنش‌ها به انتصاب رئیسی

واکنش‌ها به انتصاب رئیسی به جز موارد معدودی که از سوی برخی اصلاح طلبان، فعالان و سازمان‌های حقوق بشری ابراز شد؛ بر خلاف فضایی بود که هنگام نامزد شدن وی در انتخابات ریاست جمهوری ایجاد شد. در آن کارزار تندترین حملات حتی از سوی حسن روحانی رئیس‌جمهور متوجه رئیسی شد که آن روز با در اختیار داشتن تولیت آستان قدس رضوی برای کسب قدرت اجرایی با روحانی رقابت می‌کرد.

حسن روحانی هنگامی که در جمع طرفدارانش در همدان سخن می‌گفت، بدون ذکر نام، رقیب خویش را شخصی خواند که جز زندان و اعدام کاری نکرده‌است.

حسن روحانی هنگامی که در جمع طرفدارانش در همدان سخن می‌گفت، بدون ذکر نام، رقیب خویش را شخصی خواند که جز زندان و اعدام کاری نکرده. از سوی دیگر برخی مخالفان رئیسی در خارج از کشور نیز با ساختن القابی چون «آیت‌الله قتل عام» کوشیدند تا نقش وی را در بی رحمی‌های صورت گرفته علیه زندانیان و همچنین اعدام‌های سال ۶۷ برجسته کنند. اما در هنگام انتصاب رئیسی به قوه قضاییه دیگر از این عبارات تند خبری نبود. برخی از اصلاح طلبان نیز نه تنها این انتصاب را نقد نکردند بلکه به استقبال از آن رفتند.

واکنش‌هایی از سر تواضع یا وحشت

واکنش چهره‌هایی چون محمد علی ابطحی، محمود صادقی و حسام‌الدین آشنا در میان اصلاح طلبان نزدیک به حاکمیت، شاخص مناسبی است برای تحلیل آینده روند سرکوب در جمهوری اسلامی پس از انتصاب رئیسی در قوه قضاییه. ابطحی که نگاه مجمع روحانیون مبارز و حزب اعتماد ملی را نمایندگی می‌کند، انتخاب رییسی برای ریاست قوه قضاییه را خبر خوبی برای همه توصیف کرد و گفت رابطه نزدیک او با نهادهای قدرت مثل سپاه و روحانیون با نفوذ راه را برای موفقیت وی هموارتر می‌کند.

محمود صادقی نماینده تهران نیز که پس از چالش با آملی لاریجانی بر سر حساب‌های قوه قضاییه به شهرت رسید؛ نکات ذکر شده توسط رهبر جمهوری اسلامی در حکم انتصاب حجت الاسلام رئیسی را نوید بخش تحولات مثبت در قوه قضائیه دانست. حسام الدین آشنا نیز رئیسی را شخصی توصیف کرد که از درون قوه قضائیه برخاسته و دردها و درمان‌ها را به خوبی می‌شناسد. اما رئیسی رقیب جدی دولت در سال ۹۶ بود. فردی که به قول ابطحی رابطه‌ای نزدیک با سپاه دارد و در انتخابات نیز شواهد زیادی نشان می‌داد که با حمایت کامل سپاه وارد عرصه شد. اگر آن چه که ابطحی و آشنا به کنایه یا واقعیت گفته‌اند حمل بر صحت قرار دهیم، آینده‌ای به مراتب سرکوبگرانه تر را باید انتظار کشید. شاید مراد «آشنا» از شناخت درد و درمان، ترجمان همان سخن رئیسش باشد که سال ۹۶ در همدان بر زبان جاری ساخت. زندان درمانی و اعدام درمانی.

از دست بوسی رهبر تا دور ریختن آشغال‌ها

واکنش‌ها در جمع اصولگرایان البته پایکوبانه بود. احمد جنتی دبیر شورای نگهبان گفت که به خاطر این انتصاب باید دست رهبر را بوسید.

عزت الله ضرغامی رئیس پیشین سازمان صدا و سیما نیز از دیگر ذوق‌زدگان این انتصاب بود که گفت «از او می‌خواهم در رفتار فردی همان باشند که می‌شناسیم. عدالت محوری و مبارزه بی‌تعارف با اصحاب قدرت و ثروت را هم به حاشیه نرانند.». اما واکنش روزنامه کیهان به انتصاب رئیسی جنبه‌ای فکاهی داشت. شریعتمداری نماینده ولی فقیه در کیهان با شبیه سازی مفسدین اقتصادی به «آشغال»، ابراهیم رئیسی در جایگاهی نشاند که باید این آشغال‌ها رفت و روب کند. « با توجه به حضور آقای رئیسی در رأس قوه قضائیه و برخورداری ایشان از همراهان همدل و پاک‌نهادی نظیر حجت‌الاسلام والمسلمین محسنی‌اژه‌ای، می‌توان امیدوار بود که شمارش معکوس برای دور ریختن آشغال‌ها، آغاز شده است.»

سال نکوی قوه قضاییه و بهار آن

قوه قضاییه با صدور دو حکم تاریخی به پیشواز ابراهیم رئیسی رفت. صدور ۳۷ سال زندان برای وکیل و فعال حقوق بشر، نسرین ستوده در دادگاه بدوی، که در تاریخ قضای جمهوری اسلامی نیز حکمی بی‌سابقه است. همچنین حکم ۳ بار رو نویسی از کتاب آیت الله خامنه‌ای برای فعال سیاسی و زندانی سیاسی دوره پهلوی ابوالفضل قدیانی که حتی با اعتراض دفتر رهبر نیز روبرو شد.

انتظار نمی‌رود با یک انتصاب کاملاً سیاسی در عالی‌ترین مقام قضایی کشور، مبارزه با فساد در جمهوری اسلامی سرانجام روشن داشته باشد.

صدور چنین احکام شدید و تحقیرآمیزی برای فعالان مدنی و حقوق بشر، می‌تواند گواهی بر خط مشی جدید قوه قضاییه باشد. گرچه امروز همه توجه‌ها به سمت مبارزه با مفاسد اقتصادی معطوف شده، اما انتظار نمی‌رود با یک انتصاب کاملاً سیاسی در عالی‌ترین مقام قضایی کشور، مبارزه با فساد در جمهوری اسلامی سرانجام روشن داشته باشد. ابراهیم رئیسی گرچه در دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ بیشتر به عنوان چهره‌ای قضایی شناخته می‌شد، اما دست کم در دهه ۹۰ و پس از انتصاب به دادستانی ویژه روحانیت به سمت سیاست گرایش یافت و پس نامزد شدن در انتخابات ریاست جمهوری و حضور فعال در نشست‌های حزبی اصولگرایان تمایلات سیاسی خویش را آشکارتر کرد. ریاست قوه قضاییه سومین حکمی است که وی در دهه ۹۰ مستقیماً از رهبر جمهوری اسلامی دریافت می‌کند. 

طراحان کودتا در رأس دستگاه قضا

با آغاز ناآرامی‌های دی ماه سال ۹۶ در مشهد، رئیسی و پدر همسرش، احمد علم‌الهدی از سوی دولت متهم شدند که قصد کودتا علیه دولت را داشتند. اعتراض‌های روز هفتم دی در مشهد، همزمان با سفر اسحاق جهانگیری به مشهد صورت گرفته بود. در واکنش به این اعتراض‌ها، اسحاق جهانگیری گفت: «کسانی که بانی این قضایا در کشور هستند دود آن به چشم خودشان خواهد رفت؛ آنها فکر می‌کنند که با این کار به دولت آسیب می‌زنند.»

 

حسام الدین آشنا مشاور روحانی نیز بدون ذکر نام از رئیسی گفته بود که در طی آن اعتراضات، جریانی قصد ساقط کردن دولت را داشته. اما حال دیگر نقد کردن رئیسی کار ساده‌ای نیست. همچنین او با در اختیار داشتن قوه قضاییه و پرونده‌های قضایی باز نزدیکان دولتمردان، دیگر نیازی به کودتا ندارد. رئیسی یک بار پیش از انتخابات سال ۹۶ اعلام کرد اطلاعات شخصی زیادی از حسن روحانی و اسحاق جهانگیری دارد. دست‌های پنهان رئیسی و همراهانش البته در اتفاقاتی چون تهدید به قتل حسن روحانی نیز مشهود است. وحید یامین پور از مجریان صدا و سیما که نزدیک به جناح رئیسی است پیشتر از مداخله ابراهیم رئیسی در آزاد کردن روحانیونی که پلاکارد تهدید به قتل رئیس جمهور را در دست داشتند خبر داده بود.

گامی دیگر برای حل بحران جانشینی 

انتصاب ابراهیم رئیسی به ریاست قوه قضاییه را باید انتصابی هوشمند برای طی شدن پروسه جانشینی توصیف کرد که با رای بالایی که در خبرگان رهبری در رقابت با آملی لاریجانی آورد مهر تایید دیگریی بر نام وی زده شد. از رهبری که در جزئی‌ترین امور اجرایی کشور از جمله حل و فصل بوی بد اطراف فرودگاه مداخله می‌کند و دستور می‌دهد، نمی‌توان انتظار داشت که برای فردای بعد از خود برنامه‌ای نریخته باشد. از این رو این انتصاب می‌تواند بخشی از برنامه از پیش تعیین شده برای جا انداختن ابراهیم رئیسی به‌عنوان جانشین آیت الله خامنه‌ای باشد. به ویژه این که وی بلافاصله پس از انتصاب به ریاست قوه قضاییه، با ۴۲ رأی نایب رئیس مجلس خبرگان شد. نامزدی رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری نیز خیز دیگری بود که رئیسی و همراهانش برای رسیدن به مقام جانشینی به خرج دادند؛ اما در آن کارزار ناکام ماندند.

ابراهیم رئیسی امروز یکه تاز عرصه جانشینی است. اگر او خودش مهره‌ای برای هموار کردن مسیر برای رهبری مجتبی فرزند آیت‌الله خامنه‌ای نباشد، یگانه شانس برای رسیدن به جایگاه ولایت مطلقه فقیه پس از آیت‌الله خامنه‌ای خواهد بود.

در شرایط موجود می‌توان گفت که با پست جدید رئیسی و موقعیت رو به افول حسن روحانی و همچنین به حاشیه رفتن آملی لاریجانی، ابراهیم رئیسی امروز یکه تاز عرصه جانشینی است. اگر او خود، مهره‌ای برای هموار کردن مسیر برای رهبری مجتبی فرزند آیت‌الله خامنه‌ای نباشد، یگانه شانس برای رسیدن به جایگاه ولایت مطلقه فقیه پس از آیت‌الله خامنه‌ای خواهد بود. از این رو اگر اتفاق خاصی روی ندهد؛ جانشین رهبر فعلی جمهوری اسلامی می‌تواند رهبر یک حکومت ولایی با مختصاتی باشد که علم الهدی و مصباح یزدی ترسیم کرده‌اند.