مرجعیت و نزاع هلال رمضان و شوال

یکی از ساز و کارهای اسلام برای تحقیق وحدت میان مسلمانان روزه ماه رمضان و عید است و برای اینکه وحدت مسلمانان به نمایش گذاشته شود، اسلام خواسته است عموم مسلمین با هم روزه بگیرند و با هم عید کنند از پیامبر اسلام نقل شده است، صوموا مع الجماعه وافطروا مع الجماعه (با جماعت مسلمین روزه بگیرید و با جماعت مسلمین عید را افطار کنید) و این حدیث دلالت به این معنا می‌کند که از نظر پیامبر تحقیق وحدت از ادراک واقع یعنی واقعاً چه روزی عید است از اهمیت بیشتری برخوردار است و حتی دعای قنوت عید نیز همانگونه که مرحوم آیت‌الله خویی استدلال کرده است مشعر بر یکروز بودن عید برای همه مسلمانان دنیا است. بحق هذا الْیَوْم الذی جعلته للمسلمین عیدا (به حق این روزی که آنرا برای تمام مسلمانان عید قرار دادی)، اما متاسفانه بعضی از مراجع در هنگام استنباط فتواهایشان به مسئله وحدت اعتنائی نکرده و موجب تفرقه بین مسلمین میشوند و همانگونه که امام علی فرموده: لُبس الاسلام لبس الفرو مقلوباً یعنی ناخواسته برعکس وخلاف دستور اسلام عمل میکنند. همانگونه که انسان لباس را پشت و رو و وآرونه بپوشد. یکی از فتاوای مهم مربوط به مسئله ابتدای ماه رمضان و شوال است، طبق نظر بعضی از فقها اگر هلال در نقطه ای از زمین دیده شد، آنگاه اول ماه تقریباً برای تمام نقاط جهان ثابت است، رای دیگر اختلاف افق را موجب اختلاف اولین روز ماه در نقاط مختلف زمین میداند. رای اخیر عملاً موجب تفرقه مسلمین در تعیین اولین روز ماه رمضان یا روز عید میشود کما اینکه مشکل دیگری که به مسئله اول ماه ارتباط پیدا می‌کند سیاسی کردن آن می‌باشد.

متاسفانه دولتها و بعضی از حواشی مراجع از مسئله تعیین اولین روز ماه برای نشان دادن قدرت خود و میزان پیروی مردم از آنان سوء استفاده میکنند. مثلاً در سایت (مون سایتینگ) کشورهایی که به تبع عربستان سعودی و کشورهایی که به تبع ترکیه اول ماه را تعیین می‌کنند را نشان می‌دهد.

چند سال پیش وقتی آیت‌الله مکارم شیرازی عید را در روزی مخالف روز تعیین شده توسط حکومت اعلام کرد سایت ایشان برای مدتی از دسترس خارج شد.

با اینکه مراجع در فتواهایشان تصریح می‌کنند که مسئله هلال از موضوعات است و ربطی به فقیه ندارد ولی عملاً مسئله اول ماه میدان رقابت میان مراجع برای اثبات میزان تعداد پیروانشان شده است.

بعنوان مثال موسسه مرحوم آیت‌الله خویی در لندن از آنجا که میبایست تبعیت خود را جهت مصالح سیاسی ومالی به آقای سیستانی نشان دهد روز اول ماه رمضان را سه شنبه اعلام کرد و این برخلاف رای ولی نعمتشان آیت‌الله خویی بود که طبق مبنایش روز دوشنبه بدلیل رویت ماه یکشنبه در آمریکا اول ماه رمضان بوده است. موسسه آقای خویی برای ماستمالی کردن قضیه مرتکب خبط عشوایی شده و بیانیه ای صادر کرده است که از آنجا که هنوز در آمریکا مغرب نشده روز دوشنبه از شعبان است. موسسه آقای خویی میتوانست تا ساعت یک شب صبر کرده تا خبر رویت هلال از آمریکا می‌رسید ولی مصلحتها اقتضای متابعت از سیستانی را طلب می‌کرد. طرفه اینکه اکنون اعلامیه جدیدی منتشر کرده که اول ماه روز دوشنبه بوده است.

از خصوصیات بارز قرآن یکی دعوت به وحدت و دیگری دعوت به سهولت و سماحت است قرآن در مقام اهمیت وحدت می فرماید: وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا (وهمگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید) و در بیان سهولت میفرماید: یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ (خدا براى شما آسانى مى‏ خواهد و براى شما دشوارى نمى‏ خواهد) و در جایی دیگر میفرماید: وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ (و در دین بر شما سختى قرار نداده است)، مراجع در هنگام استنباط احکام باید نظر قرآن درمساله وحدت و قاعده یسر را تامین کنند تا در روز قیامت بیامیز یقه آنان را بخاطر هجرت از قرآن نگیرد، وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَٰذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا (و پیامبر [خدا] گفت پروردگارا قوم من این قرآن را رها کردند).

طبق نظر بعضی از کارشناسان فقهی جهت مانع شدن از تفرقه ‌و تحقیق وحدت میان مسلمانان به مقلدین آقای سیستانی توصیه می‌شود در خصوص مسئله اول ماه از تقلید از آقای سیستانی دست کشیده و به فتوای مرجعی عمل کنند که قائل به اختلاف در ایام عید نیست، لازم به ذکر است که بعضی از مراجع تبعیض در تقلید را جایز میدانند. تبعیض در تقلید یعنی اینکه در مسائل مختلف می‌توان از مراجع مختلف تقلید کرده به یک مرجع بسنده نکرد. ظاهراً آیه یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر تجویز کننده تبعیض در تقلید است.

متاسفانه رای فقهی امثال آقای سیستانی موجب وهن شیعه شده و بسیاری از شیعیان شکایت می‌کنند که تبعیت از این رای فقهی منجر به شرمساری آنان از دوستان اهل سنت می‌شود که چرا به حدیث “صوموا مع الجماعه وافطروا” مع الجماعه عمل نمیکنند، و اینکه این امر موجب اختلاف ‌و تمایز آنان با اهل سنت می‌شود.

هنگامی که‌ یکی از مقلدین احتمالاً از کشورهای جنوبی خلیج به ایشان اعتراض میکند که این فتوایش اسباب زحمت مقلدین می‌شود، دفتر ایشان در پاسخ با لحنی حاکی از عدم رضایت جواب می‌دهد که می‌توانید مرجعتان را عوض کنید.

همچنین یک استقصا اولیه و کوتاه از فتاوی آقای سیستانی نشان می‌دهد که ایشان عملاً قاعده “یریدالله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر” را کمتر بکار میگیرند و عملگرایی اسلام را در معرض خطر قرار می‌دهند، ولعمری قد صیر الفقه فی حوزه خشناء (فقه را در جایگاه خشنی قرار داد).

بعنوان مثال در فقه بحث شده است آیا غیر مسلمان فقط به اصول مکلف است یا در فروع نیز مورد بازخواست قرار می‌گیرد. بعبارت دیگر از غیر مسلمان همانگونه که از توحید سوال می‌شود مطالبه نماز، روزه، زکات، حج و غیره هم می‌شود. سماحت و سهولت اسلام اقتضا می‌کند که غیر مسلمان مکلف به فروع نباشد اما آقای سیستانی در جواب استفتایی حجاب را بر زن غیر مسلمان واجب می‌داند که دال بر این است که آیشان غیر مسلمان را نیز مکلف به فروع کرده است