مذاکره‌ برای کاهش نفوذ ایران و پیش‌گیری از جنگ

زیتون ـ یلدا امیری: «امضای تعهدنامه عدم تجاوز به کشورهای حاشیه خلیج فارس»، پیشنهاد جدید وزیر امور خارجه ایران به همسایگانش است. پیشنهادی که حکایت از آن دارد که ایران می‌خواهد تنش‌ها را با کشورهای عربی و در راس آنها عربستان و امارات کاهش دهد و حسن نیت خود را در میانه این تقابل شدید نشان دهد.

محمد جواد ظریف، که به بغداد سفر کرده است، اعلام کرد: «ما به دنبال ایجاد روابط با تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس هستیم و در این راستا پیشنهادات متعددی برای همکاری از جمله پیشنهاد امضای تعهد عدم تجاوز به کشورهای حاشیه خلیج فارس را داده‌ایم. ما با هرگونه تلاش برای ایجاد جنگ علیه ایران مقابله می‌کنیم.»

ظریف در این سفر بار دیگر کشورهای اروپایی را خطاب قرار داد و گفت: «کشورهای اروپایی عضو برجام به تعهداتشان عمل کنند.»

عراق، میانجی ایران و آمریکا

به نظر می‌رسد سفر ظریف به عراق اهداف دیگری را هم دنبال می‌کند این سفر پس از آن انجام شد که عراق اعلام کرد قصد دارد برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا میانجیگری کند.

ظریف که قرار بود شنبه هفته آینده به عراق برود، سفر خود را یک هفته زودتر انجام داد تا در خصوص مسائل منطقه‌ای با این کشور گفتگو کند. همزمان برهم صالح رئیس‌جمهور عراق هم قرار است سفرهایی به عربستان سعودی و ترکیه انجام دهد و محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان این کشور نیز بناست برای بررسی فرصت‌های وساطت بین دو کشور و کاهش تنش در منطقه به ایالات متحده آمریکا برود.

ظریف سفر خود را یک هفته زودتر انجام داد تا در خصوص مسائل منطقه‌ای با عراق گفتگو کند. برهم صالح رئیس‌جمهور عراق هم قرار است سفرهایی به عربستان سعودی و ترکیه انجام دهد و محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان این کشور هم به  آمریکا می‌رود.

این سفرها پس از آن اتفاق می‌افتد که دونالد ترامپ دستور اعزام ۱۵۰۰ سرباز بیشتر به منطقه را صادر کرده و در واقع به نوعی موضع خود را در قبال ایران تشدید کرده است.

حیدر الملا عضو سابق پارلمان عراق و از رهبران ائتلاف اصلاح و سازندگی در خصوص پادرمیانی عراق به الشرق الاوسط گفته است: «ما امروز رو در روی یک واقعیت هستیم؛ یا اینکه ایران به میز مذاکره برای بررسی پیامدهای ناشی از نفوذ در منطقه چه در یمن و چه در منطقه خلیج یا عراق و شام و کاهش آن برگردد یا با حمله نظامی احتمالی دست و پنجه نرم کند. با توجه به این داده‌ها، صحبت کردن درباره میانجیگری‌ها در این مرحله چیزی جز تحرک در وقت اضافه نیست به طوری که منطقه پس از ماه رمضان به سوی دو احتمال حرکت می‌کند؛ یا مذاکره برای کاهش نفوذ ایران در منطقه یا عملیات نظامی برای خنثی کردن این نفوذ».

اما بقیه مقامات عراقی همانند الملا به راحتی در مورد جنگ سخن نمی‌گویند. عراق بخشی از بحران شدیدی است که میان ایران و آمریکا و متحدانش ایجاد شده است، گروه بزرگی از شبه نظامیان وابسته به ایران با عنوان حشد الشعبی در عراق مستقر هستند و عراق، کشوری که به تازگی یک جنگ داخلی را پشت سر گذاشته، نگران است که درگیر جنگی منطقه ای شود.

حیدر الملا، از رهبران ائتلاف اصلاح و سازندگی عراق:« منطقه پس از ماه رمضان به سوی دو احتمال حرکت می‌کند؛ یا مذاکره برای کاهش نفوذ ایران در منطقه یا عملیات نظامی برای خنثی کردن این نفوذ».

ورود عراق به مناقشه میان ایران و آمریکا از زمانی جدی‌تر شد که در روز دوشنبه ۳۰ اردیبهشت یک موشک کاتیوشا به نزدیکی سفارت آمریکا در منطقه سبز بغداد، اصابت کرد و آمریکا تلویحا اعلام کرد که ایران را مسئول این اتفاق می‌داند.

بیشتر بخوانید:

چه کسی جنگ می‌خواهد؟

دوستانِ روز مبادای جمهوری اسلامی

ناقوس ناآرامی را در دریای عمان «چه کسی» نواخت؟

عادل عبد المهدی نخست‌وزیر عراق روز سه شنبه ۳۱ اردیبهشت اعلام کرد که بغداد هیئت‌هایی را به تهران و واشینگتن اعزام می کند تا تنش بین ایران و ایالات‌متحده آمریکا را متوقف کنند. او اعلام کرد که هدف کشورش از این کار پایان دادن به تنش موجود در خاورمیانه است و گفت: «هیچ یک از گروه‌هایی که در عراق فعال هستند تمایلی به کشاندن تنش موجود به جنگ ندارند. هیچ گروه عراقی به دنبال سوق دادن ایران و آمریکا به‌سوی جنگ نیست.»

روزنامه گاردین هفته پیش در گزارشی اختصاصی نوشته بود که قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، اخیراً جلسه‌ای با گروه‌های شبه‌نظامی شیعه عراقی (حشد الشعبی) برگزار کرده و از آنها خواسته که برای جنگ نیابتی آماده شوند.

این در حالی است که روزنامه گاردین هفته پیش در گزارشی اختصاصی نوشته بود که قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، اخیراً جلسه‌ای با گروه‌های شبه‌نظامی شیعه عراقی (حشد الشعبی) برگزار کرده و از آنها خواسته که برای جنگ نیابتی آماده شوند.

نوری المالکی نخست‌وزیر پیشین عراق نیز با اشاره به تنش موجود در منطقه گفته که بی‌طرفی قابل قبول نیست. او روز شنبه در دیدار با رئیس مجلس عراق گفته است: «منطقه با چالش‌های بزرگی روبروست و ضرورت دارد به منظور آرام کردن اوضاع سیاست تشدید تنش و زور را از منطقه دور کرد».

در همین رابطه، مقتدا صدر، روحانی پرنفوذ شیعه در عراق، نیز تأکید کرده که هر جریان سیاسی که پای عراق را به جنگ ایران و آمریکا بکشد، دشمن مردم عراق است. او با تأکید بر اینکه نه با دامن زدن به جنگ ایران و آمریکا موافق است و نه با کشاندن پای عراق به این جنگ و تبدیل کشور به میدان نبرد ایران و آمریکا در بیانیه ای نوشت: «هر که اقدام به این کار کند دشمن مردم عراق است.»

سیاست خارجی ایران در یک ماه گذشته وضعیتی بحرانی داشته و این وضعیت نه تنها ایران بلکه همسایگان ایران را نیز نگران کرده است. مسئولان عراقی، یمنی، فلسطینی و سوری می‌دانند که در صورت وقوع جنگ با ایران احتمالا آنها نیز درگیر خواهند شد.

ظریف از یک سو با ساختن دوگانه ترامپ ـ«گروه بی» تلاش کرده در صف دشمنانش اختلاف بیافکند، حال هم می‌خواهد با کشورهای همسایه که نیمی از آنان متحد ایالات متحده هستند «تعهدنامه عدم تجاوز» امضا کند.

عربستان، آمریکا و امارات ایران را به حملات خرابکارانه متهم می‎کنند و صدای تهدید از سوی آنان و اسرائیل مدام به گوش می‌رسد. ایران هم در مقابل واکنش خاصی نداشته است، عموما مسئولان سکوت کرده‌اند یا محمد جواد ظریف با توییت‌های تلویحی سعی کرده است تا دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا را ترغیب کند که از تندروها دوری کند. به نظر می‌رسد ظریف از یک سو با ساختن دوگانه ترامپ ـ«گروه بی» تلاش کرده در صف دشمنانش اختلاف بیافکند، حال هم می‌خواهد با کشورهای همسایه که نیمی از آنان متحد ایالات متحده هستند «تعهدنامه عدم تجاوز» امضا کند.

اگر ظریف را نماینده سیاست خارجی دولت بدانیم آنچه در رفتار دولت ایران دیده می‌شود تلاش برای دوری از تنش و استفاده از همه امکانات موجود و متصور برای این کار است. با وجود این تصمیم‌گیران اصلی سیاست ایران جایی فراتر از دولت نشسته‌اند و مشخص نیست تا چه اندازه با تنش زدایی‌ها همراهی کنند.