رییس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: معمولاً بیش از ۵۰ درصد مقالات تولیدی کشور در ۲۰ درصد پایین تعداد استنادات قرار می‌گیرند که نشان‌دهنده رشد کمی بدون توجه به کیفیت است. به همین دلیل لازم است سیاست‌های دانشگاه‌ها برای هدایت پژوهش به مجلات برتر تدوین شود.

به گزارش ایسنا دکتر محمد جواد دهقانی در سمینار “ارتقای کیفیت پژوهش و تولیدات علمی” که در دانشگاه شهید چمران برگزار شد، اظهار کرد: در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته شاخص‌های هفت کشور برتر از نظر اقتصادی با شاخص‌های علمی و پژوهشی آنها همخوانی دارد که نشان‌ می‌دهد پژوهش و فناوری می‌تواند در توسعه کشور نقش‌آفرینی کند.

وی خاطرنشان کرد: به همین دلیل در سال‌های اخیر در اسناد بالادستی کشور توجه ویژه‌ای به این موضوع شده و سیاست‌های نظام و نقشه جامع علمی کشور در این راستا تدوین شده است؛ در سند چشم‌انداز و نقشه جامع علمی کشور جایگاه ما در علم و پژوهش جهان مورد توجه قرار گرفته و موضوع مرجعیت علمی و جایگاه اول علمی منطقه و جهان اسلام دیده شده است.

رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری با اشاره به این‌که این مسائل در سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در سال گذشته نیز مورد تأکید قرار گرفته است، افزود: در همه این برنامه‌ها و اسناد بالادستی بر مرجعیت علمی، اثربخشی اقتصادی دانشگاه‌ها و تحول در تعاملات یا دیپلماسی علمی تأکید شده است و براین اساس ساختار نظام آموزشی نیز باید تغییر کند.

دهقانی تصریح کرد: آنچه در نهایت در سیاست‌های کلان کشور دنبال می‌شود تبدیل تولیدات علمی به فناوری و ثروت است؛ به عبارت دیگر در سیاست‌های کلان علمی و فناوری چهار موضوع مرجعیت علمی، میزان اثرگذاری اقتصادی، دیپلماسی علمی و تولید فناوری مورد سنجش قرار می‌گیرد، در حال حاضر این چهار شاخص در وزارت علوم به‌گونه‌ای تدوین شده و قرار است به دانشگاه‌ها ابلاغ شود.

وی در مجموع محور اصلی مدنظر در تولید علم و فناوری را مرجعیت و دیپلماسی علمی عنوان و با معرفی ابزارهای علم‌سنجی تصریح کرد: ساده‌ترین ابزار برای سنجش عملکرد افراد، دانشگاه‌ها و کشورها در مقوله تولیدات علمی، تعداد مقالات منتشره است. این ابزار در ۱۰ سال اخیر به‌طور مکرر استفاده شده و جایگاه کشورمان بر اساس آن مورد ارزیابی قرار گرفته است؛ همچنین عملکرد دولت‌ها در موضوع علم و فناوری با این ابزار محک زده شده است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با اشاره به وضعیت تولید علم کشور بر اساس داده‌های پایگاه اسکوپوس، خاطرنشان کرد: رتبه تولید علم کشور در سال‌ ۲۰۱۴، ۱۶ بوده و در ۲۰۱۵ نیز این جایگاه حفظ‌شده است. در سال ۲۰۱۵ درمجموع ۴۳ هزار مدرک علمی به‌نام ایران در این پایگاه ثبت‌شده است که کشور بالاتر از ما هلند با ۵۴ هزار مدرک و کشورهای بعد از ما سوئیس، تایوان و ترکیه به ترتیب با ۴۱ هزار، ۴۰ هزار و ۳۹ هزار مدرک علمی هستند.

دهقانی رتبه تولید علم کشور در پایگاه ISI را نیز در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ ، ۲۱ اعلام کرد و افزود: گفته می‌شود که رشد کمی تولید علم در کشور متوقف‌ شده است اما تعداد مقالات ثبت‌شده نشان می‌دهد که وضعیت کشور بد نیست. ازنظر رشد تعداد استنادات در سال ۲۰۱۴ نسبت به ۲۰۱۳ رشد ۸ دهم درصدی و ازنظر تعداد مقالات نیز در این مدت رشد ۴.۵ درصدی حاصل‌شده است و اتفاقاً کشور از لحاظ رشد کمی تولید علم در دنیا در رتبه چهارم قرار دارد.

وی ادامه داد: این در حالی است که کشورهایی مثل کانادا، آمریکا، هلند، فرانسه و .. نسبت به ۲۰۱۳ رشد منفی را تجربه کردند اما روسیه با رشد کمی ۱۴ درصد در رتبه اول دنیا از این نظر قرار گرفت و کشورهای هند، چین و ایران نیز به ترتیب با رشد ۱۰، ۶ و ۴.۵ درصد در رتبه‌های دوم تا چهارم جای گرفتند؛ همچنین شاخص ارجاع به هر مقاله برای کشورمان ۰.۳۷ درصد و شاخص H-Index نیز ۱۸۰ بوده درحالی‌که کشور بعدی، سوئیس دارای اچ ایندکس ۶۸۶ است. این شاخص البته برای کل دوره زمانی در پایگاه اسکوپوس محاسبه‌شده است.

رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری با اشاره به این‌که حتی کشورهای ترکیه و تایوان نیز در این شاخص از ما بالاتر هستند، افزود: اگرچه ازنظر تولید علم در رتبه ۱۶ جهان قرار داریم اما وضعیت کشور ازنظر تعداد ارجاع به مدارک علمی و H-Index چندان خوب نیست و دانشگاه‌های آسیا نیز اغلب در شاخص H-Index در محدوده ۲۰۰ به بالا قرار می‌گیرند.

دهقانی تصریح کرد: متوسط تعداد استناد به هر مدرک علمی در پنج سال اخیر در پایگاه اسکوپوس نیز برای کشورمان ۲.۸ و این شاخص برای کشورهای پاکستان، ترکیه و هند ۲.۷ بوده، درحالیکه متوسط تعداد استناد به مقالات سوئیس ۷.۹ است که در رتبه دوم جهان قرار دارد.

وی با تأکید بر لزوم توجه بیشتر به این مسأله گفت: اکنون کشور ازنظر شاخص استناد به مقالات در رتبه ۶۲ جهان قرار دارد؛ کره جنوبی در رتبه ۳۷ است. البته ازنظر تعداد استنادات به ازای هر مقاله در رشته ریاضی تقریباً با نرم جهانی در یک سطح هستیم اما در رشته‌های فنی و مهندسی این رقم کمتر است. در رشته میکروبیولوژی فاصله بسیار بیشتر و در حوزه علوم پزشکی و بالینی نیز تقریباً همین‌طور است. در شیمی نیز که محققان زیادی در کشور وجود دارد با نرم جهانی فاصله زیادی داریم.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با اشاره به‌کل مدارک ثبت‌شده ایران در پایگاه اسکوپوس تصریح کرد: این رقم ۲۸۷ هزار و ۱۰ مدرک با ۱.۵ میلیون استناد در پایگاه اسکوپوس و برای پایگاه ISI نیز ۲۳۸ هزار و ۹۰۷ مدرک علمی با یک‌میلیون و ۱۶ هزار استناد است. متاسفانه مشکلی که مشاهده می‌کنیم این است که در پایگاه اسکوپوس ۴۸ درصد از کل مقالات تولید کشور حتی یک استناد دریافت نکرده‌اند که این رقم در پایگاه ISI نیز ۴۰ درصد است.

دهقانی همچنین با اشاره به وضعیت کشور در مقالات پر استناد و داغ دنیا به‌عنوان شاخص‌های کیفی تصریح کرد: حد آستانه تعداد استناد به این مقالات در رشته‌های موضوعی و سال‌های مختلف متفاوت است. به همین دلیل در ارزیابی‌های پژوهشی باید این موضوع لحاظ شود. بر این اساس ضرایب نرمال‌شده تعریف می‌شود که بتوان محققان رشته‌های مختلف را ازنظر عملکرد پژوهشی مقایسه کرد.

وی ادامه داد: به‌طور مثال شاخص ضریب تأثیر نرمال‌شده بر اساس رشته (FWCI) نشان می‌دهد که هر فرد، دانشگاه یا کشور در حوزه موضوعی خود در یک بازه زمانی چگونه عمل کرده است. بنابراین این شاخص‌ها باید در کنار هم قرار گیرد و سپس عملکرد سنجیده شود. در موضوع مرجعیت علمی باوجود شاخص‌های کنونی کشور نمی‌توانیم چنین ادعایی داشته باشیم و حداقل راه طولانی در پیش داریم. در بازه ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴، ۱۴.۶ درصد کل استنادهای دنیا متعلق به ۱۰ دانشگاه برتر بوده و آمریکا ۴۰ درصد کل استنادهای جهان را به خود اختصاص داده است.

دهقانی بابیان این‌که اکنون یک درصد برتر مقالات دنیا ۱۶ درصد کل استنادات را دریافت می‌کنند که شامل ۵۷ میلیون استناد است، ادامه داد: این امر در مرجعیت علمی بسیار مهم است. نیم درصد از کل تولیدات علمی ما در مقالات یک درصد برتر قرار می‌گیرند که حدود ۱۰۰۰ مقاله است و ۴ دهم درصد از کل مقالات پر استناد دنیا را شامل می‌شود.

وی همچنین به موضوع پراکندگی کمیت و کیفیت تولید علم در دانشگاه‌های مختلف کشور اشاره کرد و اظهار داشت: معمولاً بیش از ۵۰ درصد مقالات تولیدی کشور در ۲۰ درصد پایین تعداد استنادات قرار می‌گیرند که نشان‌دهنده رشد کمی بدون توجه به کیفیت است. به همین دلیل لازم است سیاست‌های دانشگاه‌ها برای هدایت پژوهش به مجلات برتر تدوین شود.