آبی که از سر گذشت

زیتون ـ مهسا محمدی: سیلی که از روزهای ابتدایی سال ۹۸  در حال درنوردیدن شهرهای مختلف ایران است، بر اساس آمار رسمی تابه‌حال جان ۷۰ نفر را گرفته و هزاران نفر را بی‌خانمان کرده است.

تاکنون از مجموع ۲۳ استانِ درگیر سیل،  استان‌های فارس و لرستان بیشترین خسارات جانی و استان‎های مازندران و گلستان بیشترین خسارت مالی را متحمل شده اند. ۴۰۰ شهر و روستا درگیر شرایط جوی روزهای اخیر هستند.

شروع سیل از استان‌های سمنان و خراسان شمالی بود و بعد از آن و درگیری استان‌های مازندران و گلستان سیل به فارس و‌ لرستان رسید. در ادامه هم استان‌های کرمانشاه، ایلام، خوزستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد به وضعیت اضطراری رسیدند.

برآورد اولیه از میزان خسارت مالی سیل در ایران، ۱۱ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان است.

سیل و «مسئولان» آن

در طی این دوران بحرانی که همزمان با تعطیلات نوروز در ایران بود، شبکه‌های اجتماعی به منبع اصلی پخش اخبار و پوشش وضعیت سیل‌زدگان بدل شده است. در عین حال در همه جا سخن از بحران مدیریت و عدم رسیدگی «مسئولان» است.

اما مسئول مدیریت این بحران فراگیر در ایران کدام نهاد بود؟ انتظار می‎رود که دولت به عنوان نهاد اجرایی رسمی در کشور ابتکار عمل را به دست بگیرد و امور را سرو سامان دهد.

دولت در اولین حرکت، با کنار گذاشتن استاندار سفرکرده گلستان که در زمان شروع سیل به محل ماموریت خود بازنگشته بود، سعی کرد عزم جدی خود را برای مواجهه با این بلای طبیعی نشان دهد.

هر چند این برکناری هم بدون حرف و حدیث نبود و بحث را به دلایل انتخاب این فرد که کارنامه مبهمی بر سر پرونده املاک نجومی شهرداری تهران داشت کشاند. انتقادات به دولت بر سر انتخاب استانداران و مدیران میانی غیرمتخصص و بر مبنای یارگیری های سیاسی بالا گرفت. در ادامه مدیرانی که سیل صندلی ریاست آنان را با خود برد خبر برکناری فرماندار پلدختر در استان لرستان نیز مخابره شد اما این خبر بعد از مدت کوتاهی توسط استاندار تکذیب شد.

این بحران اما سایر اختلافات زیرپوستی دولت آشکار و دولت پنهان یا به گفته حسن روحانی «دولت با تفنگ» را هم به سطح آورد.

سپاه طبق معمول با پشتوانه تبلیغاتی وسیع در رسانه های رسمی و امکانات گسترده خود وارد صحنه شد. خبر ورود نیروهای سپاه برای کنترل بحران به مناطق سیل‌زده رسانه‌ها را انباشت. فیلم‌ها و عکس‌های ورود فرماندهان سپاه به این مناطق بیش از تبلیغ به دستمایه طنز و نقد آنان در شبکه‌های اجتماعی بدل شد.

در شهرستان آق‌قلا دعوا بین دولت و سپاه بر سر ابتکاری که سپاهیان برای تخلیه آب شهر به کار برده بودند بالا گرفت.  سپاه برای هدایت آب به سوی دیگر  مسیر خط آهن گرگان ـ اینچه‌برون و یک جاده در آق‌قلا را منفجر کرد و مدعی شد که این باعث تخلیه آب شهر شده است. این درحالی بود که حسن روحانی با اعتراض به این کار آن را فرستادن آب از یک طرف به طرف دیگر نامید و گفت که شکافتن جاده و راه آهن «هیچ تاثیری» نداشته است و اثر منفی آن آبگرفتگی گمیشان بود.

داستان به همینجا هم ختم نشد وقتی سیل به پلدختر رسید، محمد پاکپور، فرمانده نیروی زمینی سپاه در خصوص کمک رسانی دولت به سیل‌زدگان پلدختر انتقاد کرد و در گفت‌وگوی تلفنی با محمد باقری، رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح،  گفت: «دولتی ها جرات نمی‌کنند به منطقه نزدیک شوند و مردم از وضعیت عاصی شده اند.»

سازمان مدیریت بحران  اما در پاسخ گفته است که فرمانده نیروی زمینی در حالی این اظهارات را مطرح کرده که پس از بازگشایی و رفع مشکلات مسیر پلدختر توسط امدادگران وارد منطقه شده است.

از سوی دیگر با گسترش دامنه و عمق بحران، سازمان‌های مردم نهاد و افراد هم وارد کار شدند. جمعیت امام علی در این بین توانست به عنوان یک سازمان غیردولتی مجوز ورود به مناطق سیل‎زده را برای کمک و خدمات‌رسانی بگیرد و از آنجا که به عنوان سازمانی غیردولتی _ حاکمیتی شناخته شده است به محل ارجاع کمک های مردم بی اعتماد به حاکمیت بدل شد.

سیل و امنیت

سازمان مدیریت بحران کشور به عنوان نهادی دولتی زیر نظر وزیر کشور و جمعیت هلال احمر، سازمان غیرانتفاعی ایرانی و وابسته به صلیب سرخ جهانی، هم با توجه به وسعت فاجعه کم تحرک و بی امکانات ظاهر شدند. عدم پوشش بعضی از مناطق و بالاخص روستاها و خدمات‌رسانی کند و ناکافی خشم مردم آسیب دیده مناطق بحرانی را برانگیخت.

با وجود تاکید همه نیروهای درگیر از دولت گرفته تا سپاه و ارتش بر سر حفط امنیت در مناطق بحران‌زده اخبار حاکی از درگیری مردم در بعضی از مناطق با نیروهای سپاه و در بعضی موارد با هلال احمر است.

امروز خبر مرگ عبود جلیزى، کشاورز سیل‌زده اهل خوزستان، منتشر شد که پیش از این گفته شده بود که  بر اثر درگیری با نیروهای سپاه زخمی شده است . به گزارش بنیاد حقوق بشری عبدالرحمن برومند،  جلیزی در درگیرى و تیراندازى نیروهاى سپاه به سیل‌زدگان روستاهاى جلیزى، صگور و شاکریه مسیر الله‌اکبر دشت آزادگان خوزستان در بامداد ۱۴ فروردین مجروح شده بود.

این در حالی است که رمضان شریف سخنگوی سپاه در گفتگو با خبرگزاری ایسنا «برخورد یگان‌های سپاه با مردم و فشار بر آنها برای تخلیه منازل مسکونی در مناطق سیل‌زده» شایعه و «فضاسازی» خواند.

امروز هم ویدئوهای از ادامه درگیری‌ها در بعضی از شهرهای استان لرستان منتشر شده است که از صحت و سقم آنان خبری در دست نیست.

سیل و تحریم

سیل ایران اما بحثی داخلی نماند و به محملی برای طرح دوباره مسئله آثار تحریم‌های آمریکا علیه ایران بدل شد. ایران از عدم کمک جوامع بین المللی به خود در زمان نزول این بلای طبیعی اعتراض کرد و آن را نتیجه تحریم های آمریکا دانست. دولت هم این اتفاق را شاهدی بر این مدعای خود خواند که ایران درباره اقلام اساسی و کمک های حقوق بشری نیز تحریم است.

به دنبال اظهارات غیررسمی مقامات ایران در این مورد سه روز پیش مایکل پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، در بیانیه‌ای گفت که ایالات متحده آماده است تا از طریق صلیب سرخ جهانی و جوامع هلال احمر به سیل‌زدگان در ایران کمک‌رسانی کند. او همچنین تاکید کرد که  این نهادها می‌توانند کمک‌های نقدی را به هلال احمر ایران منتقل کنند.

پمپئو از این وضعیت برای تکرار انتقادات خود به مقامات ایرانی بهره برد و در بخشی از بیانه اش گفت که  این سیل اخیر بار دیگر « سوء‌مدیریت حکومت ایران در برنامه‌ریزی شهری و آمادگی برای شرایط اضطراری» را نشان داده است.

این حمله پمپئو از سوی وزیر امور خارجه ایران بی‌پاسخ نماند و ظریف هم روز گذشته در پاسخ به او بیانیه‌ای منتشر کرد.

او در این بیانیه اظهارات پمپئو را « غیرحرفه‌ای، مداخله‌گرانه و عوام فریبانه» خواند و با رد کمک آمریکا به سیل زدگان در ایران نوشت که « دولت آمریکا به جای سوءاستفاده غیرمعمول و سیاست‌زده از درد و رنج انسان‌ها در حوادث طبیعی، به وضعیت مصیبت‌زدگان داخل آمریکا که ماه‌هاست از حوادث طبیعی رنج می‌برند، رسیدگی کند.»

او همچنین دولت آمریکا را متهم کرد که مردم ایران را هدف «تروریسم اقتصادی» قرار داده است و گفت که دولت آمریکا مانع  واریز شدن کمک‌های مالی ایرانیان خارج از کشور به حساب‌های هلال احمر ایران برای کمک به سیل زدگان شده اند.

ظریف همچنین در این میان به اروپا نیز تاخت و گفت که اروپا هم  نتوانسته برای مقابله با تحریم‌های آمریکا، حتی یک کانال بانکی ویژه برای کمک‌های انسان دوستانه باز کند.

این در حالی است که صلیب سرخ جهانی گفته بود که مانعی برای کمک‌رسانی به سیل زدگان ایران وجود ندارد و اگر تهران بخواهد، این سازمان مایل به همکاری است.

امروز نیز یک محموله هوایی حاوی کمک‌های آلمان برای سیل‌زدگان وارد تهران شد. همزمان صلیب سرخ آلمان در وب‌سایت خود برای دریافت کمک‌های مالی آن لاین به سیل‌زدگان ایران اعلام آمادگی کرد.

همچنین کمیسیونر اروپا برای کمک‌های بشردوستانه اعلام کرد که اروپا ۱.۲ میلیون یورو برای کمک به سیل زدگان ایرانی اختصاص داده است.

حال سازمان هواشناسی ایران از بارندگی‌های بیشتر در روزهای آینده خبر می‌دهد که غرب و جنوب غرب کشور را دربرخواهد گرفت.