قصه‌ی پرُ غصه‌‌‌ی سانسور

زیتون–آوا مشرقی: با اینکه بیش از چهار دهه از فعالیت سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی می‌گذرد، نه تنها از فاصله نجومی تولیدات این سازمان با واقعیت جاری در جامعه کم نشده، که روز به روز این فاصله شدت و سرعت بیشتری می‌گیرد. وقتی‌ مشکلات مالی‌ این سازمان عریض و طویل هم به آشفته بازار ممیزی‌های بی‌ قاعده و قانون اضافه شود، دیگر تمایل سینماگران برای ورود به شبکه نمایش خانگی بیش از پیش توجیه پیدا می‌کند.

ماجرا وقتی‌ جالب‌تر می‌شود که معاون ارزش‌یابی و نظارت سازمان سینمایی هم به سود چند برابر سریال سازی در شبکه نمایش خانگی اعتراف می‌کند و کوچک‌ترین توجهی‌ به اعتراض انجمن تهیه‌کنندگان مستقل نسبت به صدور مجوز‌های بی‌‌رویه ندارد. ابراهیم داروغه‌زاده در گفت‌وگویی با ایسنا، درباره وضعیت این روزهای تولید سریال در شبکه نمایش خانگی گفته: «این حوزه چرخه اقتصادی دارد و بازگشت سرمایه آن از سینما هم بیشتر است».

او، درباره نگرانی و هشدار جمعی از تهیه‌کنندگان سینما نسبت به افزایش صدور مجوزهای سریال در شبکه نمایش خانگی و غیرمسئولانه دانستن چنین اقدامی، همچنین گفت: «ما در حال حاضر حداکثر هفته‌ای دو محصول (سریال) برای پخش در شبکه نمایش خانگی داریم یعنی برنامه‌ریزی طوری بوده که بیشتر از هفته‌ای دو تا نداشته باشیم. البته ظرفیت بازار مخاطب بسیار بیش‌تر از آن است و اگر هر روز هم یک قسمت سریال داشته باشیم ظرفیت آن موجود است منتها ظرفیت تولید وجود ندارد».

مشکل اصلی‌ اما این‌جاست که پای بی‌ قاعدگی ممیزی و سانسور به شبکه نمایش خانگی هم باز شده و هنوز پس از ساخت بیش از بیست سریال در ژانرهای متفاوت هیچکس نمی‌داند که سرنوشت کاراکترهایی که روی کاغذ می‌‌آید در ادامهٔ پروسه ساخت به کجا منتهی‌ می‌شود.

«ممنوعه»، نام سریالی به کارگردانی امیر پورکیان است، که با بهره گیری از خیل عظیمی‌ از ستاره‌های سینما و تلویزیون در سال ۹۷ توزیع شد و به دست مخاطب رسید. داستان ممنوعه که تم اجتماعی دارد روایت‌گر زندگی‌ چند جوان امروزی است که سبک متفاوت زندگی‌‌شان با جوان‌های به تصویر کشیده‌شده توسط صدا و سیما اختلاف فاحشی دارد، اما همین سنت‌شکنی بیش از سه قسمت تحمل نمی‌شود و بلافاصله سریال به محاق توقیف فرو می‌رود. هرچند که توزیع مجدد ممنوعه پس از کش و قوس‌های فراوان از سر گرفته شد، اما یکی‌ از کاراکتر‌های اصلی‌ داستان به اسم خلیل که ترنس بود، نتوانست از تیغ سانسور فرار کند و به طور کلی‌ نقش‌آفرینی نیما شعبان‌نژاد از سریال حذف گردید.

در جدیدترین نمونه از قربانیان سانسور بی‌‌دلیل و منطق مسٔولین، می‌توان به سریال نهنگ آبی‌ ، ساخته فریدون جیرانی، اشاره کرد. جیرانی که سال‌هاست از طرفداران شکل‌گیری تلویزیون خصوصی در ایران است، شبکه نمایش خانگی را جایگزین مناسبی برای آن می‌داند. او با همکاری تهیه‌کننده توانست ستاره‌هایی‌ مثل لیلا حاتمی و ساعد سهیلی را راضی‌ به حضور در جدیدترین ساخته خود کند، سریالی که با حضور تعدادی از بهترین‌های حال حاضر سینما، تا به این‌جا اثری شسته و رفته از کار در آمده، اما حتا تجربه فریدون جیرانی به عنوان یکی‌ از پیشکسوتان زخم خورده از سانسور هم نتوانست کمکی‌ کند و با افشاگری ساعد سهیلی، بازیگر نقش اول مجموعه، مشخص شد که سریال دچار سانسور گسترده شده و در بعضی‌ قسمت‌ها حتا تا بیست دقیقه هم از داستان حذف می‌شود.

او با گذاشتن پستی در صفحه اینستاگرامش به سانسور این مجموعه انتقاد کرد و گفت : «همکارانم در سریالِ «نهنگ آبی» هر هفته با عشق و تلاش سعی می کنند ۶۰ دقیقه فیلمِ با کیفیت را تحویل شما عزیزان بدهند، اما با تأسف شاهدیم که گاهی ۳۶ ، ۳۷ ، یا ۳۸ دقیقه به دست شما می‌رسد!!! از فاصله تدوین تا منزلِ شما چه کسی ۲۲ دقیقه فیلم را با سلیقه ی خود تدوینِ دوباره و سانسور میکند؟! من نمیدانم … نمیدانم و سخت ناراحتم،  هم ناراحتم هم گله دارم. من به جای او (که نمی شناسم) از شما پوزش میطلبم».

ماجرا اما مهمتر از این بود که با پوزش یک بازیگر حل شود. پس از گذشت یک هفته از موج انتقادها و تمسخر مخاطبین از قلع و قمع بیست دقیقه از یک سریال، حسین پارسایی، مدیر کل دفتر نمایش خانگی، به زبان آمد و درباره سانسور سریال‌های شبکه نمایش خانگی پس از دریافت پروانه ساخت، به روزنامه شهروند گفت: گرفتن مجوز یا همان پروانه ساخت به معنای آن نیست که اثر بعد از تولید و ‌در مرحله صدور پروانه نمایش تغییرات نخواهد داشت. این تصور به معنای نادیده گرفتن فلسفه وجودی شورای پروانه نمایش است. بخش‌هایی از یک اثر که به هر نحو با فیلم‌نامه مغایرت داشته باشد یا موجب بروز سوءتفاهم شود، به‌طور طبیعی توسط اعضای شورای پروانه نمایش بررسی و با تعامل تهیه‌کننده و کارگردان اصلاح یا تعدیل می‌شوند. او در ادامه و درباره این بخش از حرف های سهیلی که گفته بود بیش از ۲۰ دقیقه از قسمت دوم «نهنگ آبی» حذف شده گفت :شبکه نمایش خانگی مخاطبان گسترده‌ای دارد و در دسترس آحاد مردم و سلیقه‌های گوناگون است، بنابراین گاه مواردی پیش می‌آید که بنا بر ضرورت این اصلاحات صورت بگیرد.

آقای پارسایی اما خوب می‌داند که استفاده از کلمات مبهمی مثل ضرورت، یا اصلاح شیوهٔ قدیمی‌ مدیران این مرز و بوم برای فرار از شفاف‌سازی است. مدیرانی که با بودجه‌ای کلان در صدد به ثبت رساندن جشنواره شبکه نمایش خانگی به سیاهه تقویم جشنواره‌های کشور هستند اما کوچک‌ترین تلاشی برای پاسخ‌گویی به هدر رفتن سرمایه‌های مادی و معنوی در عرصه هنر از خود نشان نمی‌دهند، چرا که در این میان وزنه بازگشت سرمایه و چرخه اقتصادی به هر موضوع بی‌‌اهمیت دیگری مثل احترام به شعور مخاطب می‌‌چربد.