شلیک به میانجی

زیتون ـ یلدا امیری: هنوز نخست‌وزیر ژاپن تهران را ترک نکرده بود که رسانه‌ها از حمله به دو نفتکش حامل محموله‌های مرتبط با ژاپن در نزدیکی آب‌های ایران در دریای عمان خبر دادند. اتفاقی که ساعاتی پس از دیدار شینزو آبه با  آیت‌الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی به وقوع پیوست. خبری که در کنار اخبار یک ماه اخیر در خلیج‌ فارس و دریای عمان، یادآور ماجرای جنگ نفت‌کش‌ها در زمان جنگ میان ایران و عراق است.

جنگ نفت‌کش‌ها مجموعه عملیات نظامی بود که در طول جنگ ایران و عراق، دو طرف علیه کشتی‌های تجاری و نظامی یکدیگر انجام می دادند، حمله به نفتکش ها را عراق آغاز کرد و هدفش جلوگیری از صادرات نفت ایران بود، اما در این کار شکست خورد.

البته این بار ماجرا متفاوت است تا کنون به کشتی‌های ایرانی صدمه‌ای وارد نشده است و کسی مسئولیت حمله به کشتی‌های غیرایرانی را به عهده نمی‌گیرد، آمریکا و کشورهای عربی ایران را مقصر می‌دانند و مقامات وزارت خارجه ایران این اتهامات را توطئه می‌نامند و این اقدامات را مشکوک می‌خوانند.

حمله روز پنج‌شنبه ۲۳ خرداد، دومین حادثه طی یک ماه گذشته در نزدیکی تنگه هرمز است. تنگه هرمز یکی از استراتژیک‌ترین آب‌راه‌های جهان است که خلیج فارس را به آب‌های آزاد وصل می‌کند و حجم قابل توجهی از نفت تولید شده توسط کشورهای حاشیه خلیج فارس از این تنگه عبور می‌کنند.

پیش از این علی‌اکبر ولایتی مشاور رهبر جمهوری اسلامی در سفر به روسیه گفته بود: «با وجود تحریم‌ها، ایران هیچ مانع برطرف‌نشدنی برای فروش نفت خود نمی‌بیند. ما حتی تحت تحریم نیز به صادرات نفت خود ادامه می‌دهیم. اگر ایران نتواند نفت خود را از خلیج‌فارس صادر کند، هیچ کسی دیگر هم نمی‌تواند این کار را انجام دهد.»

اظهاراتی از این سنخ حالا به افزایش اتهامات علیه ایران دامن زده است، اظهاراتی که غالبا از سوی مقامات حکومتی و نظامیان وابسته به سپاه پاسداران مطرح شده‌اند.

واکنش مقامات آمریکایی و پاسخ ایران

مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، روز پنج‌شنبه تنها چند ساعت پس از حمله به کشتی‌ها گفت که با توجه به اطلاعاتی که به دست آورده، نوع سلاح به کار رفته و پیچیدگی حملات به این نتیجه رسیده که ایران مسئول حملات به نفت‌کش‌ها در دریای عمان است.

پاتریک شاناهان، سرپرست وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون، نیز ایران را متهم کرد که با حملات بی‌جهت خود تهدیدی برای امنیت جهانی و اقدامی علیه کشتیرانی آزاد در آب‌های بین المللی است.

در مقابل سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی این حادثه و تقارن آن با سفر نخست وزیر ژاپن به ایران را مشکوک توصیف کرد و در پیامی توییتری نوشت: «از بروز حادثه مشکوک امروز برای نفتکش‌های تجاری مرتبط با ژاپن هم زمان با دیدار نخست وزیر آن کشور با رهبرانقلاب ابراز نگرانی کرده و آن را خلاف جهت‌گیری‌ها و تلاش‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای کاهش تنش‌ها و آرامش می‌دانیم. ایران از همکاری و گفتگو در منطقه حمایت می‌کند.»

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز در توییتی، به همزمانی این حملات با سفر شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن اشاره کرده و نوشت: «حملات گزارش شده به نفتکش‌های مرتبط با ژاپن در حالی رخ داد که شنیزو آبه برای گفتگوهایی گسترده و دوستانه با آیت‌الله خامنه‌ای ملاقات می‌کرد. حتی کلمه مشکوک هم نمی‌تواند گویای آن چیزی باشد که پشت پرده ماجرای امروز بوده است. پیشنهاد ایران برای مجمع گفتگوی منطقه‌ای الزامی است.»

تشکیل جلسه شورای امنیت

بلافاصله پس از این حمله‌ها اعلام شد که شورای امنیت پشت درهای بسته حادثه را بررسی می‌کند.

آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل نیز حمله به دو نفت‌کش در دریای عمان را محکوم کرد و هشدار داد که جهان توان یک جنگ بزرگ در منطقه را ندارد. او در جلسه شورای امنیت که با همکاری اتحادیه عرب برگزار شد، گفت: «من به شدت هرگونه حمله کشتی‌های غیرنظامی را محکوم می‌کنم. باید حقایق (درباره این رویداد) و مسئولیت‌ها، روشن شوند.»

احمد ابوالغیظ، دبیرکل اتحادیه عرب در این جلسه از شورای امنیت درخواست کرد که علیه هرکس که مسئول بوده اقدام کند تا امنیت منطقه خلیج فارس، حفظ شود. او در حضور نمایندگان ۱۵ عضو شورای امنیت گفت: «برخی از بازیگران منطقه در تلاشند تا منطقه را به آتش بکشند و ما باید متوجه این موضوع باشیم.»

شیخ صباح خالد آل صباح، وزیر خارجه کویت نیز، حملات به نفت‌کش‌ها را، تهدید صلح و امنیت بین‌المللی توصیف کرد و گفت: «این حملات آخرین حادثه از یک‌سری اقدامات خرابکارنه است که امنیت آب راه‌ها و همچنین امنیت انرژی جهان را تهدید می‌کند.»

پنتاگون فیلم منتشر کرد

اگر چه مقامات آمریکایی در ابتدا هیچ سند مشخصی برای اثبات این اتهام ارائه نکردند. اما به فاصله اندکی پنتاگون یک ویدئو منتشر کرد و گفت که ساعت ۴:۱۰ بعداز ظهر به وقت محلی یک قایق گشتی سپاه پاسداران به کشتی آسیب‌دیده کوکو‌کا نزدیک شد و یک مین عمل نکرده را از بدنه این نفتکش‌ جدا کرد.

سی ان ان نیز گزارش داد که ملوانان نفتکش کوکوکا این مین عمل نکرده را بر بدنه کشتی دیده‌اند. یک کارشناس نظامی هم به این شبکه گفت، هدف آنها از بردن این مین عمل‌نکرده این بوده که شواهد ارتباط ایران با این حمله را از بین ببرند.

از طرفی، مالک ژاپنی نفتکش کوکوکا کاریجس، گفت که کارکنان کشتی گزارش دادند که دو شی پرنده به کشتی صدمه زده است. او احتمال حمله با اژدر یا از داخل آب به این کشتی را رد کرد و گفت که حمله از آسمان بوده است.

دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا کمی دیرتر و در روز جمعه پس از انتشار این ویدئو در گفتگوی تلفنی با فاکس نیوز گفت: «حمله به کشتی‌ها کار ایران بوده، قایق آنها در حالی که تلاش می‌کرده مین ها را بردارد دیده شده است، تحریم‌های سخت را ادامه خواهیم داد.»

پس از انتشار این ویدئو ظریف برای چندمین بار در ماه های اخیر نام «تیم بی» را بر زبان آورد و در توییتی نوشت: «اینکه آمریکا بلافاصله اتهاماتی را علیه ایران مطرح کرد، آن هم بدون اینکه شواهد واقعی یا ضمنی ارائه دهد، تنها این موضوع را کاملا روشن می‌کند که «گروه بی» اجرای طرح جایگزین، یعنی دیپلماسی خرابکاری را آغاز کرده است که شامل تخریب «تلاش‌های» آبه شینزو هم می‌شود تا تروریسم اقتصادی خود علیه ایران را پنهان کنند. من چند ماه پیش دقیقا دربارۀ این سناریو هشدار داده بودم، نه به این دلیل که پیشگو هستم، بلکه از آن رو که دریافتم منشاء طرح بی کجاست.»

ظریف پیش از این در توضیح گروه بی، اعضای آن را بنیامین نتانیاهو، جان بولتون، محمد بن سلمان و محمد بن زاید معرفی کرده بود.

در آخرین واکنش‌های جهانی به این اتفاق هم جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا ضمن ابراز آمادگی برای مشارکت بریتانیا در هرگونه تحقیقاتی برای کشف جزئیات حملات روز گذشته گفت: «دلیلی وجود ندارد که در ارزیابی آمریکا در مورد دست داشتن جمهوری اسلامی ایران در این حملات تردید کنیم.»

رهبر جمهوری اسلامی به شینزو آبه چه گفت؟

اما محتوای گفتگوی رهبر جمهوری اسلامی با شیزو آبه چه بود که مقامات ایرانی دائما به آن اشاره می‌کنند.

آبه اولین نخست وزیر ژاپن که در تاریخ جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر کرده است در موقعیتی حساس به ایران آمد او پیش از سفر به ایران گفته بود مذاکرات صریحی با رهبر ایران و رئیس‌جمهوری این کشور خواهد داشت و پس از دیدار با حسن روحانی صبح روز پنجشنبه ۲۳ خرداد و تنها ساعاتی پیش از حمله به نفت‌کش‌ها با آیت‌الله خامنه ای دیدار کرد. پیش از این سفر بارها مطرح شده بود که نخست وزیر ژاپن برای میانجیگری میان ایران و آمریکا به تهران می‌آید و آبه اعلام کرده بود که قصد دارد پیام ترامپ را به رهبر ایران برساند.

رهبر جمهوری اسلامی در این دیدار با تاکید بر اظهارات قبلی خود به آبه، گفت که ایران با آمریکا مذاکره نخواهد کرد. او در این دیدار گفت: «ما در حسن نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم اما در خصوص آنچه از رئیس جمهور امریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.»

رهبر جمهوری اسلامی به خروج آمریکا از توافق برجام اشاره کرد و درباره مذاکره مجدد با آمریکا گفت: «کدام فرد عاقلی است که دوباره با کشوری که زیر تمام توافق‌ها زده، مذاکره کند؟»

رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با نخست‌وزیر ژاپن، بار دیگر مخالفت خود را با ساخت سلاح هسته‌ای و فتوای شرعی‌اش برای حرام بودن ساخت سلاح هسته‌ای اعلام کرده اما در عین حال تاکید کرد: «اگر ما قصد ساخت سلاح هسته‌ای داشتیم، آمریکا هیچ کاری نمی‌توانست بکند و اجازه ندادن آمریکا، هیچ مانعی ایجاد نمی‌کرد.»

به نظر می رسد سفر نخست وزیر ژاپن به ایران دستاوردی به دنبال نداشته است، رهبر جمهوری اسلامی همان مواضع سابق را تکرار می‌کند و احتمال وجود مذاکرات پشت پرده نیز چندان زیاد نیست، بر اساس اخبار غیررسمی تا کنون کشور های بسیاری برای میانجیگری میان ایران و آمریکا تلاش کرده اند، شاید سفر نخست وزیر ژاپن جزو آخرین تیر‌های ترکش میانجیان باشد.

از سوی دیگر تنش‌ها در خلیج فارس نیز مجددا افزایش یافته تا جایی که جامعه جهانی را نگران آغاز یک رویارویی در منطقه کرده است. ظاهرا مقامات حکومتی جمهوری اسلامی در اوج مشکلات اقتصادی که گریبان دولت و بیش از همه ملت را گرفته منتظر انتخابات آمریکا هستند و به شکست ترامپ در انتخابات دلبسته اند. اما در مقابل فشار روزافزون دولت آمریکا و اتفاقات منطقه نشان می‌دهد ترامپ تمایل دارد پرونده ایران را پیش از انتخابات به نتیجه برساند.