زیتون ـ فریده ریحانی: سعید نمکی، وزیر بهداشت و درمان ایران روز گذشته در جمع خبرنگاران از بازداشت شماری از کارکنان این وزارتخانه به دلیل تخلف در واردات دارو و تجهیزات پزشکی خبر داد. او همچنین گفت که در مواردی داروهای تاریخ مصرف گذشته وارد ایران شده است و در حالی که برخی از وارد‌کنندگان، دو میلیون یورو ارز دولتی برای واردات استنت (فنر) قلب دریافت کرده‌اند، به جای آن کابل برق وارد کرده و فرار کرده‌اند.

او که پیش از آن هم در روز یکشنبه ۲۳ تیرماه در کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی حاضر شده بود، پس از این دیدار با اشاره به فساد گسترده در وزارت بهداشت در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «شبکه‌های رانت، فساد و انحصار به هزار و یک رنگ از جیب ملت ارتزاق و داروی مورد نیاز مردم را در بازار سیاه عرضه می‌کنند، در انبارهای پیدا و پنهان احتکار می‌کنند و داروی تقلبی در بازار توزیع می‌کنند.»

این اظهارات در حالی صورت می‎گیرد که پس از شروع تحریم‏‌های آمریکا علیه ایران، وضعیت دارو و درمان در ایران به یکی از نگرانی‏‌های مهم مردم تبدیل شده است. در دوسال گذشته، بسیاری از داروهای حیاتی در بازار ایران نایاب شده یا قیمت‏‌ها آنقدر بالا رفته است که بسیاری از مردم توان خرید آن را ندارند. هرچند وزارت بهداشت بارها اعلام کرده که از نظر دارویی در کشور مشکلی وجود ندارد، اما مراجعه‌ای کوتاه به برخی از داروخانه‌های شبانه‌روزی در ایران نشان می‎دهد که بیماران با نیازهای خاص در طی این مدت همواره با کمبود داروهای مورد نیاز خود مواجه بوده‌اند.

حق بر سلامت

در مقدمه اساسنامه سازمان بهداشت جهانی، بهره‌‏مندی از بالاترین استاندارد برای حصول سلامتی، یکی از حقوق بنیادین هر انسان شناخته شده است، ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز بر سطح زندگی، سلامتی و رفاه افراد تأکید کرده و برخورداری از خدمات درمانی را از حقوق اولیه انسانی دانسته است.

در قانون اساسی ایران هم، برخورداری از تأمین اجتماعی به عنوان حقی همگانی به رسمیت شناخته شده است و دولت‏ها مکلف هستند که از محل درآمدهای عمومی، برای برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه بهداشت تلاش کنند.

مطابق معاهده‎های بین المللی که ایران نیز به برخی از آنان پیوسته است، هر نوع تحریم اقتصادی که حق حیات افراد را در مفهوم گسترده آن که شامل استاندارد مناسب دارو و خدمات درمانی می‎شود، خدشه‎دار سازد ناقض اصول بین‌المللی است.

در اردیبهشت ماه سال ۹۷ رئیس هیأت مدیره انجمن تالاسمی ایران با اشاره به مرگ ۸۷ بیمار تالاسمی در سال ۹۶ و ۷ نفر در فروردین‏‌ماه ۹۷، گفت که علت مرگ آنان بدون شک عدم تزریق دارو و  همچنین تزریق داروهای بی‎کیفیت بوده است.

در دو سال گذشته نوسانات شدید ارزی و افزایش قیمت دلار که بر قیمت همه کالاها در ایران تأثیر گذاشته، در حوزه دارو و درمان نیز اثرگذار بوده و پای بسیاری از دلالان را به این حوزه باز کرده است، هرچند که به گفته سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران، ۹۶ درصد داروهای مصرفی کشور تولید داخل است، اما نیمی از مواد اولیه برای ساخت این داروها وارداتی است و احتمالا به همین دلیل گاهی داروهای بسیار ساده هم در بازار به سختی پیدا می‏‌شوند یا قیمتشان چندین برابر شده است.

در اردیبهشت ماه سال ۹۷ رئیس هیأت مدیره انجمن تالاسمی ایران با اشاره به مرگ ۸۷ بیمار تالاسمی در سال ۹۶ و ۷ نفر در فروردین‏‌ماه ۹۷، گفت که علت مرگ آنان بدون شک عدم تزریق دارو و  همچنین تزریق داروهای بی‎کیفیت بوده است.

در چنین شرایطی اوضاع برای بیمارانی که با بیماری‎های خاص دست ‏و پنجه نرم می‌کنند سخت‏‌تر است. کمبود دارو در بازار، افزایش سرسام‎آور اقلام دارویی این گروه و شانه خالی کردن بیمه‎ها از قبول هزینه‏‌های آنان، از مشکلاتی است که این گروه از بیماران با آن مواجهند. مشکلاتی که در دو سال اخیر به اوج خود رسیده و کار را به جایی رسانده است که بسیاری از کسانی که به شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند، از این طریق به دنبال داروهای کمیاب خود هستند.

تحریم یا فساد

در اینکه تحریم‏‌های همه‌‏جانبه آمریکا علیه ایران که از آن به عنوان سخت‎ترین تحریم‌های تاریخ یاد شده است، نقش قابل توجهی در وضعیت دارو و درمان در ایران گذاشته است،شکی وجود نداردریال با این وجود نگاهی به سخنان وزیر بهداشت و اخباری که پیش از این در مورد فساد و استفاده از ارزهای دولتی برای وارد کردن اقلامی به غیر از دارو در زیر مجموعه وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو شنیده می‌شد، نشان می‌دهد که وضعیت امروز تنها محصول تحریم‎ نیست.

بانک پارسیان نیز به عنوان مهم‎ترین نهاد مالی در ایران برای خرید دارو، یکی از بانک‏‌هایی است که مشمول تحریم‏‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا شده است

پیش از این وزارت خزانه‌‏داری آمریکا، شفاف بودن منابع مالی را راه فروش دارو به ایران دانسته و اعلام کرده بود در صورتی که مبادلات مالی از طریق بانک مرکزی ایران و سایر بانک‏‌های تحریم‎شده ایرانی نباشد، خرید دارو امکان‌پذیر است. این در حالی است که نظام بانکی ایران همچنان مقررات شفافیت مالی از جمله شروط گروه اقدام ویژه مالی (اف ای تی اف) را نپذیرفته است و بانک پارسیان نیز به عنوان مهم‎ترین نهاد مالی در ایران برای خرید دارو، یکی از بانک‏‌هایی است که مشمول تحریم‏‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا شده است، بانک‏‌های بین‎المللی از ترس جریمه‌های سنگین امکان مبادله پول ایران برای خرید دارو را ندارند.

پس از وضع تحریم‌ها، دولت ایران با اختصاص ارز دولتی به برخی از کالاهای اساسی تلاش کرد تا از افزایش قیمت آنان جلوگیری کند. در این میان حدود سه و نیم میلیارد دلار ارز دولتی برای واردات دارو اختصاص یافت که به گفته وزیر بهداشت، رقم قابل توجهی از آن صرف واردات اقلام غیردارویی شده است. از جمله آنکه چند ماه پس از اختصاص ارز دولتی برای واردات دارو، اعلام شد که برخی از واردکنندگان، با دلار ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی جاروبرقی و بخارشور وارد کرد‌ه‌اند.

این مساله البته مسبوق به سابقه است، در سال ۹۱ و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد نیز که ایران تحت تحریم‏‌های آمریکا قرار داشت به گفته محمود بهمنی، رئیس کل وقت بانک مرکزی برخی از واردکنندگان به اسم دارو، خودروهای لوکس وارد کشور کرده بودند.

در سال ۹۱ و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد نیز که ایران تحت تحریم‏‌های آمریکا قرار داشت به گفته محمود بهمنی، رئیس کل وقت بانک مرکزی برخی از واردکنندگان به اسم دارو، خودروهای لوکس وارد کشور کرده بودند.

در همان زمان مرضیه وحیدی دستجردی، وزیر بهداشت، پس از برکناری با انتقاد به سیاست‏‌های دولت و فساد گفته بود:« سال ۱۳۹۱ و اوج مسائل تحریم در ستاد تدابیر ویژه دولت به دوستان گفت هرچه می‌توانید به دنبال تهیه ارز برای دارو باشید. حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار ارز برای تهیه دارو و برخی ملزومات پزشکی مانند وسائل مربوط به بیماری های قلبی و غیره لازم داشتیم اما فقط ۴۱ میلیون دلار ارز به وزارت بهداشت دادند. یک مقدار از پول‌ها را دادند برای لوازم آرایشی و غیره. ارز دارد می‌رود برای پورشه، وسائل و تجهیزات پزشکی ما اولویت هشتم بود».

حالا به نظر می‎رسد همان فسادی که داد مرضیه وحیدی دستجردی را درآورده بود، این‌‏بار صدای سعید نمکی را نیز بلند کرده است. او گفته است یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار ارز تجهیزات پزشکی رفته و هنوز دقیقا معلوم نیست چه کسی برده است و چه چیزی آورده و به چه کسانی داده است.

کاهش مراجعات مردم به مراکز پزشکی

در میان اتفاقات رخ داده در وزارت بهداشت و برخی از افشاگری‎ها علیه فساد، اتفاقی که در جامعه افتاده است حذف شدن هزینه‏‌های بهداشتی و پزشکی از سبد هزینه خانوار است. هزینه‌‏های سرسام‌‏آور دارو و درمان، برای مردمی که به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس بیش از ۴۰ درصد آنان در سال ۹۷ زیر خط فقر رفته‌اند و در سال ۹۸ نیز حدود ۵۷ میلیون از آنان به زیر خط فقر خواهند رفت، جایی جدا از هزینه‌‏های اصلی زندگی قرار می‏‌گیرد.

معاون وزارت بهداشت:در شرایط تحریم‌ها مشاهده می‌شود که به علت فشار اقتصادی که بر مردم وارد می‌شود، آنها تنها منابع خود را صرف هزینه‌های ضروری مانند خوراک، پوشاک و مسکن می‌کنند و بار مراجعه به حوزه درمان تا حدود پنج درصد کاهش یافت.

ایرج حریرچی معاون وزارت بهداشت در خردادماه امسال با بیان اینکه در شرایط تحریم، بار مراجعه مردم به مراکز درمانی کاهش یافته است، گفته بود:« در شرایط تحریم‌ها مشاهده می‌شود که به علت فشار اقتصادی که بر مردم وارد می‌شود، آنها تنها منابع خود را صرف هزینه‌های ضروری مانند خوراک، پوشاک و مسکن می‌کنند و بیشتر اوقات از اقدامات پزشکی خود غافل می‌شوند. چیزی که ما در تحریم‌های گذشته یعنی در سال ۱۳۹۱ مشاهده کردیم این بود که با توجه به رشد جمعیت، بار مراجعه به حوزه درمان باید سالانه بین سه الی هفت درصد افزایش می‌یافت، اما به دلیل مشکلات موجود این بار مراجعه تا حدود پنج درصد کاهش یافت.» او همچنین گفت که در شرایط فعلی حدود ۳۰ درصد بار مراجعات به داروخانه‌ها بدون داشتن نسخه و بدون مراجعه مجدد به پزشک است تا از این طریق بتوانند هزینه‌های خود را کاهش داده و پول ویزیت را پرداخت نکنند.

طبق آمارها پیش از این در ایران روزانه ۶۵۰ هزار مراجعه به مراکز بهداشتی شهری و روستایی ثبت می‌شده است، به عبارتی از هر دوازده تومانی که ایرانی‌ها هزینه می‌کردند یک تومان به حوزه بهداشت و درمان اختصاص پیدا می‌کرد. اما در دو سال گذشته، با افزایش تورم و هزینه‌های بسیار بالای خدمات پزشکی، رفته رفته هزینه‎های بهداشتی و درمانی از سبد هزینه بسیاری از خانواده‌های ایرانی حذف شده و جای خود را به اقلام دیگری مانند خوراک و پوشاک و مسکن داده است در این وضعیت افراد در صورت بیماری به خوددرمانی یا روش‌های جایگزین برای درمان دست می‌زنند که هر کدام می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد .

در تهران خیابان ناصرخسرو به محل فروش و تهیه غیرقانونی دارو معروف شده است. جایی که در آن از  آمپول سقط جنین، شربت متادون، آمپول مرفین، قرص دوپینگ و مواد‌مخدر تا مکمل‌های بدنسازی، ترامادول و داروی شیمی‌درمانی یافت می‎شود.  «ناصرخسرو» از سوی نیروی انتظامی به عنوان محلی برای قاچاق دارو شناخته شده و تلاش‌هایی هم برای مبارزه با دلالان خرده‌پای آن می‎شود. حال اما به نظر می‌رسد که قانون‌شکنان نه فقط در ناصرخسرو که در وزارت بهداشت خانه کرده‌اند، دلالانی که نه خرده پا هستند و نه می‌توان به پیاده کردن یک ون سرباز آنان را برای مدتی «جمع» کرد و به عقب راند.