خاک‌ریز از دست رفته صدا و سیما

زیتون- سارا مدنی: نظام جمهوری اسلامی ایران باگذشت نزدیک به چهار دهه، هنوز از تلاش برای انتقال مبانی ارزشی و ایدئولوژیک خود به جامعه دست برنداشته است.
 امروز به رغم آنکه شبکه‌های اجتماعی و ماهواره‌ای، با بهره گیری از ابزارهای مختلف و متنوع، فضا را بر رسانه‌های دولتی ایران تنگ کرده‌اند، صدا و سیمای جمهوری اسلامی همچنان با‌‌ همان استراتژی سابق، بخش مهمی از برنامه‌های خود را به انتقال مفاهیم ایدئولوژیک و ارزشهای دینی متمرکز کرده و تلاش می‌کند بدین وسیله با تاثیرگذاری بر مبانی بینشی و باورهای مخاطبان، بر بحران مشروعیت خود فائق آید. برپایه همین ماموریت است که آیت الله خامنه‌ای، کارکنان و مدیران رسانه ملی را سرداران مقابله با جنگ نرم دشمن می‌خواند.
سالانه بخش قابل توجهی از بودجه صداوسیما و درآمدهای این بنگاه بزرگ اقتصادی، به تولید و پخش برنامه‌هایی اختصاص می‌یابد که به طور مستقیم و غیرمستقیم با مطلق اندیشی گره خورده است. برنامه‌هایی که بر پایه ارزشهای ثابت دینی و ایدئولوژیک تولید شده و به دنبال ورود آگاهانه بر ذهن مخاطب است.

سنگری برای دفاع ایدئولوژیک

از اوایل دهه ۱۳۷۰ با افزایش شبکه‌های تلویزیونی، فضا برای گسترش فرهنگ دینی در تلویزیون ایران تقویت شد و با تشکیل گروه معارف سیما، ساخت برنامه‌هایی متمرکز بر مفاهیم مذهبی در صداوسیمای جمهوری اسلامی روبه افزایش گذاشت. این بخش علاوه بر تولید برنامه‌های مناسبتی گسترده، بخشی از تمرکز خود را به تهیه فیلم و سریالهای هزینه بر مذهبی اختصاص داد. در کنار این بخش، برنامه‌هایی با محتوای انقلابی نیز روز به روز سهم بیشتری از ساعات تلویزیون ایران را در اختیار گرفته است. تلاش برای انتقال آرمانهای انقلابی توسط تلویزیون، به مفهومی دیکته شده برای مدیران و مسئولان این ارگان ارزشی نظام تبدیل شده است. حسن خجسته، معاون پیشین صدای سازمان، در مراسم معارفه سرافراز به عنوان رییس سازمان صداوسیما، گفته بود: «اگر انقلاب نتواند از ایده و اهداف خود دفاع کند نابود می‌شود و صداوسیما در مرکز این دفاع از ایده‌ها و اهداف انقلاب قرار گرفته است و نقش این سازمان در نشر و بسط و بیان روایت انقلاب به شدت مهم است.»

نگاهی اجمالی به برنامه‌های شبکه‌های اصلی تلویزیون ایران، به خوبی نشان می‌دهد که روزانه چند ساعت از آنتن سیمای جمهوری اسلامی به طور مستقیم، انتقال مفاهیم ارزشی، مذهبی و ایدئولوژیک را دنبال می‌کند.
خلوت دل، تسبیح صبا، آفتاب شرقی، عطر ماندگار، کوثر، قاف تا قبله، خاکریزهای نمکی؛ از جمله برنامه‌هایی هستند که روزانه به طور مستقیم ساعاتی از آنتن شبکه یک سیما را در روزهای عادی پرمی‌کنند. شبکه دوم سیما روزانه حداقل چهار ساعت از برنامه‌های خود را به بخشهای مذهبی اختصاص می‌دهد. سهم این نوع برنامه‌ها در شبکه سوم سیما که شبکه جوان نامگذاری شده، به مراتب بیشتر است. برنامه‌هایی همچون؛ سمت خدا، دعای عهد، سحرگاهان، زلال سخن، پنجره‌ای به بیکرانه‌ها، از جمله برنامه‌های مذهبی روزانه شبکه سوم سیما را تشکیل می‌دهند.
اما این‌ها تنها بخشی از برنامه‌هایی هستند که به طور مستقیم به انتقال مفاهیم مذهبی می‌پردازند. ساعات پخش برنامه‌های مذهبی در صداوسیمای ایران اصولا متناسب با مناسبت‌ها افزایش می‌یابد. به طور مشخص در ایام ماه رمضان و محرم، تقریبا آنتن تلویزیون ایران به برنامه‌های مناسبتی، سخنرانی‌ها، عزاداری‌ها و به خصوص سریالهای مناسبتی اختصاص پیدا می‌کند.
جدا از این، تقریبا اغلب فیلم و سریالهای تلویزیون ایران نیز با استفاده از الِمان‌ها و نمادهای مذهبی و البته انقلابی به دنبال تاثیرگذاری بر ذهن مخاطبان هستند. سریال پرهزینه معمای شاه، یکی از آخرین سریالهایی است که بعد از بیش از ۳۷ سال، همچنان به دنبال تفهیم رویکردهای انقلاب اسلامی است. این قبیل سریال‌ها و فیلمهای تلویزیونی، در برنامه‌های صداوسیمای ایران سهم قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهند که عمدتا از منابع مالی دولتی تغذیه می‌شوند.

تبلیغ به هر بها و بهانه

تلویزیون ایران برای انتقال پیامهای ایدئولوژیک خود، از برنامه‌های مفرح و پرطرفدار نیز استفاده می‌کند. به عنوان مثال برنامه تلویزیونی پرطرفداری مانند خندوانه که توانسته بعد از مدت‌ها مخاطبانی را پای تلویزیون ایرانی بنشاند نیز همواره با استفاده از الِمان‌ها، سرود‌ها و مباحث انقلابی، ملی و حتی مذهبی، سعی در تبلیغ ارزشهای ایدئولوژیک مورد نظر رسانه ملی دارد.
در کنار تمام این برنامه‌هایی تلویزیونی که از شبکه‌های مختلف سیما پخش می‌شوند، راه اندازی برخی شبکه‌های تلویزیونی همچون شبکه‌های سراسری افق و قرآن، نشان می‌دهد که نظام جمهوری اسلامی، اهتمام جدی بر دنبال کردن اهداف خود در حوزه رسانه دارد. شبکه‌هایی که تمام ساعات خود را به پخش برنامه‌هایی متناسب با ارزشهای جمهوری اسلامی اختصاص داده‌اند.

در عین حال، محمد سرافراز، فردی که نزدیک به دو سال است ریاست سازمان صداوسیما را در اختیار گرفته، از همان ابتدای ورود به ساختمان شیشه ای، ماموریت جدیدی را به مدیران این سازمان با هدف پیگیری جدی تولید آثار دفاع مقدس و انقلاب اسلامی دیکته کرد.
پاییز سال ۹۴ بود که آیت الله خامنه ای در دیدار با مسئولان رسانه ملی ایران، ضمن تاکید بر نقش این سازمان بر ترویج دین، عنوان کرد: « دشمن ترویج دین حداقلی و دین سکولار را که با هر رفتار شخصی و اجتماعی قابل انطباق است را دنبال می‌کند و این از اهداف پنهان رسانه های بیگانه است. در این خصوص رسانه ملی باید تلاشهای خود در زمینه مقابله با این امر را به عمق برده و اهداف مورد نظر را بدون تظاهر و درشت‌نمایی، در حد ظرفیت همه‌ی برنامه‌های صداوسیما به‌صورت هنرمندانه ترویج کند تا مخاطبان اقناع شوند و بپذیرند.»
به رغم تمام تلاشهای صورت گرفته در زمینه انتقال ارزشهای دینی و انقلابی به مخاطبان از طریق رسانه ملی در ایران، طی سالهای اخیر فضای مجازی و کانالهای اینترنتی موفقیت قابل ملاحظه ای در جذب مخاطبان کسب کرده و به این ترتیب انحصار صداوسیمای جمهوری اسلامی در اثرگذاری بر جامعه را شکسته اند. کمااینکه تلاشهای گسترده برای فیلترینگ و ایجاد پارازیت در شبکه های ماهواره ای نیز نتوانسته به کاهش سهم این شبکه ها در جذب مخاطبان ایرانی بی انجامد.
با همه اینها رسانه ملی ایران که طی سالهای اخیر مخاطبان بیشتری را از دست داده، در راستای اهداف نظام ایدئولوژیک جمهوری اسلامی، همچنان به دنبال آن است تا بخشی از جامعه ایرانی را از طریق برنامه های مختلف، به پایبندی به ساختارهای اعتقادی و ارزشی خود وا دارد.