آیا فروپاشی برجام نزدیک است

زیتون ـ یلدا امیری: درست در روزهایی که اخباری حاکی از نرمش مواضع آمریکا نسبت به جمهوری اسلامی مخابره می‎شود، اتحادیه اروپا به همراه سه کشور اروپایی به ایران هشدار داده است. البته پیش از این هم کاهش تعهدات برجامی توسط ایران بارها واکنش‌های منفی کشورهای اروپایی را به دنبال داشته است، اما صدور بیانیه مشترک حکایت دیگری است که به دنبال گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی انرژی اتمی صادر شده است.

ایران از ۱۸ اردیبهشت امسال، همزمان با سالگرد خروج آمریکا از برجام، برای تحت فشار قرار دادن اروپا و تهدید آمریکا، در سه مرحله اقدام به توقف برخی از تعهدات اتمی‌اش کرده است و اکنون اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی در بیانیه مشترکی هشدار داده‌اند که این اقدام به فروپاشی برجام منجر خواهد شد.

این در حالی است که مقامات جمهوری اسلامی اصرار دارند که به هیچ وجه قصد خروج از برجام را نداشته و در راستای اختیاراتی که در این توافقنامه به آنها داده شده عمل می‌کنند.

در این بیانیه نسبت به خطر فروپاشی بیشتر توافق هسته‌ای اظهار نگرانی شده است و از ایران خواسته اند که با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند. در بیانیه مشترک آلمان، فرانسه، بریتانیا و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، که روز جمعه ۲۲ شهریور منتشر شد بر نیاز به تلاش‌های دیپلماتیک برای کاستن از تنش‌ها و از سرگیری گفت‌وگوها تأکید شده است.

نکته ای که در این بیانیه برجسته است ابراز نگرانی عمیق از گزارش اخیر آژانس انرژی اتمی که به آماده شدن ایران برای نصب سانتریفوژهای پیشرفته اشاره می‌کند و از جمهوری اسلامی خواسته شده که در تمامی موضوعات مرتبط، از جمله موضوعات پادمان، با آژانس همکاری کند و تمامی اقداماتی را که با تعهداتش ناسازگار است بازگرداند.

طرف‌های اروپایی برجام ابراز نگرانی کرده اند که رشته تحریم‌های اعمال شده از سوی ایالات متحده از مه ۲۰۱۸ به اضافه تصمیم ایران برای اجرا نکردن چندین بند محوری توافقنامه باعث خواهد شد تا در نهایت برجام فروبپاشد.

طرف‌های اروپایی برجام ابراز نگرانی کرده اند که رشته تحریم‌های اعمال شده از سوی ایالات متحده از مه ۲۰۱۸ به اضافه تصمیم ایران برای اجرا نکردن چندین بند محوری توافقنامه باعث خواهد شد تا در نهایت برجام فروبپاشد.

بیانیه این سه کشور اروپایی در حالی منتشر شده است که کورنل فروتسا، مدیرکل موقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز یکشنبه، ۱۷شهریور، در سفری یک‌روزه به تهران با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه، و علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران دیدار کرد.

جزئیاتی از گفت‌وگوهای مدیرکل موقت آژانس با مقام‌های جمهوری اسلامی منتشر نشد اما فروتسا پس از سفر به تهران تأکید کرد که ایران باید به پرسش‌های این نهاد بی‌درنگ پاسخ دهد. او در گزارش خود به شورای حکام آژانس گفت که در دیدارش با مقام‌های جمهوری اسلامی بر ضرورت پاسخ‌دهی بدون معطلی ایران به سؤالات آژانس در ارتباط با تکمیل بودن اظهاریه‌های پادمانیِ (اظهاریه هایی که مربوط به نظارت و بازرسی از مواد و موسسات هسته‌ای است) ایران تأکید کرده و گفته‌است که زمان اهمیتی حیاتی دارد.

نرمش آمریکا و استقبال ایران

بیانیه مشترک طرف‎های اروپایی در حالی منتشر می شود که در روزهای اخیر بعضی منابع از احتمال موافقت دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا با اعطای خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری اروپا به ایران خبر دادند. ترامپ پیش از این با این طرح مخالفت کرده بود. پایگاه خبری آمریکایی «دیلی‌بیست» در مقاله‌ای به نقل از چهار منبع آگاه نوشت که ترامپ در هفته‌های اخیر نسبت به طرح پاریس برای راه‌اندازی یک خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری با ضمانت پول نفت به ایران، ابراز تمایل کرده است.

بر اساس این گزارش ظاهرا اعضای دولت ترامپ برای بازگشت ایران به اجرای کامل تعهدات توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ در حال در بررسی موافقت با طرح فرانسه هستند.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران نیز عصر چهارشنبه ۲۰ شهریور در تماس تلفنی با امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه از آمادگی ایران برای بازگشت به تعهدات برجامی به شرط نهایی شدن توافق‌ها با اروپا خبر داد. روحانی گفت که اگر توافق‌ها با اروپا نهایی شود، تهران آماده بازگشت به تعهدات برجامی است.

روحانی در این گفت‌وگو تاکید کرد که لازم است اتحادیه اروپا و به خصوص فرانسه نقش خود را برای حفظ برجام به خوبی ایفا کنند. او افزود که برجام فرصتی بزرگ برای همگان بود تا در اقتصاد رو به توسعه ایران مشارکت و سرمایه‌گذاری کنند.

اورانیومی که در تهران پخش شد

اخبار نگران کننده دیگری هم در این میان برای اروپا و آمریکا بود که می‌تواند دلیلی برای واکنش های تازه باشد.

به تازگی خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلمات‌هایی که نامشان فاش نشده از وجود اورانیوم در انباری در نزدیکی تهران خبر دادند به گفته این دیپلمات‌ها نمونه‌برداری بازرسان بین‌المللی از این محل نشان داده که در آن اورانیوم وجود داشته است. ایران هنوز درباره دلیل آثار اورانیوم در این محل، توضیحی نداده است.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل مدعی شده بود که ایران ۱۵ کیلوگرم مواد رادیواکتیو را از تاسیساتی خارج کرده و در مناطق مختلفی در تهران پخش کرده‌اند، تا این مواد را پنهان کنند.

اخباری که باعث شد مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا ایران را به عدم همکاری با آژانس متهم کرده و از فعالیت‌های مخفیانه هسته‌ای ایران ابراز نگرانی عمیق کند.

با این وجود کاظم غریب آبادی، نماینده جمهوری اسلامی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آمریکا و اسرائیل را به اعمال فشار بر آژانس متهم کرد و در اجلاس شورای حکام در وین گفت: «ما شاهد یک نمایش آمریکایی اسرائیلی با کمک رسانه‌ها علیه ایران هستیم.»

ظاهرا اقدامات جمهوری اسلامی در کاهش تعهدات و عدم پاسخگویی در مورد پاره ای از اقدامات به آژانس بین المللی انرژی هسته ای به نقطه ای رسیده که آمریکا و طرف‌های اروپایی را وادار به اقدامات جدی‌تر کرده است. حالا اروپا هشدار می‌دهد و خبر از تجدید نظر ترامپ می‌رسد.

اگرچه هنوز مشخص نیست که نتیجه اتفاقات جدید چه خواهد شد، اما روشن است که جمهوری اسلامی نمی‌تواند همچنان با ادعای حفظ برجام، تعهدات خود را کاهش دهد و از سوی دیگر آمریکا نمی‌تواند بدون دادن امتیاز خواهان حفظ توافقنامه‌ای باشد که از آن خارج شده است.