شوخی با مسلسل

شوخی با مسلسل
( قسمت اول)

شارلی ابدو و عملیات بروکسل
در نوشته هایی که طی چند روز گذشته، با عنوان «پدیده اسلام در بروکسل» منتشر کردم، به ویژگی هایی از شهر بروکسل به عنوان مکان و امکانی برای شکل گیری جریان تروریست اسلامی در اروپا اشاره کردم. این متن زمانی کامل می شود که نگاهی نیز به اتفاقات پاریس و بخصوص کشتار نشریه شارلی ابدو بکنیم و سعی کنیم همپوشانی های این اتفاقات را دریابیم، که می تواند ما را به سوی نگاهی تحلیلی برای درک خشونت گرایی در جهان اسلام رهنمون سازد.

پدیده اسلام در بروکسل

( قسمت اول)

( قسمت دوم)

(قسمت سوم )

(قسمت چهارم)

(قسمت پنجم)

روز هفتم ژانویه ۲۰۱۵ گروهی اسلامگرا به دفتر نشریه طنز و کاریکاتور شارلی ابدو حمله کردند. این اتفاق اولین بار بود که در پاریس رخ می داد. می گویم اولین بار، بخاطر اینکه اگر چه تهدید نویسنده به مرگ، پیشینه ای تاریخی داشت و حتی تهدید کاریکاتوریست اروپایی پیشتر از این در مورد کاریکاتورهای حضرت محمد در روزنامه دانمارکی یولاندزپستن انجام شده بود، اما عمل تروریستی علیه کاریکاتوریست یا نشریه واقع نشده بود. در بسیاری کشورهای جهان و بخصوص کشورهای اسلامی چندین تظاهرات گسترده و خشونت آمیز برگزار شد که در لیبی و پاکستان و ایران و بسیاری کشورهای دیگر خشونت ها موجب تلفات هم شد. اما این تلفات بخاطر درگیری های میان پلیس کشورها و تظاهر کنندگان بود. بعدا همین کاریکاتورها در کشورهایی مانند فرانسه، اسپانیا، ایتالیا، آلمان، نروژ، هلند، سوئیس، لهستان و جمهوری چک برای اعلام همبستگی با نشریه و کاریکاتوریست دانمارکی منتشر شد. نشریه شارلی ابدو جزو نشریاتی بود که به بازنشر این کاریکاتور اقدام کرد.
در سال ۱۳۹۰ نشریه شارلی ابدو کاریکاتوری از پیامبر اسلام را منتشر کرد که روی آن نوشته بود « اگر تا حد مرگ به خنده نیافتاده اید، صد ضربه شلاق» در همان شماره، شارلی ابدو پیامبر اسلام را سردبیر مهمان بعدی اش معرفی کرد. و چند روز بعد در ۱۱ آبان ۱۳۹۰ دفتر این نشریه با یک بطری آتشزا به آتش کشیده شد. با فاصله اندکی کاریکاتوری از ابوبکر بغدادی در توئیت شارلی ابدو منتشر شد، برخی معتقدند این کاریکاتور و کارهایی که قبلا توسط استفان شاربونیه سردبیر شارلی ابدو منتشر شده است، در حمله تروریستی اسلامگرایان به این نشریه تاثیر قطعی داشته است. در پاسخ به توئیت شارلی ابدو، تعدادی پیام های تهدید آمیز به زبانهای ترکی و عربی منتشر شد. استفان شاربونیه پس از حمله نخست به دفتر نشریه اش گفته بود که « حمله به دفتر نشریه را کار مسلمانان فرانسوی نمی بیند بلکه کار کسانی می بیند که به گفته او “افراطی های احمق” هستند.»
چرا اسلامگرایان حمله و کشتار کردند؟
وقتی حمله منجر به ترور اعضای تحریریه و کاریکاتوریست های شارلی ابدو رخ داد، برخی آن را کار اسلامگرایان ندانستند، اما این نظر کمابیش شبیه نظرات توهم زده هایی بود که عملیات یازده سپتامبر را هم کار خود آمریکایی ها یا کار صهیونیست ها می دانستند، ادامه یک تئوری وامانده که همچنان در میان برخی دیوانگان و بخصوص دیوانه های چپ، طرفدارانی دارد. اما شکی وجود نداشت که این عملیات کار اسلامگراهای فرانسوی است که از سوی داعش( دولت اسلامی) اداره می شدند. چرا که هیچ کس دیگری در این میان دخالت نداشت. اسلامگرایان نشریه شارلی ابدو را تهدید کرده بودند و از همه مهم تر اینکه در سی سال گذشته، تقریبا همه ترورهای جهان و بخصوص ترورهایی که در آن انگیزه شخصی وجود ندارد، توسط اسلامگرایان انجام شده است. پس طبیعی بود که این ترور هم کار همان ها باشد. چندی بعد پلیس فرانسه همه عوامل ترور را شناسایی کرد و معلوم شد که یک گروه ترور که در فرانسه و بلژیک مستقر بودند، در این اتفاق دست داشتند. دو برادر الجزایری الاصل به عنوان عوامل اصلی ترور معرفی شدند.
چرا شاربونیه با وجود تهدید ها به کارش ادامه داده بود؟
در بسیاری از کشورهای اروپایی و بخصوص کشورهایی مانند هلند، بلژیک، سوئد، سوئیس و برخی کشورهای دیگر، سیاست دولت ها این است که در صورت ایجاد بحران ناشی از فعالیت های فرهنگی و مطبوعاتی، اگر بدانند که انتشار فیلم یا کتاب یا مقاله ای موجب درگیری خشونت آمیز می شود، به انحاء مختلف از انتشار این موارد جلوگیری می شود، چرا که از ایجاد تنش میان حکومت و مسلمانان واهمه دارند و به همین دلیل سانسور نرم انجام می شود و هرگز موجب بحران در حوزه روزنامه نگاران نمی شود، ولی فرانسوی ها بطور خاص در مورد اسلامگرایی یا در واقع هر دشمن آزادی کمی صریح تر برخورد می کنند.
در بلژیک یا هلند رهبران ممکن است به راحتی از اصول خودشان و از جمله آزادی بیان چشم بپوشند، اما بخش بزرگی از فرانسوی ها این چنین نیستند. شاربونیه گفته بود که « اسلام نمی تواند خارج از محدوده آزادی بیان باشد.» و تاکید کرده بود که « اینکه ما در فرانسه بتوانیم با هر چیزی شوخی کنیم و درباره هر چیزی حرف بزنیم جز اسلام و تبعات اسلامگرایی، آزاردهنده است.» او پس از حمله پیشین، گفته بود: «این اولین بار است که ما به صورت فیزیکی مورد حمله قرار می گیریم، ولی اجازه نمی دهیم که این حرکات مانع کار ما شود.» در داخل این مجله آخری سرمقاله ای است که با امضای پیامبر اسلام منتشر شده و در آن کاریکاتورهای دیگری هم به چشم می خورد.
همه اینها و مهم تر از همه وجود یک جمعیت مسلمان و به سختی آسیب پذیر در بخش مهمی از اروپا، بخصوص فرانسه و آلمان و بلژیک و انگلیس و تا حدی هلند، اگر اروپا که شاهد پیوستن بسیاری از شهروندانش به تروریست های داعش بود، با این موضوع به سرعت و شدت برخورد نمی کرد، عواقب سختی در انتظارش بود. داعش می خواست و می خواهد که دامنه فعالیتش را به کل اروپا و جهان بکشاند، تا هم با ترس و هراس ایجاد کردن برای خودش جای بیشتری باز کند و هم اینکه امنیت خودش را در سوریه و عراق تامین کند و از همه مهم تر به پشتیبانانش که بخصوص در ترکیه و اروپا هستند، دلگرمی بدهد.
آیا شارلی ابدو نشریه ای با نگاه ضداسلامی بود؟
پاسخ به این سئوال منفی است. در واقع انگیزه اصلی شاربونیه در انتشار کاریکاتورها و متن هایی درباره پیامبر اسلام، کمتر بخاطر دشمنی او با اسلام بود. او پیش از این کاریکاتورها و نوشته هایی علیه مسیحیان و مسیحیت، یهودیان و یهودیت، چپ ها و راستگراهای افراطی منتشر کرده است. هیو شوفیلد، خبرنگار بی بی سی در پاریس می گوید که « شارلی ابدو تاریخچه ای طولانی در شوخی با همه دین ها دارد.» در واقع به نظر می رسد، او پیش از اینکه قصد داشته باشد جنجالی برپا کند، از اینکه گروه فشاری مانع آزادی بیان در فرانسه شوند، ناراحت بود و تلاش می کرد به حسی که درباره آزادی بیان دارد، عمل کند. او به همان دلیلی از اسلامگرایان انتقاد می کرد که از یهودیان یا مسیحیان یا چپ های یا سرمایه داری.
چرا شوخی شارلی ابدو موجب ترور شد؟
شوخی ها و توهین ها در همه جای دنیا وجود دارد. گاهی بخاطر توهین ها، رسانه ها در دادگاه ها محکوم می شوند و مجازات هم می شوند، اما کمتر دیده شده است که موجب اقداماتی مانند قتل شود. بخصوص در چهل سال گذشته چنین اتفاقی یا کم رخ داده و یا فقط توسط مسلمانان رخ داده است. صدها نفر با اسلام شوخی کردند و توهین کردند و آثارشان هم موجود است، کشته هم نشده اند. بیش از همه شوخی های با مقدسات اسلامی در میان خود مسلمانان دیده می شود. در ایران شیعه صدها سال مقدساتی مانند صحابه پیامبر و سه تن از خلفای راشدین( عمر، ابوبکر، عثمان ) همیشه موضوع شوخی های رکیک و توهین های زشت بوده است. در ایران سال ها در سالمرگ خلفای اهل سنت مردم جشن می گرفتند و قبیح ترین توهین ها را به آنان می کردند. یا مثلا در مورد توهین به امامان شیعه دهها کتاب منتشر شده و اهل سنت و بخصوص تندروهای ایشان شیعیان را کافر و بی دین می دانستند و می دانند. شوخی با مسیح و مریم و موسی هم که اظهر من الشمس است و اصولا در اغلب قلمروهای دینی کسی که مومن باشد غالبا به بدترین شکلی علیه باورهای دیگر ادیان نظر می دهد.
حتی در مورد شوخی های قومی هم همین است. شوخی های قومی میان اقوام مختلف جریان دارد و موجب ناراحتی هایی هم می شود، ولی نه موجب قتل. حتی در همین سال های اخیر دیده شده است که مثلا کتابی بیست سال قبل منتشر شده، سراسر اهانت به پیروان یک دین، و یک باره در شرایطی دیگر، همان کتاب موجب شده تا صدها هزار نفر اعتراض کنند و جان شان را هم در راه این اعتراض بگذارند. از نظر من واکنش های تندی که علیه آثار ضداسلامی توسط افراطی ها صورت می گیرد، الزاماً با ماهیت آن اثر ربطی ندارد، بلکه به شرایط سیاسی روز جهان مربوط است. مثلا امروز به دلیل بحران های عدیده در جهان اسلام و بخصوص چند جریان تندرو مانند القاعده، طالبان، تکفیری ها، بوکوحرام و داعش، هر چیزی علیه اسلام با واکنش شدیدی مواجه می شود. در واقع این کنش ها ممکن بود ده یا بیست سال قبل منجر به چنین واکنش هایی نشود، در حالی که امروز این اتفاق می افتد. حمله پاریس به شارلی ابدو هیچ ربطی به محتوای منتشره در آن ندارد، بلکه نوعی قدرت نمایی مسلمانان جدیدالاسلام و نوخاسته در منطقه است. بخصوص نومسلمان های اروپایی که صد برابر مسلمان زاده های زیسته در شرق ممکن است نسبت به اعتقاداتشان مومن باشند.
ترور « فان خوخ» فیلمساز هلندی در ۲۰۰۴ و ترور کاریکاتوریست های « شارلی ابدو» با هم فرقی اساسی داشت. اولی یک عمل انفرادی و ناشی از تعصب دینی بود، اما ترور شارلی ابدو، عملی سازمان یافته با اهدافی فراتر از پاسخ به یک توهین بود. داعش نیازمند قدرت نمایی در اروپای مرکزی است، چرا که از آنجا سربازگیری می کند و از سوی دیگر نیازمند آن است که از حلقه محاصره خودش در سوریه و عراق بگریزد. از سوی دیگر با انجام اقدامات تروریستی سخت، تلاش می کند نیروی فشاری را توسط مردم اروپا علیه اتحاد ضد داعش سازمان بدهد، تا هزینه حضور آنان در یک عملیات بین المللی را کم کند. عملیات مارس ۲۰۱۶ بروکسل و پاریس ۲۰۱۵ با همین هدف صورت گرفت. اما این عملیات تازه آغاز یک اتفاق در پیش روست.
ادامه دارد…