چه چیزی از برجام باقی مانده‌است؟

زیتون ـ یلدا امیری: ایران در کاهش تعهدات برجامی خود به پیش می رود، اتحادیه اروپا گام‌های جدید ایران را ناسازگار با برجام می‌داند، و تهدید می‌کند که از برجام خارج خواهد شد. اگرچه مقامات جمهوری اسلامی اصرار دارند که اقدامات آنها در چهارچوب برجام است و می‌گویند اروپا تا کنون کاری برای آنها نکرده است. معادله پیچیده‌ای که پاسخ آن می‌تواند خطرناک باشد؛ مرگ برجام. اما اروپا تا کجا با کاهش تعهدات برجامی کنار خواهد آمد؟ در واقع عبور از کدام مرز ایران را از برجام خارج می کند؟

از سوی دیگر جمهوری اسلامی ادعا می‌کند که دانش هسته ای را بومی‌سازی کرده است اما ایمنی هسته‌ای مجموعه‌ای از قواعد، اصول و علومی هستند که جهت ایمن نگه داشتن مراکز، تاسیسات و فعالیت‌های مربوط به فناوری هسته‌ای باید رعایت شود. دانشی که مشخص نیست کارشناسان هسته ای ایران به آن دست یافته باشند و تضمین کنند که فجایعی مانند حادثه چرنوبیل و نیروگاه فوکوشیما که موجب کشته شدن ده‌ها نفر و نشر آلودگی‌های بسیار خطرناک هسته‌ای در طبیعت شد، اتفاق نیفتد.

راکتوری متعلق به گذشته دور

اصغر زارعان دستیار ویژه رئیس سازمان انرژی اتمی در مراسم افتتاح چهل و هشتمین نمایشگاه تخصصی دستاوردهای صنعت هسته‌ای در کرمان از رونمایی سه نسل جدید از ماشین‌های سانتریفیوژ طی روزهای آینده و راه‌اندازی مدار ثانویه رآکتور بازطراحی شده اراک طی دو هفته آینده خبر داد. و گفت: «تا سال آینده تست‌های سرد و تا سال ۱۴۰۰ رآکتور اراک کاملا راه‌اندازی خواهد شد که اقدامی اقتدارآفرین و جهادی است. نظام اسلامی در پی عملیاتی کردن چرخه سوخت از اکتشاف و استخراج و سوخت بومی است و در زمره ۱۰ کشور اول دنیا در این حوزه است و این اقدام منجر به عصبانیت غربی‌ها و حتی کشورهایی شده که با ما ارتباط دوستانه دارند.»

جمهوری اسلامی ادعا می‌کند که دانش هسته ای را بومی‌سازی کرده است اما ایمنی هسته‌ای مجموعه‌ای از قواعد، اصول و علومی هستند که جهت ایمن نگه داشتن مراکز، تاسیسات و فعالیت‌های مربوط به فناوری هسته‌ای باید رعایت شود

زارعان در حالی از راه‌اندازی مدار ثانویه رآکتور اراک سخن گفت که پیش از این بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ۲۴ تیر ۱۳۹۶ در گفت‌وگو با ایسنا گفته بود: «رآکتور اراک در جای و زمان خود افتخاری برای کشور است. زمانی که تصمیم به ساخت این راکتور گرفتیم به دانش و فن‌آوری غنی‌سازی دست نیافته بودیم، هرچند که تکنولوژی ساخت این راکتور متعلق به نسل‌های راکتور در گذشته دور است،‌ اما در هر حال ساخت آن برای کشور افتخارآمیز بوده و تجربه‌ای مفید است.»

علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ۳ بهمن ۱۳۹۷ در برنامه رودررو شبکه چهارم صدا و سیمای جمهوری اسلامی گفت: «اگر پلوتونیوم در اراک تولید می‌شد، هم‌زادی داشت که مسئله را پیچیده می‌کرد. فرصتی پیش آمد تا رآکتور را بر اساس طراحی جدید انجام دهیم و خودمان طراحی کنیم و ۸ کیلو پلوتونیوم را به یک کیلو برسانیم. طراحی‌های ما در مورد اراک مهر تایید بین‌المللی دریافت کرد.»

مشخص نیست که راکتور اراک از ایمنی لازم برای فعالیت مجدد برخوردار است. نکته ای که به نظر می‌رسد چندان برای مقامات جمهوری اسلامی حائز اهمیت نیست.

حرکت در راستای رهنمودهای رهبری

دستیار ویژه رئیس سازمان انرژی اتمی تلویحا اقدامات جمهوری اسلامی در زمینه هسته ای را در راستای منویات یا به گفته او رهنمود های رهبری دانست ظاهرا حوزه ای در کشور نیست که توسط آیت الله خامنه کنترل نشود و قطعا موضوع حساس هسته ای مستقیما زیر نظر رهبری اداره می شود.

زارعان گفت: «کشوری مسلمانیم و طبق فتوای رهبر معظم انقلاب به دنبال ساخت بمب اتمی نیستیم بلکه به دنبال پیشرفت در حوزه پزشکی و کشاورزی هستیم. کشوری هستیم که به اکتشاف، استخراج و غنی‌سازی سانتریفیوژ دست یافتیم و این غربی ها را نگران می‌کند. تا امروز رهنمودهای مقام معظم رهبری و بهره‌مندی از اساتید و دانشگاه‌ها در این حوزه موجب اقتدار روزافزون ما در فعالیت‌های مختلف ازجمله هسته‌ای شده است و با ایستادگی و هوشمندی باید کار را جلو ببریم.»

دستیار ویژه رییس سازمان انرژی اتمی با اشاره به این که سالانه به ۲۷ تن اورانیوم غنی شده برای یک نیروگاه قدرت نیاز داریم، افزود: «امسال از ۵۰ تن اورانیوم بومی استفاده خواهیم کرد.»

دستیار ویژه رییس سازمان انرژی اتمی با اشاره به این که سالانه به ۲۷ تن اورانیوم غنی شده برای یک نیروگاه قدرت نیاز داریم، افزود: «امسال از ۵۰ تن اورانیوم بومی استفاده خواهیم کرد.»

زارعان همچنین با اشاره به تولید بومی ماده اولیه کیک زرد گفت: «این اقدام در قدرت چانه‌زنی ما در عرصه بین‌المللی خیلی اثرگذار است.»

ابراز نگرانی اروپا و اصرار ایران

سخنان دستیار ویژه رئیس سازمان انرژی اتمی در حالی منتشر می شود که اتحادیه اروپا ۵ مهر ماه در مورد خروج خود از برجام به ایران هشدار داد. سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان که عضو برجام هستند به ایران هشدار دادند در صورتیکه به تهدید برای برداشت گام بعدی در کاهش تعهداتش در برجام عمل کند، اروپاییان نیز از این توافق خارج خواهند شد.

سخنگوی اتحادیه اروپا نیز روز ۱۹ شهریور مشخصا نسبت به نصب دستگاه‌های پیشرفته و جدید سانتریفوژ در ایران که توانایی این کشور در ساخت بمب اتمی را بسیار بیش‌تر می‌سازد ابراز نگرانی کرد و این گام را ناسازگار با توافق اتمی با ایران خواند.

این در حالی است که محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری ایران روز ۲۵ مهر گفت: «گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران با بررسی ابعاد مختلف اجرای این طرح از سوی کمیته مربوط در دست بررسی است.»

محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری ایران روز ۲۵ مهر گفت: «گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران با بررسی ابعاد مختلف اجرای این طرح از سوی کمیته مربوط در دست بررسی است.»

واعظی در گفت و گو با خبرنگاران در حاشیه نشستی در سمنان افزود: «اکنون کمیته‌ای در کشور در حال بررسی اقدام‌های طرف مقابل با اجرای گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای است و اگر خواسته‌های ایران از طرف‌های مقابل محقق نشود، گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای انجام می‌شود.»

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران نیز پیشتر از احتمال کاهش بیشتر تعهدات برجامی جمهوری اسلامی خبر داده بود. روحانی گفته بود: «متاسفانه ۳ کشور اروپایی پای تعهد خودشان نایستادند و از اردیبهشت سال ۹۸، کاهش تعهدات را آغاز کردیم و در این مسیر گام سوم را نیز که تحول بسیار بزرگی بود برداشته‌ایم ولی اگر آنها به تعهدات‌شان در این فرصت برگردند، می‌توانیم به تعهدات کامل‌ برگردیم و اگر آنها همین مسیر را ادامه دهند گام‌های بعدی را در این زمینه برخواهیم داشت.»

ایران گام به گام در مسیر افزایش فعالیت های هسته ای خود پیش می رود و این اقدام را در جهت بدعهدی اروپا انجام می دهد این گام ها از دیدگاه ناظران بین المللی حرکتی در جهت خروج از برجام است. توافقنامه ای که به باور بسیاری از تحلیل گران بودن آن بهتر از نبودش است.