زیتون ـ سولماز ایکدر: پخش یک مداحی حاوی توهین به نخستین خلفای اسلامی و  عایشه، همسر پیامبر اسلام، به مناسب تولد دومین امام شیعیان از شبکه پنج تلویزیون حساسیت‌هایی را برانگیخت.

صدا و سیما در یک اطلاعیه سخنان این  مداح را «بر خلاف سیاست‌های وحدت‌آفرین رسانه ملی» خوانده است. در این اطلاعیه اگرچه  از اهل سنت عذرخواهی شده، اما «رسانه ملی» در خصوص اصلِ توهین‌های این مداح  سکوت کرده است.

این اولین بار نبود که توهینی چنین از رسانه‌های حکومتی ایران پخش شد. کمتر از یک سال پیش از این بود که توهین‌های یک «فوتبالیست-مداح» هم حاشیه‌ساز شده بود.

شایان مصلح، مداح و بازیکن تیم فوتبال پرسپولیس، در یک مراسم شعری را خوانده بود که ویدئوی آن منتشر شد و از محتوای آن «توهین به مقدسات اهل سنت» برداشت می‌شد.

آن زمان هم پس از اعتراض‌های اعضای فراکسیون اهل سنت مجلس و عده‌ای از روحانیان، وعده برخورد داده شد؛ وعده‌ای که عملی نشد.

به‌نظر می‌رسد برخلاف اطلاعیه‌ی شبکه پنج، صدا و سیما چندان توجهی به وحدت‌آفرینی میان فرق مذهبی ندارد. در آذرماه سال ۱۳۷۵، محمد ربیعی، امام جمعه اهل سنت کرمانشاه، پس از اعتراض به بخش‌هایی از سریال «امام علی» از صدا و سیما، به‌طرز مشکوکی به قتل رسید. نام او در میان قربانیان «قتل‌های زنجیره‌ای» به‌چشم می‌خورد.

تریبون‌های رسمی جمهوری اسلامی با استناد به فتوای آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر حرمت هتک مقدسات اهل سنت٬ بر وحدت مسلمانان تاکید دارند اما آنچه در عمل رخ می‌دهد تکرار این موضوع بدون برخورد با مسببین آن است.

تریبون‌های رسمی جمهوری اسلامی با استناد به فتوای آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر حرمت هتک مقدسات اهل سنت٬ بر وحدت مسلمانان تاکید دارند اما آنچه در عمل رخ می‌دهد تکرار این موضوع بدون برخورد با مسببین آن است.

رسانه‌های نزدیک به جریان تندرو جمهوری اسلامی طی سال‌های اخیر می‌گویند این پیروان آیت‌الله شیرازی هستند که بر طبل تفرقه بین هل سنت و شیعیان می‌کوبند اما یک مقایسه ساده بین برخوردی که با توهین‌کنندگان به مقدسات اهل سنت در رسانه رسمی می‌شود و افرادی که برای مثال عکسی را در یک هفته‌نامه کم تیراژ منتشر می‌کنند٬ خلاف آن را نشان می‌هد.

اهل سنت عموما به فرزند پیامبر٬ فاطمه زهرا، و پسران او٬ نه تنها بی‌احترامی نمی‌کنند که حتی نام امام اول شیعیان به عنوان خلیفه چهارم و دو پسر او بر تارک کثیری از مساجد اهل سنت نقش بسته است.

«ام‌المومنین عایشه» یا…

یکی از همسران پیامبر اسلام در طول تاریخ اسلام نقشی پررنگ‌تر از دیگر همسران او داشته است. عایشه، که نزد اهل سنت ام‌المومنین ( مادر مسلمانان) خوانده می‌شود، در جنگ جمل در مقابل امام اول شیعیان، علی‌ بن ابی‌طالب، قرار گرفت. همین مسئله به تنهایی کافی است که شیعیان او را برنتابند.

برخی از شیعیان با بدترین الفاظ ممکن عصمت و نجابت او را اول در مقام یک زن و پس از آن در مقام ام‌المومنین٬ زیر سوال می‌برند، تاجایی که از نسبت دادن فحشا  به او هم ابایی ندارند.

در سالیان اخیر، با گسترش آگاهی‌های عمومی و نفوذ رویکردهای نوگرایانه در مجامع دینی، حساسیت جامعه به این نوع هتاکی‌ها افزایش یافته و از سوی بسیاری از شیعیان نیز تقبیح می‌شود.

لعن خلفای سه‌گانه

دشنام دادن به سه خلیفه اول٬ ابوبکر٬ عمر و عثمان٬ در بین شیعیان قدمتی طولانی دارد.

در نزد شیعه، این سه نفر غاضب حکومت و جانشینی علی هستند.  اهل سنت چهار خیلفه اول را خلفای راشدین می‌گویند.

بسیاری از شیعیان به رغم اینکه پیامبر اسلام با سه خلیفه اول رابطه سببی دارد و داماد دو خلیفه اول و پدرِ همسر خلیفه سوم است و علیرغم سابقه هر سه ایشان در گسترش اسلام٬ خلفای سه‌‌گانه را لعن می‌کنند و به آنان دشنام می‌دهند.

در سال‌های اخیر و پس از صدور فتوایی از سوی رهبر جمهوری اسلامی مبنی حرمت توهین به مقدسات اهل سنت٬ لعن‌کنندگان دست از شنام دادن علنی به خلفای راشدین برداشتند؛ اما لعن ایشان را ترک نکردند.

معنای لغوی لعن «دعا برای دوری از رحمت خداوند» است و لعن کنندگان به استناد وجود «لعن» در زیارت عاشورا٬ دست زدن به این عمل را حلال می‌دانند.

«عیدالزهرا» یا…

شیعیان، نهم ماه ربیع الاول از تقویم هجری قمری را روز کشته شدن خلیفه دوم٬ عمر ابن خطاب٬ به دست فردی ایرانی می‌دانند و برخی از آنان با عنوان «شادی دل حضرت زهرا» یا «فرحه الزهرا» این روز را جشن می‌گیرند.

«عمرکشان» در قم

این مراسم حداقل از قرن هفتم هجری وجود داشته و از زمان صفویان رایج بوده‌است.

این جشن همه ساله در کاشان در مکانی موسوم به آرامگاه ابولولو٬ قاتل خلیفه  دوم، برگزار می‌شود و همین مراسم در شهرهای دیگر به روش‌های کمابیش مشابه برگزار می‌شود.

در این مراسم چوبی را به شکل انسان (به عنوان سمبل عمر و اصطلاحاً آن را عمرک می‌گویند) درمی‌آورند و آتش می‌زنند و عده‌ای بر دور این آتش به شادمانی می‌پردازند. مراسم عمرکشان در سالهای اخیر بدون سوزاندن نماد عمر نیز انجام می‌شود. در اینگونه مراسم معمولاً اشعار هجوی در وصف یا خطاب به عمر خوانده می‌شود.

برخی شیعیان با استناد به بعضی روایت معتقدند در روز «عمرکشان» هر حرفی را می‌توان زد و همه گونه شادی مجاز است. آن‌چه در این مراسم صورت می‌گیرد٬ به قلم نمی‌آید؛ هرچند برخی از فایل‌های صوتی و تصویری این مراسم در فضای مجازی موجود است.

برخی شیعیان با استناد به بعضی روایت معتقدند در این روز هر حرفی را می‌توان زد و همه گونه شادی مجاز است. آن‌چه که در این مراسم صورت می‌گیرد٬ به قلم نمی‌آید؛ هرچند برخی از فایل‌های صوتی و تصویری این مراسم در فضای مجازی موجود است.

البته چندی است برگزاری این مراسم در ایران٬ به صورت رسمی ممنوع است و در سال‌های اخیر توسط پلیس از برگزاری آن جلوگیری می‌شود.

برگزاری این مراسم در زمان رهبری آیت‌الله خمینی ممنوع شد و محتشمی‌پور،  وزیر کشور وقت به شدت با برگزارکنندگان این مراسم مقابله کرد. اما با این وجود ممنوعیت، این مراسم هنوز هم بطور مخفیانه برگزار می‌شود. در سال ۱۳۸۶  آرامگاه ابولولو در کاشان به دلیل برگزاری این مراسم برای همیشه تعطیل شد.

آرامگاه ابولولو

به رغم این ممنوعیت‎ها اما همچنان مراسم «عمر کشان» یا «عید الزهرا» در ایران برگزار می‌شود٬ حتی هر ساله خبر برگزاری آن در بیت بعضی از مراجع هم منتشر می‌شود.

تا جایی که چندی پیش آیت‌الله بهجت٬ از مراجع تقلید شیعیان در قم٬ مجبور به تکذیب برگزاری آن شد. همچنین هاشمی رفسنجانی در آبان‌ماه سال ۹۳ به انتقاد از برگزاری این مراسم پرداخت.

در بین مراجع تقلید تنها آیت‌الله صانعی است که برگزاری این مراسم را چه به صورت علنی چه خصوصی٬ جایز ندانسته است.

آیت‌الله خامنه‌ای٬ رهبر جمهوری اسلامی نیز در پاسخ به استفتائی٬ تاکید کرده است که «هر جلسه ای که تشکیل و شرکت در آن موجب اختلاف شود اشکال دارد.»

آیت‌الله صافی گلپایگانی٬‌ نوری همدانی٬ جوادی آملی٬ شبیری زنجانی و علوی گرگانی با ذکر شروطی از جمله علنی نبود یا فیلمبرداری نشدن٬ برگزاری مراسم «عمرکشان» یا «عیدالزهرا» را جایز دانسته‌اند.

در مقابل اما آیت‌الله صافی گلپایگانی٬‌ نوری همدانی٬ جوادی آملی٬ شبیری زنجانی و علوی گرگانی با ذکر شروطی از جمله علنی نبود یا فیلم‌برداری نشدن از آن٬ برگزاری مراسم «عمرکشان» یا «عیدالزهرا» را جایز دانسته‌اند.

سعید حدادیان از جمله مداحانی است که فایل صوتی او در یکی از مراسم «عید الزهرا» منتشر شده است.

قاطبه نواندیشان دینی اهل تشیع، نه تنها توهین به بزرگان اهل سنت را روا نمی‌دارند، بلکه از آنان به نیکی یاد می‌کنند.

ادبیات متاثر از دین و سیاست

توهین به مقدسات اهل سنت در روزهای خاص شیعیان نمود بیشتری می‌یابد، مثلا در ایام شهادت امامان شیعه یا اعیاد خاص شیعیان مانند عید غدیرخم.

توهین به این سه خلیفه اما محدود به منابر و مجلس مذهبی نیست٬ ادبیات زبان فارسی محشون است از ضرب‌المثل‌هایی با اشاراتی پست در خصوص خلفای راشدین و همسر رسول خدا.

ضرب‌المثل‌هایی که بدون توجه به مضامین توهین‌آمیز آن‌ها به صورت گسترده توسط ایرانی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله اشاره به بی‌ارزشی پول با این عنوان که «مگر سکه عمر» دارد یا تاکید بر مجادله بی‌منطق با عنوان «پیراهن عثمان».