زیتون ـ یلدا امیری: دو روز مانده به سالگرد خروج آمریکا از برجام، رسانه‌های ایران از آغاز برنامه‌ای برای اقدامات متقابل در برابر آمریکا خبر دادند. خبرگزاری ایسنا به نقل از یک مقام نزدیک به هیئت نظارت بر برجام نوشت:«احتمالا دکتر روحانی روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت (۸ می) درگفتگوی زنده رادیو و تلویزیونی، برنامه‌های مرحله‌ای ایران برای انجام اقدامات متقابل در برابر خروج امریکا از برجام را اعلام خواهد کرد. ۱۸ اردیبهشت سالگرد خروج آمریکا از برجام است.»

این خبر پس از چند ساعت از خروجی خبرگزاری ایسنا حذف شد و گزارش دیگری بدون اشاره به عنوان «یک مقام نزدیک به هیئت نظارت بر برجام» جایگزین شد. بر اساس اطلاعات رسیده به «زیتون» این مقام نزدیک به هیئت نظارت عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران بود که در جلسه ای با مسئولان رسانه‌ها مواضع جدید حکومت ایران در قبال تحریم ها را اعلام کرده است.

بر اساس اطلاعات رسیده به «زیتون» مقام نزدیک به هیئت نظارت بر برجام عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران بود که در جلسه ای با مسئولان رسانه‌ها مواضع جدید حکومت ایران در قبال تحریم ها را اعلام کرده است.

به دنبال اعلام این خبر وال استریت ژورنال از اظهار‌نظر منابع اروپایی در این‌باره خبر داد و تاکید کرد که دیپلمات‌های اروپایی هشدار دادند که ایران در واکنش به تحریم‌های جدید ایالات متحده آماده کنار گذاشتن بخش‌هایی از معاهده هسته‌ای (برجام) است. به گفته این منبع به نظر می‌رسد این واکنشی از سوی ایران به اعزام ناو جنگی آمریکایی به خلیج فارس باشد که باعث افزایش تنش میان دو کشور خواهد شد.

به نظر می‌رسد اشاره این گزارش به اعزام ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن ایالات متحده به خلیج فارس در روز گذشته است.

مایک پمپئو وزیر خارجه ایالات متحده هم بعد از اعلام این خبر، روز دوشنبه در جریان سفر خود به اروپا به خبرنگاران گفت: « ما اقدامات برهم‌ زننده‌ای از سوی رژیم ایران دیده بودیم و همچنین به این معناست که ما رژیم ایران را در قبال هرگونه حمله به منافع ایالات متحده، پاسخگو نگه خواهیم داشت.

او تاکید کرد: « اگر چنین اقدامی صورت بگیرد، چه از سوی یک گروه نیابتی، یا گروه شبه‌نظامی یا حزب‌الله، ما رهبری ایران را مسئول آن می‌دانیم.»

مقابله در ۵ مرحله

بر اساس اطلاعاتی که در اختیار «زیتون» قرار گرفته است، عراقچی در جلسه مورد اشاره اعلام کرد:« اقدامات ایران برای مقابله با تحریم‌های آمریکا در ۵ مرحله اجرایی خواهد شد و برنامه‌ پیش‌بینی شده در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، مرحله نخست این اقدامات است.»

او همچنین افزوده است:« که در صورت بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت و صدور قطعنامه علیه ایران، حکومت ایران از ان پی تی خارج خواهد شد.»

 به گزارش «زیتون» عراقچی اعلام کرد:«اقدامات ایران برای مقابله با تحریم‌های آمریکا در ۵ مرحله اجرایی خواهد شد و برنامه‌ پیش‌بینی شده در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، مرحله نخست این اقدامات است. در صورت بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت و صدور قطعنامه علیه ایران، حکومت ایران از ان پی تی خارج خواهد شد.»

در گزارش اولیه‌ای که در ایسنا منتشر شد به نقل از مقام مسئول (عراقچی)  تاکید شد: «فعلا موضوع خروج از برجام مطرح نیست. کاهش جزئی و کلی برخی تعهدات ایران و آغاز بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای که انجام آن در چارچوب برجام متوقف شده بود، اولین گام ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام و همچنین بدعهدی کشورهای اروپایی در اجرای تعهداتشان است. مقامات اتحادیه اروپا که در یک سال گذشته تنها به ارائه وعده‌های اجرا نشده اکتفا کرده‌اند به صورت غیررسمی در جریان این تصمیم قرار گرفته‌اند.»

خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران هم نوشت که جمهوری اسلامی ایران به زودی « تصمیمات جدیدی را در واکنش به تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اقدامات خصمانه آن عملیاتی خواهد کرد.»

به گزارش این خبرگزاری « براساس این تصمیم چنانچه تحریم‌های نفتی و بانکی ظرف ساعات آینده لغو نشود، این اقدامات ویژه در چارچوب مفاد برجام با قاطعیت اجرا خواهد شد.»

بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام چه می‌گویند؟

بر اساس بند ۲۶ برجام، اگر یکی اتحادیه اروپا یا آمریکا به تعهدات خود پایبند نباشد ایران می‌تواند اجرای تعهدات خود را به شکل کلی یا جزئی متوقف کند.

بند ۲۶- اتحادیه اروپایی فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش بینی شده در این برجام، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم هایی که اجرای آنها را وفق این برجام لغو کرده است، خودداری می نماید. هیچ گونه تحریم جدید هسته ای شورای امنیت و هیچ گونه تحریم جدید هسته ای اتحادیه اروپایی یا اقدامات محدودیت ساز وجود نخواهد داشت. ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق بهرمند شدن ایران از لغو تحریم های مشخص شده در پیوست ۲ به عمل خواهد آورد. دولت ایالات متحده فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش بینی شده در این برجام ، در چارچوب نقش مشخص رئیس جمهور و کنگره، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم های مشخص شده در پیوست ۲ که اعمال آنها را وفق این برجام متوقف کرده است، خودداری می نماید. دولت ایالات متحده، در چارچوب نقش مشخص رئیس جمهور و کنگره، از اعمال تحریم های جدید مرتبط با هسته ای خودداری خواهد کرد. ایران اعلام کرده است که تحمیل یا بازگرداندن تحریم های مشخص شده در پیوست ۲ یا وضع تحریم های جدید هسته ای را به منزله مبنایی برای توقف کلی یا جزیی اجرای تعهدات خود وفق این برجام، تلقی خواهد نمود.

بر اساس بند ۳۶ هم  اگر یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نکند طرف مقابل می تواند علاوه بر توقف کلی یا جزئی اجرای تعهدات خود به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ کند که معتقد است موضوع مصداق عدم پایبندی اساسی به شمار می‌آید.

بند ۳۶ – چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه ۱+۵ تعهدات خود را رعایت ننموده اند، ایران می تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید؛ به همین ترتیب، چنانچه هر یک از اعضای گروه ۱+۵ معتقد باشد که ایران تعهدات خود را رعایت نکرده است، هر یک از دولتهای گروه ۱+۵ می تواند اقدام مشابه به عمل آورد. کمیسیون مشترک ۱۵ روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. متعاقب بررسی کمیسیون مشترک، چنانچه هر عضو معتقد باشد که موضوع پایبندی فیصله نیافته است، می تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران ۱۵ روز وقت خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. پس از بررسی کمیسیون مشترک – همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران – خواه عضو شاکی یا عضوی که اجرای تکالیف اش موضوع بوده است می تواند درخواست نماید که موضوع توسط یک هیات مشورتی که متشکل از سه عضو خواهد بود (یکی از سوی هر یک از طرف های درگیر در اختلاف و طرف سوم مستقل) بررسی شود. هیات مشورتی می بایست نظریه غیرالزام آوری را در خصوص موضوع پایبندی ظرف ۱۵ روز ارائه نماید. چنانچه، متعاقب این فرایند ۳۰ روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از ۵ روز نظریه هیات مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد. چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد، و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» می باشد، آنگاه آن طرف می تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی و یا جزئی اجرای تعهدات اش وفق برجام قلمداد کرده و/یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ نماید که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» به شمار می آید.

به نظر می رسد ایران پس از اعمال محدودیت‌های پی‌درپی آمریکا و اجرایی نشدن سازوکار مالی اینستکس به دنبال اهرمی برای تحریک اتحادیه اروپا و تهدید آمریکا است، تا نشان دهد در مقابل آمریکا منفعل نخواهد ماند.

هر دو بند ۲۶ و ۳۶ که عباس عراقچی مشخصا به آنها اشاره کرده در خصوص توقف اجرای تعهدات است، مشخص نیست که ایران قصد دارد کدام بخش از تعهدات خود را متوقف کند. اگر چه عراقچی اعلام کرده که فعلا موضوع خروج از برجام مطرح نیست، اما توقف تعهدات می‌تواند از سوی طرف مقابل به عدم پایبندی به برجام تعبیر و حتی به خروج  اروپاییان از برجام شود. اقدامی که تندروهای آمریکایی را خوشحال خواهد کرد و کشورهای اروپایی را تحت فشار قرار می‌دهد.