آخرین تلاش آمریکا برای «صفر» شدن صادرات نفت ایران

زیتون ـ نیلوفر سعیدی: سخنان امروز مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا٬ اخبار اولیه‌ی منتشر شده در واشنگتن پست را تایید کرد. او به صراحت اعلام کرد که واشنگتن نقطه‌ی پایانی بر اعطای معافیت از تحریم‌ها برای خریداران نفت ایران گذاشته است.

هشت کشور  معاف از تحریمِ خریدار نفت از ایران حال باید به فکر منابع جایگزین باشند. پومپئو امروز گفت که از ۱۰ روز دیگر، دوم ماه مه ،۱۲ اردیبهشت، «دولت آمریکا دیگر به کشورهایی که هم اکنون از ایران نفت وارد می‌کنند٬ معافیت نخواهد داد.»

این خبر در حالی تایید شد که حتی پیش از آنکه پمپئو در واشنگتن پشت تریبون برود٬ افزایش سه درصدی قیمت نفت در بازار جهانی اتفاق افتاده بود. خبرگزاری رویترز خبر داد که قیمت هر بشکه نفت به ۷۴ دلار و ۳۰ سنت رسید که بالاترین قیمت از ماه نوامبر سال گذشته میلادی بوده است.

ژاپن، چین، کره جنوبی، هند، ایتالیا، تایوان، ترکیه و یونان به عنوان کشورهایی که معافیت موقت از تحریم نفتی آمریکا علیه ایران گرفته‌ بودند٬ حالا دیگر نمی‌توانند از ایران نفت بخرند و اگر دست به چنین اقدامی بزنند٬ با واکنش آمریکا روبرو خواهند شد. همچنین کشورها و شرکت‌های خارج از آمریکا که تحریم‌ علیه ایران را رعایت نکنند٬ با مجازات و محدودیت روبرو می‌شوند.

کارشناسان نفتی بر این باورند که کشورهای نیازمند به نفت ایران انتظار چنین رفتاری را داشتند و از ماه‌ها پیش٬ عملا بعضی از این هشت کشور خرید نفت خود را از ایران متوقف کرده بودند.

یکی از خریداران مهم نفت ایران٬ هند است. هند قبلا می‌توانست روزانه سیصد هزار بشکه از یک میلیون بشکه نفت ایران را بخرد و حالا چنین مجوزی ندارد. در همین حال کره جنوبی و ژاپن وابستگی کمتری به نفت ایران دارند، اما ترکیه در این میان در شرایط سخت‌تری قرار می‌گیرد و احتمالا یا ناچار می‌شود به شکل پنهانی و قاچاقی از ایران نفت بخرد، یا این که باید مایحتاج خود را از روسیه تامین کند. از همین روست که مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه به این اتفاق عکس‌العمل نشان داد و در واکنش به  آن در حساب توئیتری خود نوشت که این اقدام «به حفظ صلح و ثبات منطقه کمک نمی‌کند و به مردم ایران آسیب می‌زند.» وزیر امور خارجه ترکیه همچنین تاکید کرد که کشورش تحریم‌های یکجانبه را قبول ندارد.

دونالد ترامپ، رییس جمهوری ایالات متحده هم در توئیتر خود اعلام کرد که عربستان سعودی⁩ و سایر کشورهای⁧ اوپک⁩، نفتی که با تحریم کامل نفتی ایران از بازار خارج‌ می‌شود را جبران می‌کنند.  به دنبال این اظهار نظر رییس‌جمهوری امریکا عربستان سعودی هم اعلام کرد که در هماهنگی با سایر تولیدکنندگان از عرضه کافی نفت به بازار و حفظ تعادل آن اطمینان حاصل خواهد کرد.

در این میان ایران نیز لااقل در مقام اظهارنظر خود را از تک و تا نینداخت و سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به عدم‌تمدید معافیت نفتی گفت که «با توجه به غیرقانونی بودن اصل تحریم‌های مورد نظر، جمهوری اسلامی ایران اصولا ارزش و اعتباری برای معافیت‌های اعطایی بر تحریم‌ها قائل نبوده و نیست.»

پیامدهای از میان برداشتن معافیت تحریم

وزیر امورخارجه آمریکا در میان حرفهایش تاکید کرد که ایران در سال گذشته توانسته ۱۵ میلیارد دلار نفت بفروشد و پول بیشتری برای کمک به حزب الله لبنان٬ حماس و حوثی‌های یمن در اختیار داشته باشد اما حالا از چنین امکانی برخوردار نخواهد بود. به گفته او آمریکا به دنبال آن است که صادرات نفت ایران را به صفر برساند اما برخی از کارشناسان حوزه‌ی انرژی بر این باورند که این هدف٬ خوشبینانه است و نمی‌توان میزان صادرات نفت ایران را کاملا به صفر رساند.

بر اساس اظهارات پمپئو میزان تولید و فروش نفت در جهان در سال ۲۰۱۸ میلادی با افزایش یک و نیم میلیارد دلاری روبرو شده و در سال ۲۰۱۹ نیز روند فروش جهانی نفت در هر دو بُعد حجم و قیمت٬ افزایش پیدا خواهد کرد و خود آمریکا نیز به عنوان یک تولید‌کننده‌ی مهم نفت٬ در کنار عربستان و امارات برای جبران کسری نفت٬ آماده است و کشورهای خلیج فارس و اسراییل از تصمیمات آمریکا حمایت می‌کنند. البته این سخن پمپئو در حالی بیان شده که تمام کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با ایران رفتار همسانی ندارند و رفتار کشورهایی همچون قطر٬ عمان و کویت٬ با تهران متفاوت از منش عربستان سعودی٬ بحرین و امارات متحده‌ی عربی است، یا لااقل تا بحال چنین بوده .

برخورداری ایران از امکان فروش نفت به ۸ کشور مورد اشاره‌ی آمریکا٬ دست کم بخشی از اصلی‌ترین نیازهای ارزی ایران را تامین می‌کرد اما حالا این امکان نیز از بین رفته است. هر چند شاید بتوان به بسته نشدن کامل شیرهای نفت و ادامه‌ی فروش قانونی یا غیرقانونی امیدوار بود، اما با توجه به  وضعیت اقتصادی بحرانی فعلی، ایران در روزهای آتی با مشکلات فزاینده ای روبرو خواهد شد.

از جمله این مشکلات کسری بودجه در مقیاسی گسترده و تاثیرگذاری مواضع جدید آمریکا بر فضای روانی بازار و جامعه و متعاقب آن٬ بالارفتن قیمت دلار٬ طلا و مایحتاج عمومی است. ظهور باندها و رانت‌های جدید در ارگان‌های نزدیک به حکومت برای فروش پنهانی و غیرقانونی نفت به خارج برای تامین ارز و ایجاد رانت‌های نوین، درهای فساد جدیدی را در ایران می‌گشاید.

در کشمکش‌های سیاسی داخلی ایران هم قدرتمندتر شدن جریان تندرو با گفتمان ضدآمریکایی و هجوم به دولت حسن روحانی به عنوان دولتی که به آمریکایی‌ها باج داده، قابل پیش‌بینی است.

تغییر حکومت یا تغییر رفتار

همه آنچه وزیر امور خارجه دولت دونالد ترامپ امروز گفت درباره نفت نبود، او در واقع به توضیح اصلی‌ترین مبانی نگرش صاحبان فعلی کاخ سفید به حکومت جمهوری اسلامی پرداخت.

پمپئو تاکید کرد که واشنگتن به دنبال تغییر رفتار سران حکومت جمهوری اسلامی یا به گفته او  «ملاها» بوده و  امیدوار است که در نتیجه‌ی فشارهای اقتصادی٬ حکومت جمهوری اسلامی در مسیری قرار بگیرد که در روابط بین‌الملل مانند یک «دولت عادی» (normal state) با منطقه و جهان٬ مواجه شود.

وزیر امور خارجه‌ی آمریکا از موشک‌های ایران، «حمایت از تروریسم و خشونت و همچنین بازداشت غیرقانونی شهروندان ایرانی ـ آمریکایی» به عنوان اصلی‌ترین رفتارهای غلط حکومت جمهوری اسلامی نام برده و این حکومت را غیرقانونی خواند و گفت که آمریکا امیدوار است آن قدر ایران را تحت فشار قرار دهد تا حکومت جمهوری اسلامی٬ خواهان مذاکره شود.

پمپئو در مورد امکان استفاده از گزینه‌ی نظامی علیه ایران گفت که چنین گزینه‌ای زمانی در دستور کار خواهد بود که ایران یا شبه‌نظامیان وابسته به ایران حرکتی انجام دهند و در آن صورت آمریکا به چنین اقدامی واکنش نظامی نشان خواهد داد.

پمپئو٬ آمریکا را حامی مردم ایران دانست و گفت که به خواسته‌های مردم توجه می‌کند و واشنگتن٬ یاری‌گر و حامی مردم ایران است و نه گروه‌هایی همچون مجاهدین خلق یا دیگران.

او همچنین در مورد استفاده از گزینه‌ی نظامی علیه ایران گفت که چنین گزینه‌ای زمانی در دستور کار خواهد بود که ایران یا شبه‌نظامیان وابسته به ایران حرکتی انجام دهند و در آن صورت آمریکا به چنین اقدامی واکنش نظامی نشان خواهد داد.

وزیر امورخارجه ترامپ، فرمانده جدید سپاه  ایران یعنی سلامی٬ قاسم سلیمانی٬ روحانی٬ ظریف و دیگر اجزای حکومت را در یک کفه‌ی ترازو قرار داده و اعلام کرد که همه‌ی آنها به اصل جمهوری اسلامی باور دارند و در میان آنان عنصر میانه‌رو وجود ندارد و همه تندرو هستند.

اصرار آمریکا بر ضرورت اعمال فشار بر ایران به منظور تغییر رفتارهای سران جمهوری اسلامی و تبدیل ایران به یک دولت عادی٬ احتمالا به این معنی است که ایران باید در خاورمیانه و به ویژه در هلال شیعی که آن را محور مقاومت نامیده٬ دست از مداخله و تلاش برای نفوذ بردارد. یعنی در عراق٬ لبنان٬ سوریه٬ بحرین٬ یمن و فلسطین اقدام خاصی انجام ندهد و در کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین٬ آسیای میانه و قفقاز نیز دست از تلاش برای ترویج تشیع و سازماندهی شیعیان بردارد.