از رهبر «نقل قولی» تا رهبر «مکشوف»

زیتون ـ سولماز ایکدر: چندیست از مجلس خبرگان «بدون صدا» اظهاراتی بعضا ضد و نقیض در مورد «نحوه‌ی انتخاب جانشین آیت‌الله خامنه‌ای» به گوش می‌رسد.

چند روز پس از آنکه یک عضو مجلس خبرگان رهبری از «فهرستی صد درصد محرمانه» در یکی از کمیسیون‌های این مجلس خبر داد، یک عضو دیگر مجلس خبرگان با اشاره به اینکه طرح چنین موضوعی «به صلاح نیست» گفت چنین لیستی در دوران آیت‌الله خمینی هم وجود داشت.

 

با توجه به اینکه رهبر فعلی در قید حیات است و به رغم ۸۰ سال سن، خبر موثفی نیز در مورد بیماری احتمالی او منتشر نشده٬ این تب و تاب برای «نحوی انتخاب جانشین او» چندان معمول به نظر نمی‌رسد.

مجلس خبرگان که طبق قانون تنها دو وظیفه برعهده دارد٬ در طول مدت رهبری آیت‌الله خامنه‌ای٬ به مرور از وظیفه «نظارت بر رهبری» عدول کرد. در نتیجه تنها وظیفه باقی مانده برای این مجلس «انتخاب رهبر بعدی» است؛ وظیفه‌ای که گویا اخیرا بیشتر از پیش جدی گرفته شده.

رهبر فعلی جمهوری اسلامی٬ طی نزدیک به ۳۰ سال رهبری٬ به مرور دامنه نفوذش را تا ریزترین امور گسترش داده است٬ به همین دلیل غیر منطقی نیست اگر گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر اعمال نظر احتمالی وی در جریان تعیین جانشینش هم به گوش برسد.

رهبر فعلی جمهوری اسلامی که سر پرسودا برای «احیای تمدن اسلامی» دارد و در بیانیه گام دوم به روشنی به تبیین آن پرداخته٬ عجیب است اگر رویایش را پیش از رفتن به دست فردی امین نسپارد.

خاصه آنکه در دوران رهبر پیشین نیز قائم مقام تعیین شده بود٬ همچنین در نهایت یک «نقل قول» از آیت‌الله خمینی بود که سرنوشت جانشین او را مشخص کرد.

از سوی دیگر رهبر فعلی جمهوری اسلامی که سر پرسودا برای «احیای تمدن اسلامی» دارد و در بیانیه گام دوم به روشنی به تبیین آن پرداخته٬ عجیب است اگر رویایش را پیش از رفتن به دست فردی امین نسپارد.

نسبت تعیین جانشین رهبر با دموکراسی 

بهمن ماه سال گذشته برای اولین بار خبر تقاضای آیت‌الله خامنه‌ای از مجلس خبرگان برای تعیین جانشینش توسط مجتهد شبستری، یکی از اعضای کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ مجلس خبرگان رهبری تکذیب شد.

خبری که توسط مجتهد شبستری تکذیب شد٬ پیش از آن توسط یوسف طباطبایی‌نژاد، دیگر عضو مجلس خبرگان منتشر شده بود٬ مبنی بر آنکه رهبری برای تعیین سرنوشت جانشین خود از خبرگان، تقاضای تشکیل شورای رهبری به مدت سه سال را نموده‎ تا پس از سه سال یک نفر به‎عنوان رهبر بعدی کشور معرفی گردد و خبرگان رهبری نیز اسامی ۹ نفر را برای تشکیل شورای رهبری اعلام نموده‎ است‎.

دی ماه همان سال نیز برخی از رسانه‌ها سخنان حسن روحانی، رییس جمهوری، در مورد دلیل وقوع انقلاب را نشانه‌ای از تلاش‌های آیت‌الله خامنه‌ای برای به رهبری رساندن یکی از فرزندانش دانسته بودند. حسن روحانی در جلسه هیئت دولت به مناسبت سالگرد انقلاب گفته بود که انقلاب ایران برای «نجات از حکومت فردی» رخ داد.

محسن اراکی: سه عضو این مجلس از بین کسانی که واجد شرایط رهبری هستند فهرستی را به طور خیلی سری و محرمانه تهیه می‌کنند،تا هر وقت مورد نیاز باشد به مجلس خبرگان عرضه شود.

او در ادامه گفته بود: «آنچه در این انقلاب دنبال می‌کردیم، این بود که از حکومت فردی نجات پیدا کنیم. فرد بر ما حاکم نشود، یک نفر به عنوان شاه بر مردم حاکم نباشد و بعد هم منتظر بمانیم که هر وقتی که مُرد، پسرش دو مرتبه روی کار بیاید.»

آذرماه سال گذشته نیز احمد خاتمی در یک برنامه تلویزیونی گفته بود: «مهم‌ترین کار خبرگان همین مسئله است و به فضل خدا به وضع بسیار آبرومندانه و فوق‌العاده محرمانه بررسی می‌کنیم و ارزیابی می‌کنیم و خروجی فقط به مقام معظم رهبری بیان می‌شود.»

چند روز پیش‌ نیز محسن اراکی، دیگر عضو مجلس خبرگان رهبری، به خبرگزاری فارس گفته بود سه عضو این مجلس از بین «کسانی که واجد شرایط رهبری هستند» فهرستی را «به طور خیلی سری و محرمانه» تهیه می‌کنند «تا هر وقت مورد نیاز باشد به مجلس خبرگان عرضه شود.»

ادامه انتشار اخباری مبنی بر تشکیل کارگروهی ویژه برای تعیین رهبر بعدی جمهوری اسلامی٬ نقض روند دموکراتیک در یکی از غیر دموکراتیک‌ترین شیوه‌های تعیین رهبر سیاسی در دنیاست.

طبق اصل ۱۰۷ قانون اساسی تعیین رهبر٬ برعهده «مجلس خبرگان است» در این قانون و یا تبصره‌های آن جایی قید نشده که به جای تمامی اعضای این مجلس٬ تنها کارگروهی ویژه به این مهم بپردازند.

به رغم تصریح قانون و با وجود اینکه طی سال‌های اخیر رهبر جمهوری اسلامی توسط شورای نگهبان بر چینش مجلس خبرگان رهبری٬ اعمال نظر کرده است٬ باز هم گویا تمامی  اعضای این مجلس نمی‌توانند در تعیین رهبر بعدی نقشی فعال ایفا کنند.

در همین رابطه هاشم هاشم‌زاده هریسی، نماینده مجلس خبرگان، روز یکشنبه گفته بود: «تعیین رهبری باید توسط همه نمایندگان یا اکثریت خبرگان رقم بخورد نه یک کمیته یا کمیسیون.»

هاشم‌زاده هریسی در ادامه تاکید کرده بود که طرح چنین موضوعی «هرچند صحت داشته باشد، اثرگذار نیست» زیرا به گفته او، در سال ۶۸ با وجودی که چنین کمیسیونی وجود داشت اما آیت‌الله علی خامنه‌ای به عنوان رهبر انتخاب شد و « گزینه آن کمیسیون انتخاب نشد.»

جلسات تعیین رهبر

در کنار اخباری که در رد و تایید وجود کمیته‌ای برای تعیین رهبر بعدی مخابره می‌شود٬ اخباری غیر موثق هم از تشکیل کارگروهی در بیت رهبری به همین منظور به گوش می‌رسد.

بر اساس این اخبار «درگوشی» کمیته‌ای متشکل از پسران آیت‌الله خامنه‌ای، محمدی گلپایگانی، صادق لاریجانی، احمد جنتی، ابراهیم رئیسی و گروهی دیگر برای تعیین جانشین رهبر فعلی تشکیل شده است.

شخص رهبری در این جلسات شرکت نمی‌کند اما در جریان مباحث مطرح شده در این کمینه قرار می‌گیرد. در نهایت اما تا کنون خبری از تصمیمات هیچ کدام از کمیته‌های مجلس خبرگان یا بیت رهبری منتشر نشده است.

 «کشف» رهبر بعدی

اگرچه از منظر «مصداق مناسب برای رهبری بعدی» دست جمهوری اسلامی خالی به نظر می‌رسد٬ اما به مرور پس از تشکیل مجلس خبرگان دوم و سوم این مشکل به دست طیف راست یا اصولگرا یا «وفادارن به آیت‌الله خامنه‌ای» حل شد.

از این دوره بود که ایده «کشف» رهبری مطرح شد.

برای اولین بار این محمدتقی مصباح یزدی بود که به صورت علنی گفته بود: «اگرچه این اشکال در تمام نظامهای دنیا به شکلی جاری است ولی در اینجا این خبرگان نیستند که ولایت را به رهبری می‌بخشند، بلکه آنها تعیین مصداق می‌کنند.»

 

او خرداد ماه سال ۷۷ در یک سخنرانی عمومی گفته بود: «اعتبار رهبر از ناحیه امام معصوم است.»

چندی بعد مشاور وقت رییس قوه قضاییه، نیز در سخنرانی قبل از خطبه‌های نماز جمعه تهران تأکید کرد: «کار خبرگان کشف مجتهد منصوب از سوی امام زمان است.”»

اهمیت این سخنان در آن بود که تلاش می‌کرد نقش مجلس خبرگان را از نهادی قدرتمند که وظیفه انتخاب رهبر را دارد، به نهادی واسطه که باید رهبر را کشف کند تقلیل دهد. در اینصورت بود که جایگاه رهبر، بالاتر از خبرگان و نظارت آن قرار می گرفت و به تعبیر محمدعلی موحدی کرمانی، هیچ غلطی در برابر رهبری نمی‌توانست بکند.

این طیف فکری در نتیجه می‌توانند بر اساس این ادعا که «خصلت‌های مورد نیاز رهبری» را در فرد مورد نظر یافته‌اند٬ فارغ از فرآیند انتخاب آن فرد٬ اعتبار او را ناشی از «ولی معصوم» بخوانند.