از جنگ نیابتی تا حمله‌ی «آتش به اختیار»

زیتون ـ نیلوفر سعیدی: «آرامکو » شرکت ملی نفت عربستان سعودی، روز گذشته مورد حمله هواپیماهای بدون سرنشین حوثی‌های یمن قرار گرفته است. این خبر امروز در صدر اخبار بین‌الملل بسیاری از کشورها بود.

بنابر گزارش‌ها حدود ۱۰ پهپاد به تاسیسات «بقیق» و «خریص» متعلق به شرکت نفت دولتی «آرامکو» در شرق عربستان حمله کرده اند. یک سخنگوی گروه حوثی‌های یمن اعلام کرد حملات توسط این گروه صورت گرفته است.

عبدالعزیز بن سلمان فرزند پادشاه عربستان، که به تازگی به عنوان وزیر انرژی این کشور منصوب شده٬ اعلام کرده است: «حملات انصارالله یمن به مجموعه پالایشگاهی در بقیق و خریص٬ موجب توقف موقت تولید نفت در این دو مجموعه شده است.»

مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا هم در ساعات ابتدایی پس از وقوع این اتفاق ایران را به دست داشتن در این حمله متهم کرد.

آمارهای منتشر شده از سوی مقامات عربستانی حاکی از آن است که حملات یمنی‌ها به تاسیسات شرکت آرامکو٬  تولید نفت خام  این شرکت را در حد ۵.۷ میلیون بشکه در روز کاهش داده‌است که معادل ۵۰ درصد میزان تولید نفت عربستان است.  حالا کارشناسان تولید و فروش نفت و متخصصینی که نبض اوپک و نوسانات بازار جهانی نفت را می‌سنجند٬ مشتاقند تا بدانند در نخستین ساعات روز نخست پس از تعطیلات یعنی در صبح روز دوشنبه٬ رویداد مذکور تا چه اندازه بر قیمت جهانی نفت تاثیر خواهد گذاشت.

چه کسی ایران را متهم می‌کند؟

همزمان با برکناری جان بولتون مشاور امنیت ملی کاخ سفید٬ در میان مقامات ایرانی و بعضی از تحلیل‌گران این خوشبینی به وجود آمده بود که با رفتن بولتون٬ آتش مجادله و تهدید میان ایران ایالات متحده کمی فروکش می‎کند، اما اظهارات مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا نشان داد که این تحلیل‌ها چندان واقع‌بینانه نیست.

مایک پمپئو عصر شنبه ۲۳ شهریور و بعد از وقوع این حمله در توئیتر خود نوشت:« در حالی که روحانی و ظریف تظاهر به دیپلماسی می‌کنند، تهران پشت نزدیک به ۱۰۰ حمله به عربستان سعودی است. با وجود همه درخواست‌ها برای کاهش تنش، ایران حالا یک حمله بی‌سابقه را علیه عرضه انرژی جهان انجام داده است. هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که حملات از سوی یمن باشد.»

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران اما در پاسخ به همتای آمریکایی خود گفت: «مایک پمپئو که در فشار حداکثری شکست خورده است، به  دروغ حداکثری روی آورده است. مقصر دانستن ایران، به فاجعه خاتمه نخواهد داد. پذیرفتن طرح پانزدهم آوریل ما برای پایان دادن به جنگ و آغاز مذاکرات ممکن است به آن پایان دهد»

در واقع وزیر امور خارجه ایران٬ به شکل غیرمستقیم٬ نشان داده که تهران به دنبال آن است که در ماجرای تلاش برای پایان دادن به بحران یمن٬ حرف خود را بر کرسی بنشاند و تا زمانی که این اتفاق نیفتد٬ روال فعلی ادامه خواهد داشت.

طرح پانزدهم آوریل

ظریف پیش‌تر در مورد طرح ایران برای پایان دادن به بحران یمن اعلام کرده بود:« در سال ۲۰۱۵، با فاصله کمی از شروع حملات ائتلاف سعودی علیه یمن، در نامه ای به دبیرکل ملل متحد یک طرح صلح  ۴ ماده‌ای ارائه کردم: آتش بس؛ کمک‌های انسان‌دوستانه٬ گفتگوی یمنی- یمنی٬ ایجاد دولت فراگیر.»

اما هیچکدام از این موارد تحقق نیافته و تنش و ناآرامی در یمن همچنان ادامه دارد و با وجود آن که امارات متحده عربی تا حد زیادی راه خود را از عربستان جدا کرده است٬ اما هنوز هم دورنمای روشنی در مورد پایان حملات وجود ندارد.

حال به نظر می‌رسد تداوم درگیری بین حوثی‌ها و عربستان و استفاده از حملات پهپادی، این بحران را پیچیده‌تر کرده است و ایران نیز بیش از پیش درگیر ماجرای یمن می‌شود.

در این میان به نظر می‌رسد حتی اگر حمله به آرامکو٬ چنانچه ایران مدعی است با این کشور بی‌ارتباط باشد٬ تشدید فضای رقابتی ضدامنیتی بین تهران و ریاض به هر دو شکل مستقیم یا نیابتی٬ می‌تواند دردسرساز شود. چرا که این فقط پمپئو نیست که ایران را متهم کرد٬ بلکه اتحادیه عرب نیز به عنوان گسترده‌ترین و مهم‌ترین نهاد سیاسی کشورهای عربی٬ انگشت اتهام را به سوی ایران دراز کرد.

دبیرخانه عمومی اتحادیه عرب در بیانیه‌ای حملات حوثی‌های یمن به پالایشگاه‌های عربستان را به شدت محکوم و اعلام کرد :«این حملات اقدامی خطرناک نه تنها از سوی حوثی‌ها بلکه از سوی حامیان آنها به شمار می‌رود.» یک منبع مسئول در دبیرخانه عمومی این اتحادیه درباره این موضوع گفته است: «تصمیم حمله از سوی تهران گرفته شده است و این اقدامات نشان می‌دهد که این گروه‌ها دستورات خارجی را اجرا می‌کنند و هیچ ارتباطی با یمن و مردم آن ندارد.»  همچنین در پیام‌هایی جداگانه٬ مصر، فلسطین، اردن، کویت، امارات متحده عربی و بحرین حملات پهپادی شبه نظامیان حوثی به دو پالایشگاه نفتی شرکت آرامکو در عربستان سعودی را محکوم کردند.

از ناامنی در تنگه هرمز تا شلیک آتش‌به‌اختیارها

پیش‌تر حسن روحانی رئیس جمهور٬ حسن باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و چند تن دیگر از مقامات ایران اعلام کرده بودند که اگر تنگه هرمز ناامن شود و ایران نتواند نفت خود را روانه بازارهای جهانی کند٬ این اتفاق برای دیگران نیز روی خواهد داد و کشورهای دیگر نیز نخواهند توانست از این آبراه مهم٬ نفت به بازارهای جهانی بفرستند. حالا هم همزمان با انتشار خبر حمله حوثی‌ها به تاسیسات نفتی عربستان سعودی٬ مصاحبه‌ای از یک مقام نظامی در ایران منتشر شده که احتمالا می‌تواند مسیر فلش ظن و گمان را به سوی ایران هدایت کند.

امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه در گفتگویی در مورد سقوط پهپاد آمریکایی٬ به نکات مهمی اشاره کرده است.

حاجی‌زاده گفته است:« در پدافند ممکن است یک افسر جزء عمل کننده، بنا بر دستورالعمل، آتش به اختیار عمل کند. در موضوع زدن پهپاد آمریکایی نیز همین اتفاق افتاد و خود من بعد از زدن پهپاد متوجه شدم.» این فرمانده سپاهی همچنین گفته است:« لازم است همه بدانند که تمامی پایگاه‌های آمریکایی و شناورهای آنها تا فاصله ۲هزار کیلومتری زیر برد موشک های ما قرار دارد.»

سخنان حاجی‌زاده٬ حاوی این پیام است که ایران٬ در صورت روبرو شدن با واکنش هایی از سوی عربستان یا آمریکا٬ در منطقه خلیج فارس٬ دست به تحرکات موشکی و پهپادی جدیدی خواهد زد و احتمالا چنین چیزی می‌تواند دونالد ترامپ را در آستانه انتخابات ریاست جمهوری با مشکلات جدیدی روبرو کند.

با وجود این فرمانده نیروی هوافضای سپاه تاکید کرده است:« نه ما و نه آمریکایی‌ها قصدی برای جنگ نداریم. البته ممکن است نیروهای در میدان که در تماس با هم هستند، دست به چنین اقدامی بزنند که در این صورت ممکن است جنگی شروع شود. ما همواره خودمان را برای یک جنگ تمام عیار آماده کرده‌ایم.»

آیا ممکن است عربستان٬ علیه ایران اقدامی انجام دهد؟

با فرض پذیرفتن این احتمال که مقامات آمریکا و عربستان سعودی٬ به طور شفاف و کامل٬ حمله به تاسیسات نفتی سعودی را به ایران ربط دهند٬ بررسی حالت‌ها و سناریوهای واکنش به اقدام نیابتی احتمالی ایران٬ چندان دشوار نیست.

عربستان سعودی در حوزه کارآمدی و قدرتمندی نظامی٬ متکی به تسلیحات پیشرفته خریداری شده است و از حیث تامین نیروهای ماهر و به ویژه خلبانان و نیروهای میدانی موثر٬ با مشکل جدی روبرو است و دوم این که عربستان نمی‌تواند بدون هماهنگی با آمریکا اقدامی علیه ایران انجام دهد و شواهد نشان دهنده این است که فعلا٬ آمریکا بر روی سیاست فشار و تحریم اقتصادی علیه ایران سرمایه‌گذاری کرده و نمی‌خواهد ریسک و مخاطرات یک جنگ جدید را بپذیرد.

با وچود این چنین چیزی به این معنی نیست که هیچ گونه عواقب و پیامدی در انتظار ایران نیست. به عنوان مثال٬ عربستان می تواند مجددا با حملات گسترده هوایی به یمنی‌ها٬ آنها را در شرایط دشوار قرار دهد.

دیگر آن که با لابی‌گری‌های سیاسی و اقتصادی ریاض و واشنگتن و همچنین رایزنی‌های تل‌آویو٬ می‌توانند زمینه‌ی آن را فراهم آورند که کشورهای اروپایی حامی برجام را نیز به تحرکات منطقه‌ای ایران حساس کنند و تعلل و ابهام در همکاری مالی اروپایی‌ها با تهران٬ بیشتر و بیشتر شود.

در هر حال٬ حملات یک گروه مورد حمایت ایران به قلب حساس‌ترین مراکز تولید نفت عربستان سعودی٬ اقدام مهم و بلندپروازانه‌ای است که می‌تواند زنجیره‌ای از کنش و واکنش‌های جدید را به دنبال بیاورد که از سویی موجب پیچید‌تر شدن و ناامن‌تر شدن منطقه و از طرف دیگر موجب اعمال فشار بیشتر بر ایران باشد.